IV
UDABERRI, ARTALDEAN IGOERA
Bai, udaberri pitxikor...
Ire zai giun ameskor!
Negu beltzaren sendagai bigun, oindiño gisa bator.
Ez gatxik iñor izaki litxik, zerbait ez diagunik zor!
Iruditamen ixillen,
barrengo sua gar-illen.
Lore usaiaz gilika gaitxik, apar gaiñean murgillen.
Ikus, enadatxoa aizetan, pir-pirriz nola dabillen...
Nun egona aiz gordeta,
margo pitxidun pertxenta...
Kimu berritik lore-ninira, toki ber-bertan jiraka,
eurean mutu, egazka narratx, diarduan mitxeleta?...
Aizea epel nun-naitik,
nere kolkora zetorkit.
Zozokumeak txot, txot, egiaz, ega-motelka sasitik...
Ziza goxoak jasoak zetit, txillarra moltso azpitik.
Txingurri langille ori...
Erletxo burrundalari..
Atseden-ondoz eldu ziotek ganoraz beren lanari.
«Or kanpon zuek». Txir-txil beltz orrek, lur-txulotikan kantari.
Ego-aizea dantzari.
Bizidunaren pozkarri.
Ardi otxanak poz-giliz zeudek, Ta zer ditek amets berri?
Mendiko larre erne-berrian kimu gurien egarri?...
Ba'ator bai, udaberri.
Negu beltzaren aazkarri...
Amaika gaztek itxaroiñuten, itza emanak elkarri,
maite-kideko artu asmotan, beste ainbat moxu-gorri...
Loraillaren erdian,
eguzki begi-begian.
Basetxe urrun baten ondotik, bi arrikada bidean,
artaldetxo bat abaroz dago, pago itzal babesean.
Iru zuitxoren itzala...
Auxen da artzain etxola!
Lizar-txotx biez gurutzetxoa, astalar lore zapala.
Zalantza barik sorgin izukai, ate buruan dirala.
Etxol-aurrean eillorra,
ardien babes legorra.
Amar-amabi oinkada luze, gaiñean zurrin medarra,
oi den sasoian gorde dezaten negukotz bazka igarra.
Or egon dire otsanik,
Martxoaren aurrenetik.
Or gorde ziren, euri, kaskabar, erasoaldietatik...
Orain mendira iges nai dute, ximaur beroan gaiñetik.
Neguan ondar aldean,
beroa dator gaiñean...
Ardiek giliz, zaindu eziñik, egunaren barrenenan,
arretaz, zorrotz, eguraldia itxuraz ontzen danean.
Illun-arian oiuka,
txit erne artzain bortitza.
Txistu bi zorrotz egiñarekin, etxol ondora orruka,
larru-zorroan daramazkien arto azalak poztuta...
Leenen begia auengan,
bat edo beste alden dan.
Aitaren egin, eskuei txistu, jeistera doa bat-banan,
belaun biekin kaikua lotuz, pikotsean jarririkan.
Lan urria bukatzean,
esne epela ontzian.
Artzain mutilla etxera doa afariaren pozean,
gero lo-leku artu asmotan, artaldean babesean.
Ardi maltzurren matasa...
Ez dute begi eskasa!
Ortzea garbi nabaritzean, eurenkix dute ametsa.
Bertan-gozoro itxuraz baiñan, tankakan barne-arnasa...
Illunarrez ortze gorri.
Ego-punttuan irudi...
Artzain gazteak ez ote die ardi erneei igarri,
pozaren giliz dardaraztean, lepoan duten zinzarri...?
Aurki ardiek kizkurrik,
atakaren zirrizkutik.
Artzain-mutilla zurru ta purru, leenengo loak arturik...
Iratzartzean ez du izango galtzak jazteko astirik.
Ardi eskukai trebea,
sorginkeriaz betea...
Onek aurrena somatu ere, artzaiari zurrunkea.
Artzaiari zurrunka eta, atakari uts-artea...
Etzuen urbil ardirik,
ez eta zinzar-soiñurik.
Illargi-bete, ere zuten-da, etzuten begi makarrik.
