III'GN. ALDAKA
Izakien barrutian gaudenok,
elkarkiko ar-emanik ezean laister giake daramagun
kurpilletik amilka,
utsondoaren pardelera.
Olatsu Elordi-errota ere. Albo-erroetiko uatsik
ez ba'lu pikotara onen jira-birak.
... Argiak illuna esaneko,
illunak ur-putzua,
urak arri otza;
ta arraik alea.
Bat-bestearekin opildurik, baiñan enporra bera,
adar meeki bakoitzen zilla.
Nolabait aitatzeko,
Azaltza'ko auzoguna darabilkit adierazpen.
Ez auzogune au bakarra dalako errota zaarraren bizi-ari.
Erroak pilloan dira
erri-magal zabalaren tolesturan.
Beti ere,
eremuz-barne mamituriko lurtzaingoa daiteke,
errotatxo txotillaren
arrobi iraunkorra.
Eta nekazariak, itxaropen bidatxidorra egurastoki.
Luze zaio erein da uzta bildu tartea,
ta beti ere arriskugarri:
ba'du esku makurrik,
baitare zabalik,
alaere ezda nekeen bildur inguru soroez-soro
auzolanean jarduteko urte luzearen pardelean;
eta batik-bat uztaroan:
Belaunaldiek elkarren leiaz ezker-eskuma,
sail-adar bitan banakaturk gerri-makur,
Baiñan izardi-nekeaz aztuko
aletza kutxaratzean:
... eta pozarren gari garbia kutxeetara.
Errotariaren begia ere urbil dago:
Pozarren baita errotaria gari-berritan,
ortik kutxara amarren-laka obaria.
Egiña emankor,
ta egin bearra, otorduoro mai-zabalerako
betegarria izatekotan...
III
EMENDIK...
Aterpe txatal onen
leiatilla medarretik,
nere begi luzearen betegarri
zentzuko bizi-giro
lurruna...
An, urrutian bitxi-bitxi,
urrun da nigan urbil
Azaltza'ko
auzoguna.
Urte-aro belakiak bere sarera
bilduaz daro arta-saillen uzta.
Onekin etekin oparoa kutxara,
ta abian arinduko
sabel ustuen itxituran dirauan
itxogite
astuna...
ARGI-TARTE urriaren mezu:
«Azaro'ko eguna,
argitzeaz illuna!»
Basa-buruan ontzen karrasi oiuak,
Zerupean izar-moltsoen keiuak.
Egun-egunka arrats-leen zorroan,
auzolan oparoan
arta-txuriketa,
apal-osterongo
jarduna.
Larraintzar ospelean tente,
argi-mutillak zuzia,
onen jira zabalean
atzamar joku bizia.
Kimaketan diarduen
etxapeko amona txigortuak
kimaketan da otoiz
arta-buru ainbat Agur Mari;
osterongoek nor-noren leiaz amonari
bat-batera
erantzuna.
Min-aririk ez duen
aiton buru soildua,
aldioroko berrizte xuxenaz mintzo,
leen-belaunak mamituak,
eta ao-belarri artuak,
kontakizun zabal
ipuin-bilduma.
Parre-irri ta algara zoroak
atzeraziko,
bepuruetara datorkien
logale-tuntuna...
Betiere,
jarduna urre gorri...
Baiñan atzamarrak mindurik,
bakoitzak beren kabian azkenik
atseden-zelai artuko,
oe-txuri
biguna...
AZALTZA'ko etxaurrean
goiz-nabar ari ganduaz,
goldariak ba'diardu
idizkoak uztartuaz.
itaurlari ozmindua
izotz-lika urratuaz.
Golde-epaia autsiaz
aitzurlaria atzean,
ereinguna aurrez lantzen
goiz-arrats tarte motzean.
Akulu bi zabal eta,
arrikada bat luzean.
Gaindik aiton urtetsua,
iru belaunen zuzia
beatz ezurtsuen diaz,
zumitz-ontzian azia.
Onek ereiña estaltzen
bigarren uztarraldia.
Ekitaldi neurtuekaz
egun argi arabera,
sailka-sailka tolestuaz
ereingunen zabalera.
