Aza
07
19
Kazetaritzaren alorrean zaildutakoak ipuina.eus guneak oraingo honetan dakartzan bi egile berrienak. Amagoia Gurrutxagak Susa aldizkarian eman zuen argitara, 1992an, Amaitu dezagun behingoz!, harreman gordin batean sexua, gorputzak, hilekoa… gure letretara indarrez sartzen diren narrazio batean. Lan-istripu bat du abiapuntu Xabier Arzelusen Ni, zu naiz ipuinak, baina errealismoa bihurrituz egun askok zapaltzen duten bidea hartzen du istorioak. Amilgainen Hilen eguna hilerriko dialogo koral bat da, narrazioen estilo estandarretik aldentzen dena, Euzkerea aldizkarian 1929an emana. Alegia klasiko bat, azkenik, Euskal-Erria-n 1885ean plazaratua, Piarres Harisperen Zeruan donostiarrik ez.
Urr
04
19
1953an Bingen Ametzagak Platero eta biok euskarara ekarri zuenetik, hainbat izan dira Juan Ramon Jimenez idazlearen lanak eskaini dizkigutenak, Gabriel Aresti, Juan San Martin, Nemesio Etxaniz, Patxi Ezkiaga, Joxemiel Bidador… eta orain Xabier Boveda. Hainbat poetaren lanak euskaratzeko aspaldidanik egiten diharduen lanean Jimenezena ekarri digu oraingo honetan, Labayru aldizkariaren 66. zenbakian: Hamabi olerki.
Ira
29
19
2000. urtekoa da Rufino Iraolaren Asistente berria, soldadutzako gertakari bat ikuspuntu berritzailez ematen duena. Eta berrizaleetan aritua Mayi Pelot izan genuen, 1982an Maiatz aldizkarian Feed-back edo ihardespena narrazioarekin zientzia fikziozko obra oparoa abiatu zuena. Patxi Etxeberriaren ipuina Sauro da, egileak Erroman ikasketan egiten ari zela ezagututako mutiko baten bakardadeaz diharduen 1957ko lana. Zaharrena Oxobirena, Maittipi, alegiagile ospetsua moralkeriarik gabeko prosa ederraren jabe eskaintzen diguna. Hona hemen ipuina.eus egitasmoko beste lau ipuin.
Ira
28
19
Katalogoa ebook euskarrian eskaintzeko ahaleginean, bere garaian Euskalgintza Elkarlanean Fundazioarekin batera argitaratutako liburuak jarri ditu online Susa argitaletxeak, denak ere Joseba Jaka beka irabazi zutenak, gure literaturaren titulu esanguratsu askoak. Euskarri elektronikoan dituzu, beraz, Harrien lauhazka (Iñigo Aranbarri, 1998); Puskak biziz (Juanjo Olasagarre, 2000); Norbait dabil sute-eskaileran (Harkaitz Cano, 2001); Tundra (Igor Estankona, 2002); Leuropa (Pablo Sastre, 2002); Hodei berdeak (Jon Alonso, 2003); Eta handik gutxira gaur (Eider Rodriguez, 2004); Auzoak (Urtzi Urrutikoetxea, 2005); Zubigilea (Lutxo Egia, 2007).
Ira
05
19
Tene Mujika saria irabazi zuen Soldaduskara joan behar eta joan nahi ez duenaren buruhausteak andere jatorraren eskutik ipuinarekin, 1985ean, Mari Karmen Bidezabalek. Eta huraxe izan zen, zoritxarrez esango dugu, Bidezabalek literaturaren plazara egindako agerraldi bakarra. Toka idatzitako ipuinean narradore eta protagonista ere baden emakumearen ahotsak indar apartekoa dauka, eta ageri du beste ikuspegi bat, harekin batera ipuina.eus egitasmora igo ditugun beste ipuinen aldean. Protagonistetan emakumezkorik ere badakarten ipuinak dira hauek ere, baina aski protagonismo “diferentea”. Garai bertsukoa Mario Onaindiaren Polonesa ipuina da, 80etako narraziogintza modernoko elementuak badauzkana. Jon Mirandek 50eko hamarkadan egindako Ametsa narrazioa, Gernika aldizkarian kaleratu zuena, bere lehen ipuinetarikoa da, eta gerora garatu zuen estiloaren aztarnak erakusten ditu. XIX. mendekoa, berriz, dataz bezala edukiz, Klaudio Otaegiren Zeamako hizkeran pasaizo bat.
