Ira
02
23
Egun Ukraina den Brody herrian sortua 1894ko irailaren 2an, Joseph Roth, judua, Austria utzi eta Parisera erbesteratu zen Hitlerrek boterea hartzean. XX. mendearen hasiera eta bi mundu gerren arteko Europa Erdialdea bizi eta euren literaturan islatu izan duten idazle handietako bat, euskarara bere hiru eleberri ekarri dira. Matias Mugikak Igela argitaletxearekin kaleratu zituen bi (Edale santuaren kondaira eta Hiltzaile baten aitormena, 2001 eta 2003), eta Edorta Mataukok Leviatana (Susa, 1998). Osorik irakur dezakezu azken hau.
Ira
01
23
Idazle eta umoregilea izan zen W.W. Jacobs britainiarra. Ipuin liburu zenbaiten egilea, The Lady of the Barge (1902) liburuko Tximino atzaparra narrazio “makabroa” da haren ezagunenetako bat. Ana I. Moralesek ekarri zion euskarari, eta Booktegin argitara eman 2020an. Duela 80 urte hil zen Jacobsen ipuina irakurgai aproposa izan daiteke ikasturtea abiatzeko.
Abu
15
23
Pott bandaren 1978ko azaroko aldizkarian euskaratu zen lehenik Slawomir Mrozek idazlearen narrazio bat, Elefantea. 2013an Koldo Izagirrek itzuli zituen bi ipuin (Europarra eta Soldaduaren estatua); eta 2020an, azkenik, Xabier Bovedak bost narrazio eman zituen Idatz&Mintz aldizkariko 67. zenbakian. Duela hamar urte hil zen, 2013ko abuztuaren 15ean, eta hona bildu ditugu umore surrealistaz marrazturiko literatura egiten zuen idazle, antzerkigile eta marrazkilari poloniar honen narrazioak.
Abu
10
23
Aktorea, performerra, kantaria eta idazlea izan zen Emmy Hennings. Alemanian zehar kabaret ikuskizunekin batera eta bestera ibilia, zirkulu artistikoetan mugitu zen, garaiko espresionismoarekin eta abangoardia mugimenduekin harremana izanik. Hugo Ball poeta eta senarrarekin batera Zurichera aldatu eta Cabaret Voltaire ospetsua sortu zutenen artean egon zen Hennings, dadaismoaren sorreran. Bere poesia, dena den, soilagoa da, hitz justuaren bilakoa, ez zuen joera hauetatik edan. Bizitzan eta, ondorioz literaturan, mistizismoak indar handia izan zuen, erlijiorako hurbilketa nabaria izanik azken urteetan. Abuztuaren 10ean 75 urte dira hil zela, eta hona hemen bere zortzi poema.
Abu
02
23
50 urte zituela, 1988ko abuztuaren 2an hil zen Raymond Carver idazlea. Narraziogintzan erreferentzia ezinbestekoa, poeta ere garrantzitsua izan da Carver.
Badira euskarara ekarritako bi ipuin-bilduma, titulu oso inportanteak biak: Katedrala (Elkar, 1993, Juan Mari Mendizabal) eta Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean (Alberdania-Elkar, 2003). Horietaz gain, baina, ekarri dira testuak, online irakur daitezkeenak: Jose Mari Pastorrek Idazteaz testua (Susa aldizkaria, 1991); eta hiru poema Kirmen Uribek (Hegats, 1997). Eta narrazioak: Harkaitz Canok Mandatua (armiarma.eus, 2004); Aita, Paul Beitiak (Lekore, 2017) eta Leire Vargasek Bizikletak, giharrak, zigarretak (armiarma.eus, 2021). Harkaitz Canok, bestalde, Carverren poema antologia bikaina eskaini zigun Munduko Poesia Kaierak bilduman (Susa, 2020).