Azilla'ren ondartzeak
lan-borroken bukaera.
Egun-egunka kimatu
ereitaro aspergarri,
ekin oste oparoak
jai-giro alai dirudi:
Gelatz bakoitzaren jiran,
oiturazko galapari...
LUGIÑEN barrutian jai-giro;
dorre-txori negartiek
eztaiurren
nabari.
Auzo beeko errotariak,
arto berri usaiaz begi zabal
dantza daragio
buruko
txapelari.
Lugin,
txori ta
errotari;
negu-burua,
gantzak loditzeko aukera,
bakotzeri...
Auzogune sutondoetan kizkur,
goiz-arrats jatordugunero
nexka muxu-biribil
begi-urdiña,
ta mutiltzar zabal
zaintsu
ori;
begi-urraka talaburdiara,
azal biek noiz arrotuko
talo bero
zabalari.
Eta esne pertza solkona
ondartzean aize puztuak,
sabel-zorro
iduri...
LURREN emari neurtuak,
azi ereitetik
uzta biltzeraiñoan,
ba'du esku makurrik,
baitare zabalik,
batik-bat
erein berri dan
gariak.
Abian bertan,
lurraz estaltzeke
galduriko aletzaz bazkatuko
landako
txoriak.
Erne-albaiñuan
gaintzurdeak erre ta zapinduko,
landaretxo
izpi
oriak.
Luzaroan zipotz bezain zimel
iraunaz gero,
berpiztu ta errotu ere
udaberriak.
Nekazarientzat amets-luzagarri,
uzta oparoaren irrikaz
ondorengo zazpi
illargiak...
ZAPIÑALDI ainbat bigunkeri,
aur zazpikia
bailitzan..
Urte-leenez ekiñik,
azal-urratu,
ongarritu,
jorra bat, jorra bi;
au ere
birritan...
Beti ere, eder eta panpox,
egun-egunka txutiago.
Ala esan omen arro-arro,
landako artoari
bere
gorantzan:
«... Aundi ba'nintzan,
txiki ba'nintzan;
Maiatzean
buru nintzan...!»
Artoak onez entzun
da makur erantzun:
«Ni nagoen maian
goserik ez,
eta gari zimurraren
bearrik ez...!»
Biek ere or nunbait
zebiltzan...
BIZITZAREN pardelean,
antzualdi gibeletik
etorbegi paparrera.
Azaltza ibarrerantza
nere begi luzearen
keiñu
itxi-irikia...
Eguntxinta ari-albaiñuan,
gal-soro buru orixkak
aizearen ikuitzeaz dantzan,
urre orizko bizar iduri.
Urbil galeperra kantari,
egapean epelduaz bere
kabia...
Iritariek ekiterako,
arretaz larraatuko
zortzikote
txitealdia...
Egunak zear gari-soroa umotu bide,
kako-makoka urre mototsak bailiratsu.
Lastoaz naasi iritai leuna argiak kide,
eguzkiaren ukuitze utsaz dizdiratsu.
Iritariek saillean zabal bana-biñaka,
anka-orpoen zirikatzaille lur galtzua.
Kolpe biziaz esku-zarrazta, bigaz pillaxka,
zarraztaz baita iritai kako agintsua.
Belaunaldiek elkarren leiaz ezker-eskuma,
sail-adar bitan banakaturik gerri-makur,
bero galdatan etsi-etsian lan-zor eguna
kakoturiko galburu soillak jalgi bildur.
Ebakitzean aalik legorren lotu, tolestu,
berorik ba'da, zortziurrengo arrapaka.
Aldi motxera, buru txigorrak joaz aletu;
beso-indarraz arri otzean zipli-zapla.
Aize-errotaz txun-txun-arinka galbaez-galba,
ale aotzak banandu azpil banatara.
Pozarren noski, bakoitzak jaso neurkian galga,
eta pozarren gari garbia kutxeetara.
Pozarren baita errotaria gari-berritan,
ortik kutxara amarren-laka obaria.
Amets luzeak marrazten dio oni birritan,
urte utsaren sabeltzar antzu regia...
© Martin Ugarte