Mutillan loa neurtua noski, aski ziraden bakarrik.
Konturatzean mutilla,
etzen erabat xotilla...
Ogi-kozkor bat kolkoan artu, kaiku ta urritz makilla,
suak arturik abian irten, ardi galdu aien billa.
Nabari zituen aurki,
zinzar-soiñura urruti.
Orduterdiko bidea ortxen, bere etxola ondoti...
Oiñezko zuurrak eskuan dauzka eguna argi aurreti.
Goizeko laurak-bostetan,
ardiek jeisten ari zan.
Itxu-itxuan kendua artu, sorbaldatik zinzilikan,
kaiku esne bi etxera daroz, ur-aga mutur banatan.
Etxeratzean aurrena,
okerraren aitormena.
Aitari zeatz azaldu ere, gertatu zaikion dena.
— Ziztrin alenak, —aitak irripar— ikusten nikan oiena...
Gosal-ondoren aita xuxena, bere ardiek gogoan...
Bi oiak arin mantarra txuriz, jantzi garbiak soiñean.
Zato-kozkorra sar-leporaio, bruxa beltxaren azpian,
soin-aldagarri, ontzi ta puxkek, zaldi-saskiek betean,
zaldi area aurrez duela, tipi-tapa ondorean...
Bidazti zuurra ernai dijoa, bi ordu luze bidean...!
UDABERRI, ARTALDEAN IGOERA
Egoardirako goruntz dijoa, gizona bere bidetik.
Ontan, oiu bat: — Kaixo Joamari... Orain alator etxetik?
— Jas! I, alintzan...? Zer berri Auxtin, itxuraz larre-berritik?
— Otz egin dik ta... ezin dik irten. Etziok mintza besterik!
— Gure auek-ba... etzeudek otzak. Or dituk iges egiñik!
Zugaitz itzala toki arturik, bera ta onen laguna.
Bidezko noski neka ondore, exer-alditxo laburra.
Ardo txurrutaz zinzurra busti, gaindik pipakatxo bana...
Gauza bat galde, oni erantzun, keea irentsiz barrena.
Osatu dute udaazkeneztik bat besteekiko utsuna!
...—Eros-ardiek zazpi itun-da... zazpirek antzu... Petralak!
Ziri ederra sartu zidatek. Ez nizkin jotzen ain aulak...
— Zikirotuek saldu aalitun?... Ez itun izango txarrak...
— Eun bana libra batekoz-beste. Oraintxen aizken ondarrak,
Otsabi-zaarrak eraman zetik, leen utzi zizkan apurrak.
...Seiña ontzako...? Dirurik badek, urte-bildots lapraxtekin...
— Urte osoko larrea banu moztea bakarrarekin...
Badakik, zer dan negu beltzean, eundalarogei burukin...?
Aaldan bezela urra diagu, nola ordea geuk jakin...
Aurrera ere izango gaitxik, soiñean galtza zaarrakin!
Bat-besteari agur egiñaz, berriro altxa zatoa...
Zaldia zerbait nekatuxea, berak arin du zankoa.
Izardiari leku utziaz, zabal damaki kolkoa,
ori legortuz sartu-itenaz, jolas antzuan egoa...
Amets soillaren poz-zorabioz, artzain xuxena dijoa!
Larre-sailleri itxatsiak, lau aldetara begiak,
goi-urrutian, etxol-buruan ikusi ditu ardiak.
Lore-mototsak, belar biguiñak, orrixka jaio-berriak.
Igazko toki berean otzik, arri karetsu txuriak...
Gaurtikan badu uda guzikotz, bere puxka bat Urbiak...!
Zaldia aurrez, bera ondoren, onen etxola aurrean.
Artalde are ibiltaria, antxen ziardun larrean.
Txistu bigun bi egiteaz bat, denak orruaz urrean...
Unetxo artan zer ote zegon ardi bakoitzan barnean?
Aien ametsa ari ote zen nagusiakin batean...?
Iru zoitxoren itzala.
Auxen da artzain etxola...
Babes gordea, amets-iturri, zorion-kabi epela...
Aita-semeok gogo ta biotz, udaazken arte direla!!
© Martin Ugarte