Uzt
31
23
2023ko uztailaren 30ean zendu da David Albahari idazle serbiarra. Ipuin eta eleberri mordoxka argitara emandakoa, kontzentrazio esparruetatik bizirik ateratakoen semea, izan du islarik judutartasunak haren obran. Koro Navarrok itzulitako Götz eta Meyer eleberrian (Pasazaite, 2013), adibidez, paragrafo bakarrean aurkezturiko istorioan ikuspuntu diferente batetik begiratzen dio gaiari, juduak heriotzara garraiatzen dituzten kamioi gidari Götz eta Meyer soldaduen inguruan harilkatutako nobelan. Hona hemen zati bat.
Uzt
30
23
1818ko uztailaren 30 batez jaio zen Emily Brontë idazlea, Ingalaterran. Hiru ahizpetan gutxien idatzi zuena, baina ezagunena, Gailur ekaiztsuak (Erein-Igela, 2017) eleberriaren egilea, elkarrekin idatzi eta argitaratu zituzten poema gehienak —eta onenak, kritikaren arabera— Emilyrenak dira. Haietako bederatzi euskaratu zituen Itxaro Bordak Maiatz aldizkarirako, hona dakartzagunak.
Uzt
14
23
Zientzialaria, immunologoa zela nabarmentzen da Miroslav Holub poetaz berba egitean, haren lanbide eta pasioak eragin zuzena baitauka haren obra poetikoan. Zeri begiratzen dion, eta batez ere begiradan. 25 urte bete dira uztailaren 14an Holub hil zela, eta gogora ekarri nahi izan dugu Karlos Cidek egindako antologia (Susa, Munduko Poesia Kaierak, 2016), eta baita 1991n Hegats aldizkarian Maite Gonzalez Esnalek itzulitako lau poema.
Uzt
11
23
94 urte zituela hil da Milan Kundera, XX. mendeko idazle handienetakoa. Euskaraz irakur daiteke haren lanik: literatur aldizkarietan Juan Manuel Basurkok eta Koldo Etxabek egindakoak (Kultura eta izaera nazionala, Literatur Gazeta, 1987; eta Hamar mandamentuak, Porrot 1987), eta Jacques eta Nagusia antzezlana, Beatriz Zabalondok eta Txilikuk euskaratua. Eta handiena Karlos Ciden itzulpen lana izan da, zuzenean txekieratik ekarri dizkiguna idazlearen narratiba obra oparoko bi pieza oso esanguratsu: Amodio barregarriak (Erein, 1993) eta Izatearen arintasun jasanezina (Alberdania-Elkar, 2009, Literatura Unibertsala bilduma). Duela 5 urte, azkenik, Amodio barregarriak liburutik Kunderak berak kanpo utzitako bi ipuin itzuli zituen Cidek, hementxe dituzunak irakurgarri.
Uzt
05
23
Ahanztezina da bere dibisa: “Menturari hiru dohain zor dizkiot: emazte sortu izana, / Klase sozial apalekoa eta herrialde zapaldukoa. // Eta hiru bider errebelde izateko urdin uherra”. 25 urte bete dira uztailaren 5ean Maria Merce Marçal poeta hil zela. Kataluniako poesiaren erreferente ezinbestekoa, Itxaro Bordak ekarri zuen euskarara Munduko Poesia Kaierak bilduma abiatu zuenean Susa argitaletxeak. Hona hemen haren poemen antologia.
Eka
28
23
Duela mende bete, 1923ko ekainaren 24an hil zen Edith Sodergran. Suedierazko literaturari eta poesiari astindua ekarri zien bere poemetako haize berriak eta, oso gazte hil izanagatik, erreferentzia handia bilakatu zen bere herrialdean—finlandiarra zen, suediar hiztuna— eta oro har Eskandinabian. Euskaraz presentzia bitxia du Edith Sodergranek: Jon Gerediagak protagonista nagusi bilakatu zuen —izenez aipatu gabe ere— Dama antzezlanean (Susa, Ganbila bilduma, 2021), pertsonaia baten hitzetan idazlearen poemak txertatuz. Eta beraz, antzezlaneko testuan haren hitzak irakur daitezke. Horretaz gain, hamaika poema euskaratuak ditu Gerediagak, hemen eskaintzen ditugunak (Finlandiako literaturari eskainitako Hegats 42.ean Teodoro Sorrondegik itzulitako poema barne).
