Aza 15 23

Federiko Krutwig gogoan

1998ko azaroaren 15ean, orain dela 25 urte, hil zen Federiko Krutwig. Hala euskalgintzan nola kulturgintzan XX. mendeko eragile handietako bat izana, gazterik lotu zitzaion euskalgintzari, gehienbat Euskaltzaindiaren bitartez. Bere lan filologiko eta politikoez gain (Vasconia), literaturaren alorrean ere izan zuen emaitzarik. Oso ezaguna ez zaion arloa, poesiagintzarena, jaso nahi izan dugu, eta bere poemak ekarri ditugu urteurren honetan irakurtzeko.
Goethe eta Hölderlin ere euskara ekarri zituen Gernika aldizkarian.
Susa aldizkariaren lehen zenbakian, 1980. urtean berari egindako elkarrizketa ere irakurtzeko modukoa iruditu zaigu.

Federiko Krutwig. Argazkia: Sigfrido Koch

Federiko Krutwig. Argazkia: Sigfrido Koch

Ira 27 23

Mendeurrena Bernard Mancietek

Okzitanierazko poesiaren gailurrean dago Bernard Manciet, 1923ko irailaren 27an Sabresen jaioa. Kultur sustatzailea, Oc aldizkarian eragilea, poesian eta prosan jardun zuen idazlea izan zen Manciet. Baita antzerkian ere, sarritan bere testuen eszenaratzeetan parte hartuz. Burua testua itzuli zuen 1957an Jon Mirandek, Euzko Gogoa aldizkarian, eta okzitaniarra gurean ezagunagoa egin zuen testua, Lo Dider de Guernica, Luzien Etxezarretak 1994an, Maiatz aldizkarian, Gernikaren erranak. 2005ean, idazlearen heriotzaren kari, artikulua eskaini zion Maiatzen. Bere jaiotzaren mendeurrena dela, bildu ditugu testuok.

Ira 22 23

Jon Beistegik euskarari ekarritakoak

Duela 30 urte, 1993ko irailak 22 zituela, hil zen Jon Beistegi Ugalde idazle eta itzultzailea. 36ko gerra aurretik Eusko Alderdi Jeltzaleari engaiatua, Eusko Gudarosteko Loiola batailoian komandante izan zen gerra garaian (366 egun borrokan Euzkadiren alde liburuan utzia du horren lekukotza). Espetxealdia igarota, Eibarrera itzuli zen familiaren lantegian lanera (BH bizikleta enpresa), eta idazteari lotu zitzaion, poemak eta artikuluak Euzko Deya, Eibar, Euzkadi, Euzko Gogoa eta beste zenbait agerkaritan. Idatzi eta, bereziki, itzuli. Euskarari hainbat poema ekarri zizkion, ingelesetik batez ere (Keats, St. Vincent Millay, Burns, Poe…) , baita gaztelaniatik ere (Florez, Carranza…), ia denak Olerti aldizkarian argitara emanak. Bere heriotzaren urteurrenean, hemen bildu ditugu poemok.

Abu 18 23

Joseba Intxaustiren ekarpenak Euzko Gogoa aldizkariari buruz

Asko izan dira Joseba Intxausti hilberriak urte luzeetan egindakoak. Hizkuntzaren eta kulturaren inguruan gehienak -1957an hasi zen Jakin aldizkarian idazten-. Egunotan, batean eta bestean nabarmentzen ari dira gainera. Gure arloan, Euzko Gogoa aldizkariaren inguruan jorratu dituen ikerketa lanak aipatu gura genituzke, izan ere Euzko Gogoa aldizkaria osorik sarean jarri zuenean ARMiARMAk, berak idatzitako zenbait artikulu digitalizatu eta sarean jarri genituen. Izenordeak, Euzko Gogoaren lankideak eta Hamar urteko lana (1950-1959) artikuluak hurrenez hurren. Joseba Intxaustiren omenez, eta garaiko testuinguruak aztertzeko egoki direlakoan dakartzagu gogora.

Abe 14 22

Txomin Peillen eta Jon Mirande idazleek Igela aldizkaria sortu zuten duela 60 urte

Parisen maiz elkartzen ziren Jon Mirande eta Andima Ibinagabeitia erbesteratua literaturaz jarduteko, eta haiengana ere biltzen ziren batzuetan Peillen anaiak. Ibinagabeitia, ordea, Ameriketara joan zen 1954an Jokin Zaitegiri (eta Orixeri) Euzko Gogoa aldizkaria egiten laguntzera, eta Mirande goibel eta bakar samar geratu omen zen. 1962ko otsailean Txomin Peillenek Jon Miranderen adorea berpiztu zuen, Saint Germain boulevardeko 15.ean erredakzio bat ezarriz. Hantxe sortuko zuten Igela – euskaldun heterodoxoen errebista: aldizkari satirikoa, “propaganda politiko eta erlijiozkorik gabea“, hiruhilabetekari izateko asmotan.