Abu
30
19
Esan ohi da, 1926ko udan Donibane Lohizuneko Basque Bar delakoan entzundako elkarrizketa batean duela oinarria Ernest Hemingwayren Aldaketa sakona kontakizunak; beste batzuek diote, Gertrude Stein idazlearekin lesbianei buruz izandako elkarrizketa batean. Ipuin hau This Quarter aldizkarian argitaratu zen lehen aldiz, 1931ko abenduan, Parisen. Bikotea diren gizonezko eta emakumezko gazte bi dira protagonistak, gosari orduan solasean Parisko kafetegi batean, ika-mika, neskaren maitalea kari. Esan ohi da baita ere, ipuineko gizonezkoa, Phil, idazle bat dela, poema bat errezitatzen ahalegintzen delako. Gorka Arresek euskarara ekarritako ipuina sarean duzue irakurgai.
Abu
16
19
Bere katalogo osoa ebook euskarrian eskaintzeko ahaleginean, Saiakera bildumako hainbat titulu ekarri ditu Susa argitaletxeak epub formatura, eta argitaletxearen webguneko dendan eskura daitezke orain. Denak kulturgintzaren inguruan ardazturiko lanak izanagatik ere, gai eta estilo oso desberdineko tituluak dira webgunera ere osoan ekarri dituenak: Camembert helburu (Jon Alonso, 1998), Artaziak (Joan Mari Torrealdai, 2000), Gabriel Aresti – biografia (Angel Zelaieta, 2000), Hemingway eta euskaldunak zerbitzu sekretuetan (Edorta Jimenez, 2003), Mila ezker (Garbiñe Ubeda, 2009), Ez dago etxean (Jokin Urain, 2010), eta Autopsiarako frogak (Koldo Izagirre, 2010).
Uzt
21
19
50 urte uztailaren 20/21ean Neil Armstrong eta bere espediziokideek Ilargia zapaldu zutela. 50 urte, beraz, haien bandera han jartzeaz bat, guztion begietan iltzatu zutela. Espazioko lasterketa deituaren puntu gorenetako bat izan zen, urte batzuk lehenago Sobietar Batasunak gizakia lehen aldiz orbitan jarri izana bezala, koheteak, Laika zakurraren txango espaziala… Ilargiarena bezala, lasterketa horren alderdi bakar bat gogoratu eta erakusten den egunotan, gertakari hark, gertakari haiek urte haietan gure letretan izan zuten islaren ale bakan batzuk elkartu ditugu. Gehiago izango dira, jakina, baina hona hemen bost: A. Letek Karmel aldizkarian argitara emandako olerkia, espazioaren konkista fedearen teleskopiotik begiratzen duena; Ayalderen kronika bat, Sputnika aipatuz; Orixeren Beti dantza poema, bere azken poema omen, Pioner V.a eta ni azpizenburua duena; Txillardegiren Kosmodromo ipuina eta artikulu bat; eta azkenik Xalbadorren Mendian galdu direneri, hizketagaia beste bat izanik ere, ilargiratzea aipagai duena
Uzt
04
19
Aldarrikapena argia da: “Horiek libertaterik/ ekarriko baligute bezala./ Ta ez horiengatik, ezpada/ guzti horien kontra/ nahi dugu libre izan/ kondaira guztiaren kontra”. Zeintzuk dira horiek? San Inazio, Xabier, Txurruka, Elkano… eta aise gizendu litekeen zerrenda. Joxe Azurmendiren Manifestu atzeratua poemaren pasarte bat duzu, Espainiako Armadaren ikur-ontzia Euskal Herrian bisitan, eta euskal deiturako gizonen balentriak kantagai diren egunotan gogoratzeko egoki askoa. Poema idatzi eta 50 urtera, ezin gaurkoagoa. Hementxe duzu.