Eka
03
23
Turkia bere herriaren eta bereziki bere herrikideen XX. mendeko ahots inportanteenetako bat da Nazim Hikmet-ena. Hainbat aldiz kartzelan egona (azken kartzelaldian 12 urte), alderdi komunistako kidea, Gabriel Arestik ekarri zuen euskarara Lau gartzelak eta beste zenbait poema liburua. Gerora, Iñigo Aranbarrik dozena bat poema itzuli zituen, eta badaude euskratutako beste poema solte batzuk ere. Ekainaren 3 batez duela 60 urte Moskun hil zen Hikmeten euskaratutako lanok bildu genituen hemen.
Eka
01
23
EIZIEren egitasmoa da 31 eskutik bloga, euskararen erabilerari buruzko testuak argitaratzeko 2012an sortua. 2016an etenaldi bat egin eta gero, 2023an atzera abiatu dute eta dagoeneko 900etik gora artikulu argitaratuak ditu. Eta berrienetako bat Gidor Bilbaok idatzitako Latindar literatura euskaratzeko proiektuak: Orixeren 1919ko asmoetatik UPV/EHUren ADDIra izan da. Artikuluan errepasoa zehatza egiten zaio latindar literatura itzultzeko asmoei, eta egitasmoen eta liburu formatuan argitaratu diren testuez gain, gogoratzen du EHUren Bibliotheca Scriptorum Classicorum Vasconica poriektua, zeinak hiru emiatza izan zituen, hirurak ere sarean osorik irakur daitezkeen liburuak: Salustioren Jugurtaren aurkako gerra; Virgilioren Bukolikak eta Georgikak eta Zesarren Galietako guda. Artikuluaren amaieran, azkenik, Itzulpengintza Graduko ikasleen gradu amaierako lanetan egindako itzulpen testuen berri ere ematen da, horietako asko ere sarean irakur daitezkeenak.
maiatza
25
23
Afrikaren Eguna da maiatzaren 25a. Ez dira gehiegi oraindik euskarari ekarritako egile afrikarren liburuak, tamalez, baina poema eta narrazio zenbait baditugu Euskarari Ekarriak atarian. Dataren karietara, testu horietatik bi gogorarazi nahi ditugu. Ngugi wa Thiong’o Kenyako autorearen Aintzazko minutuak, alde batetik. Afrikako idazle handienetako bat, bertako hizkuntzen eta kulturaren aldeko hautu, aldarrikapen eta gogoeta ezinbestekoak eginak dituena. Testu horietako bat da Aintzane Ibarzabalek Bake zibila (Susa, 1989) libururako euskaratu zuena. Belaunaldi berrien erakusgarri, bigarrena: NoViolet Bulawayo zimbawetarraren Jo dugu Budapest ipuina, postkolonialismo ondorena dei dezakegunaren literatur emaitza.
Api
27
23
Ez daukatenen, zapalduen, jazarrien aldeko ahotsen artean Mario Benedettirenak toki nabarmena irabazia du, eta argiro azaltzen da Inma Errea Cleixek prestatu duen itzulpenean. Baina, era berean, pertsonez betetako poemak dira uruguiarrarenak, zu, zuek eta gu-z beterikoak, xamurrak eta gogorrak, publikoa eta pribatua bateratzen dutenak, lerro motz, egitura ia narratiboa dutenak askotan, baina ez horregatik sinpleak; izan ere, Benedettik irisgarritasunaren eta sakontasunaren, hunkiduraren eta neurritasunaren arteko orekari eusten dio gutxik bezala. Munduko Poesia Kaierak bildumako antologia honetan gozatzekoak.