Igela aldizkaria

(gehiago…)

Urr 13 22

Tonino Guerraren 14 poema

Zinema munduan da ezaguna Tonino Guerra: XX. mendeko europar gidoigile miretsienetako bat izan zen. Antonioni, Vittorio de Sica, Francesco Rosi, Tarkovski, Angelopoulos eta Fellini zuzendariekin batera lan egin zuen, besteak beste. Baina literaturan ere eman zuen alerik, eleberriak, narrazioak eta poesia. Haren poemak itzuli dituen Xabier Bovedak dioen bezala, lurrari eta haurtzaroari lotutako poesia da Guerrarena, ahozkotasunetik oso hurbil kokatzen dena. Hemen dauzkazu, erakusgarri, Labayru aldizkarian argitara emandako 14 poema.

Eka 27 22

8.000 liburu kritika

Armiarma.eus atariko Kritiken Hemeroteka guneak 8.000 kritika bildu ditu dagoeneko. Euskal Herrian argitaratzen diren hedabide gehienetako literatur kritikak batu ditugu urteotan guztiotan, eta aspaldi honetan blog eta agerkari digitaletan ere idazten da literaturari buruz. Susa literatura argitaletxearen webgunean 2001. urtean hasi ginen literatur kritikak batzen, eta 2007an Armiarma atarian bildu genituen guztiak. Geroztik, astero astero berritzen eta eguneratzen dugu Kritiken Hemeroteka.

Asteburuan agertutako Berria egunkariko kritikekJon Benitoren Lagun minak liburuarena eta Joxe Mari Berasategik euskarara ekarritako Marina Tsvetaievaren Ene anaia femeninoari buruz idatzitakoa – gainditu dute 8.000ko langa.
Kritiken Hemerotekan bildutako kritika zaharrena Jean Etxeparek 1922ko martxoan Gure Herrian Txomin Agirreren Garoari buruz idatzitakoa da. Hala ere, 1930. urterarte ez dugu beste kritikarik aurkitu. 1930 eta 1936. urteen artean kritika kopuru polita dagoen arren, 1936tik 1950. urtera liburu sorkuntza -eta beraz, kritika- indarrez isilarazia izan zen, eta 50. hamarkadatik aurrera hasten dira berriro literatur kritikak argitaratzen Euzko Gogoa bezalako literatur aldizkarietan.

Mar 11 22

Renat Nelliren poemak

1982ko martxoaren 11n, duela 40 urte, zendu zen Renat Nelli. Idazlea, kultur aktibista, politikaria, okzitanieraren militante erreferentziazkoa izan zen. Erresistentzian jarduna, Institut de Estudis Occitans-en sortzaileetarik bat, hainbat ikerlan egin zituen bere herri eta hizkuntzaren alorrean. Poeta, haren hainbat pieza labur  ekarri zituen euskarara Itxaro Bordak, Hegats 11 aldizkarian, okzitaniar poesiari atal bat eskaini zion alean. Hona hemen poemok.

Ots 18 22

Wislawa Szymborskaren hitzak

1996ko Nobel saria jaso zuenean poetaren lanbideaz eta bere jardunean “ez dakit” hitz xumeek duten garrantziaz jardun zuen Wislawa Szymborskak, horietatik abiatuta eraiki duen munduaz. Josu Jimenez Maiak hitzaldia euskaratu eta Maiatz aldizkariko 67. zenbakian eskaini zigun… 38 poemarekin batera. Poeta poloniarra hil dela 10 urte bete dira otsailean, eta hemen eskaintzen dizkizugu denak.

Ots 11 22

Bost izpi “proletario”

XX. mende hasieran AEBetan izan zuen indarrik “literatura proletarioa” izendatu zen mugimenduak, zenbait egile eta intelektual erakarri zituena. Haien emaitzaren “izpi” batzuk bildu nahi izan ditu Ekida egitasmoak, eta euskarara ekarri ditu bost poema, Carl Sandburg, Michael Gold, Stanley Burnshaw eta Joy Davidmanenak. Hementxe irakur ditzakezu.

Eka 03 21

Flann O’Brienen narratiba

XX. mendeko Irlandako idazleen artean izen ezinbestekoa da Flann O’Brienena. Kazetaria lanbidez, haren garaikide izandako hainbat idazle ezagunek aipatzen dute O’Brienen lana, estiloz ausarta, idazle postmodernoen aitzindarietako bat. Nagusiki ingelesez jardundakoa, An Béal Bocht eleberria eman zuen gaelikoz, eta hango atal bat, Anbrosio, ekarri digu euskarara Xabier Bovedak, Idatz& Mintz aldizkariaren 69. zenbakian.