Eka
26
19
Maiteak, denak izenburua dauka Arantxa Iturberen narrazioak. Gutun baten goiburua, amak alabei egindako gutunarena baita familiaren gorabeherak “kitatzeko” idazleak erabilitako forma. Iturberenaz gain, beste hiru ipuin gehitu dizkiogu ipuina.eus egitasmoari ekainean: XIX. mende amaierakoa Ramos Azkaraterena, Campionen antzikan ez zuten senar-emazte nafarrak, aurkari bat astintzeko alegia gisako satira politikoa; ahozko tradizioa idatzian emateko eredu bikaina Blas Alegriarena, Lakuntzako pertza, narratzaile eta hizkera desberdinak baliatuz osatutakoa; eta autoironia pindartsua Rodolfo Bozas Urrutiarena, Neska elbarrituaren ziria, gizontasuna barregarri uzten duen narrazioa, 1967koa.
Mai
30
19
Hiru dira oraingo honetan dakartzagun ipuinak. Mende hasierakoa lehena, 1912koa, Jose Manuel Etxeitaren Pepe Anton kiputza. Berak hain ondo ezagutu zituen “ekialde urruneko” uretan kokatutako istorioa, ikasgaia delakoa izanagatik ere, gure literaturari berri xamarra zitzaion mundua dakar. Itsasoko haize irekitik, eskola barneko mundu itxira, horixe du kontagaia Piarres Larzabalen Huntzaren faltaz ipuinak, 1955ekoa berau. Mikel eta erdaldunak narrazioa da hirugarrena, Jose Basterretxea Oskillaso-rena. 1962koa, erdaldunarekiko ikuspuntu itxia ageri du, baina azpimarratzekoa da ipuinaren lehen zatian darabilen egitura, kontakizun paraleloarekin. XX. mendeko hiru adibide diferente, hiru estilo desberdin, ipuina.eus egitasmora gehitu ditugunak.
Mai
21
19
2002an Caine saria irabazi eta literaturaren sustapenerako Kwani? agerkaria sortu zituenean ezagun egiten hasi zen Binyavanga Wainaina kenyarra. Urte batzuk geroago sareak astindu zituen Nola idatzi Afrikari buruz artikuluarekin, hainbat estereotipori aurre egiten baitie testu ironiko horretan. 2011n Egunen batean toki honi buruz idatziko dut: memoria bat liburua kaleratu zuen, testu bikain batean Afrikaz mendebaldean zabaltzen den irudia irauliz, kritikatuz, erakutsiz egungo belaunaldi gazteek bestelakoa dela bizi duten Afrika, erakutsi nahi dutena… LGTBI aktibista, idazle eta kultur eragilea, 48 urte zituela hil da maiatzaren 21ean Binyavanga Wainaina. Elearazi webgunean euskaratu zuen Danele Sarriugartek Nola idatzi Afrikari buruz, irakurgai daukazuena.
Api
26
19
1937ko apirilaren 26an bonbardatu zuten Gernika. Eta idatzi zaio Gernikari. Idatzi dute euskal idazleek, eta idatzi ere munduan barrena. Faxisten bonbek suntsitutako Gernikan bertan atxilotu zuten Lauaxeta ere, handik lasterrera fusilatu Gasteizen. Gernikari idatzitakoak ekarri gura izan ditugu, gogoratu, eta irakurleari eskeini.
1987ko apirilean Susa aldizkariak Gernika ale berezia plazaratu zuen eta bertan Jose Luis Otamendik, Iñigo Aranbarrik, Mikel Antzak, Edorta Jimenez, Xabier Mendiguren edo Xabier Montoiak. Nazioarteko idazleen lanak euskaratu eta gerrari lotutako pasarte literarioak argitaratu zituzten.
Poetek Lauaxetari
Esteban Urkiaga Lauaxetari ere asko dira idatzi dioten poetak: Salbatore Mitxelena, Gabriel Aresti, Bernardo Atxaga, Ibon Sarasola, Xabier Montoia, Iñigo Aranbarri, Omar Nabarro, Koldo Izagirre eta bestek idatzitako poemak batuak dauzkagu Lauaxeta fusilatu zuteneko 80. urteurreneko albiste honetan.