Api 23 21

1000. Literatur Emailua eta Armiarma.eus atariak diseinu berria

Mila aste igaro dira Literatur Emailuak albistegia bidaltzen hasi ginenetik. 20 urte Literatur Aldizkarien Gordailua martxan jarri genuela, eta apurka apurka –Literaturaren Zubitegia, Kritiken hemeroteka, Klasikoen Gordailua, Basque Poetry, liburu elektronikoak...- literaturaren sarean Armiarma.eus lekua egiten joan da.
Armiarma.eus atariari itxura berri bat eman diogu, ematen ari gara. Egunero, aldi oro eduki berriak eskainiko ditu aurrerantzean. Euskal idazleen aipuak, literatur ekitaldien agenda, efemerideak, albisteak eta literaturaren sare honetan aurkitu daitezkeen edukiei loturak eskainiko dizkie, diseinu berri batekin.
Aste honetakoa literaturzaleei bidaltzen diegun 1000. Emailua izango da, liburu berri eta literatur edukiz betea. Mila esker mila asteotan, eta datozenetan ere laguntzeko prest agertu zareten guztioi.

Mar 24 21

Duela 20 urte aurkeztu zen Literatur Aldizkarien Gordailua eta Armiarma

2001eko martxoaren 24an Zarauzko liburutegian aurkeztu genuen Literatur Aldizkarien GordailuaIbinagabeitia proiektua izena hartu zuen literatur aldizkariak digitalizatu eta sarean eskaintzeko egitasmoak, Andima Ibinagabeitia idazle, erbesteratu eta euskal aldizkarietako sustatzailearen omenez.

Euskal literatura modernoko lehen aldizkaria Ustela dela esan liteke: Bernardo Atxagak eta Koldo Izagirrek sortu eta osorik idatzia aurreneko zenbakia, 1975eko urtarrilean: Panpina Ustela. Beste bi zenbaki argitaratu ziren 1976an: Zorion Ustela eta Mermelada Ustela.

Ondorengoak dira: Pott (1978-80), Oh! Euzkadi (1979-83), Susa (1980-94), Xaguxarra (1980-81), Txistu y Tamboliñ (1983-93), Kandela (1983-84), Korrok (1984-89), Ttu-Ttuá (1984-85), Txortan (1984-85), Porrot (1984-90), Literatur Gazeta (1985-89), Mazantini (1991-93), Garziarena (1992-94), Zantzoa (1996-98). Aldizkari hauek izan ziren digitalizatu eta sareratutako lehendabizikoak. Bigarren urrats batez, Gernika (1945-53), Olerti (1959-95), Idatz & Mintz (1981-…), Maiatz (1982-…), Stultifera Navis (1982-83), Pamiela (1983-93), Plazara (1985-92), Zintzhilik (1986-94), Enseiucarrean (1986-99), Garziarena Berria (1997-98) eta Vladimir (1997-2000) aldizkariak gehitu genituen 2002ko urtarril-otsailean. Hurrengo urteetan sarean jarri genituen Euzko-Gogoa,   Olerti edota Egan-en 1987 bitarteko zenbaki guztiak. Horrela sortu zen egun armiarma.eus bezala ezagutzen dugun literatur edukien sarea.

Mar 04 21

Marguerite Durasen bi narrazio

Hogeita bost urte, martxoaren 3an, Marguerite Duras hil zela. Indotxinan jaiotako idazle frantsesaren narratiban pertsona-harremanek ardatz ezinbestekoa osatzen dute. Euskarara ekarri diren haren bi liburuetan, Maitalea eta Samina, ikus daiteke, eta baita Maiatz aldizkariak 1989an plazaraturiko narrazioan, Korridorean jarririko gizona, Imanol Txabarrik euskaratua. Idazle ez ezik zinemagilea, Durasen obran zinema, alegia, begirada, beste ardatzetako bat da. 1987an Aurelia Arkotxak Maiatz aldizkarirako Cahiers du Cinema-tik itzulitako Sepia kolorezko uda lanean ere nabaritzen da. Lan biok dakartzagu haren heriotzaren urteurrenean.

Ots 05 21

Per Denez idazle bretoiaren mendeurrena

Per Denez edo jaiotzez Pierre Denis hizkuntzalari, irakasle eta idazle bretoia duela mendea jaio zen, 1921eko otsailaren 3an. Per Denezek bretoiera gaztetan bere kabuz ikasi, unibertsitatean jarraitu eta  idazle garrantzitsuenetako bilakatu zen.
Gurean Jon Mirandek euskarari ekarria, 1950. urtean lehenbizi Euzko Gogoa aldizkarian eta hurrengo urtean Breizera izenburuko beste artikulu bat ere itzuli zuen.
Maiatz aldizkariak ere Denezen Negro son poema argitaratu zuen 1987an. Hiru testuak batu ditugu Per Denez idazlearen mendeurrena kari.

Agenda

Efemerideak

Kritikak