Herioaren hegala
Iñigo Aranbarri idazleak hitzaldi berezia prestatu zuen 2012an Durangon burutu zen Literatura Eskolarako. Eta hitzaldia liburu bezala argitaratu zen gero. Isiltasunari ostutako testuak aipatzen ditu berak. Bonbapean sortutako literatura batzen du testuak. Munduan izan diren Durango eta Gernika ezberdinak.
Gunter Grass eta Eduardo Galeano
2015eko apirilaren 13an zendu dira bi idazle handi, Eduardo Galeano eta Gunter Grass. Hiltzeko egunaz gain, badute beste elementu komunik: biek izan zuten aipagai Gernikako bonbardaketa. Nire mendea liburuko pasarte batean Grassek, eta Ispiluak eta Boca del Tiempo liburuetako banatan Galeanok. Hementxe eskaintzen dizkizuegu hirurak.
Susako liburuetan
Xabier Montoiaren Gasteizko hondartzak liburuan Ikatza bezain beltz ipuina , Edorta Jimenezen Kilkerren hotsak nobela eta bereziki 9. kapitulua, Lutxo Egiaren Paperezko hegazkinak nobelan Gernikak protagonismo berezia du pasarte honetan. Koldo Izagirreren Parisen bizi naiz poema liburuko Bilbo horrela hasten da: erre dugula gernika / irratian peredika / beraiek eta hitleranoek / egin dutena erdika
hegazkinak hor inguru / alarmek jo dute ulu / gernika ketan utzita orain / bilbo daukate helburu.
Api
25
19
Beste lau ipuin eskaintzen dizkigu ipuina.eus atariak, lau narrazio arras desberdin. Zaharrena Pedro Mari Otañorena da, Buenos Airesko La Baskonia aldizkarian argitaratua. Dirua ez irabaziagatik galgarri ez delakoan, bertsolaritzari utzi ezin dionaz dihardu Ahuntzak larrera ipuinean zizurkildarrak, amaieran ikaskizuna ekarrita ere, kontakizun modernoa izan daitekeen horretan. Klasikoagoa da Bingen Aizkibelena, 1917koa, euskal anai-arreben arteko gatazkan adiskidantzaren aldarria egin nahi duena, Iturmendiko zoroa. Lauaxetaren narrazioa dugu Betiko, 1932ko kontakizun soila, Euzkadi agerkarian publikatua, hondartzara egindako txango bat aitzakia, gizon-emakumeen harremanez diharduena. Poesian landu zuen modernotasuna gaiaren lanketan ageri ez duena, bidenabar esanda. Baina gaurkotasuna laugarrenean dugu, Laura Mintegiren Teresa narrazioan. 30 urteren ondoren egungotasunik galdu ez duena, espaloian kartoietan bizi den Teresaz eta haren bitartez jendartearen bazter batetaz diharduena, estiloz eta kontakeraz ausart.
Mar
29
19
Bere garaiko eta geroko iritziek bat egiten dute Errose Bustintzak ipuinak egiteko duen trebetasuna goratzen. 1930eko hamarkadan, batik bat, eman zituen argitara aldizkarietan, 90era arte liburuan bildu ez zirenak. Haren Gizona gizontxo (Euzkadi, 1935) da ipuina.eus atariak martxoan eskaintzen dituen ipuinetarik bat, emakumezkoaren ahotsa ageri duena erabat gizonezko mundu batean, ipuinaren moraleja halakoa izanagatik ere. XIX. mendean hainbat lan eta egileren plataforma izan zen Euskal-Erria aldizkarian plazaratu zuen Karmelo Etxegaraik, 1888an, Malko bedeinkatuak, kostunbrismo beteko ipuina, estilo gozoan idatzia. El Bidasoa-n 1955ean argitara emana, Arrats gorri narrazioan 36ko gerra eta zehazki Irungo borroken inguruko kronika dagi idazten ez ezik margogintzan nabarmendutako Antonio Valverde Ayalde-k. 1972koa dugu azkena, urte hori izenburuan zeraman liburu kolektiboan argitaratua, Ibon Sarasolaren Oroitzapen desmemorituaren egunek II. Ipuingintza eta orokorrean gure literatura gaur egunera —gaietan, estiloan, pertsonaietan…—jauzia eman zuen garaikoa.
