HEINRICH HEINE

(1797-1856)

 

        Alemaniako Dusserdolf hirian jaio zen 1797ko abenduaren 13an Heinrich Heine, XIX. mendeko Alemaniako idazle handietarik bat. Ikasketak Bonnen eta Götingen egin zituen, eta baita Berlinen ere (Zuzenbide ikasketak, baina ez zuen jardun, judua baitzen, eta juduek jurista lana debekatua zuten orduan Alemanian; gerora kristautasunera bihurtuagatik, ez zuen legelari lanik egin). Erromantizismoaren indarra ezagutu zuen, eta nahiz eta berak gaitzetsi, handik edan zuen, batez ere bere lehen garaiko poemetan. Gedichte (Poemak) izan zen bere lehen lana, 1823koa (hortxe da Intermezzo lirikoa). Errealismoranzko trantsizioa bizi izan zuen, eta bere lanetan ere halako joera nabari da. XIX. mendeko ideia iraultzaileen ezagule —Hegelek eta Marxek eragina izan zuten Heinerengan—, ironia eta kritika soziala ere azalduko dira bere idatzietan, sarkasmorako maisutasun handia erakutsi zuela.

        Harzeko bidaia (1826) kronikak (gerora gehiago argitaratu zituen, Ingalaterran eta Frantzian bidaiatu zela, Bidaia irudiak) ospea eman zion, baina arrakasta poema liburu batekin erdietsi zuen: Kantu-liburua izeneko poemarioarekin (Buch der Lieder, 1827). Liburu honetako poema askori Franz Schubertek jarri zien musika. Baina beste hainbat konpositorek ere baliatu dituzte Heineren hitzak kantuak egiteko.

        Frantziako Iraultzaren ideien zale, Alemaniako literatura eta boterea kritikatu zituen eta Alemania Gaztea literatur mugimenduaren sortzaile eta sustatzaileetakoa izan zen. Alemanian lan egitea zaila zeukala, 1831n Parisa jo zuen, eta hantxe gelditu. Idazle aleman erromantikoekiko kritiko, monarkiko eta elizkoitzat jotzen zituelako, bere lanak Alemaniako hainbat aldizkaritan —debekatu zizkioten arte— eta Frantzian argitaratu zituen, bi herrien arteko zubitzat kontsideratua izan dela. Parisen bizi zela han orduan ziharduten sortzaileekin harremanik izan zuen: Balzac, Sand, Berlioz, Chopin...

        1856ko otsailaren 17an hil zen, Parisen.

 

 

Heine euskaraz

 

        Literatur aldizkarietan izan zuen, nola ez, agerpena euskaraz Heinrich Heinek: XX. mende hasierako euskal pizkundearen baitan bere zenbait lan estimatuak izan ziren. Joseba Arregi Txingudi izan da Heine euskaratzen lanik handiena egindakoa, baina ez da bakarra.

        Trapagarango Zuhaiztietan jaiotako Joseba Arregi Txingudik hainbat aldizkari eta egunkarietan idatzi zuen, hala sortzezko lanak nola itzulpenezkoak. Eta 1919tik aurrera Heinrich Heine euskaratzeari lotu zitzaion. Bitarte eta Itzulia poemarioetako olerkiak itzuli zituen eta horietarik 17 Hermes aldizkarian argitaratu 1919 eta 1922 bitartean. Bost urte geroago, 1927an, Rementeria moldiztegian, Heine'ren olerkiak liburua plazartu zuen, idazle alemanaren Bitarte eta Itzulia poemarioak euskaratuta (Hermes aldizkarian publikatutakoak badaude, noski, gutxi batzuetan aldaketa txiki batzuk eginda). Liburua Kepa Moreno marrazkilariaren irudiek apainduta dator. Osorik eskaintzen dizugu Heine'ren olerkiak liburua.

        Txingudi ez zen izan, ordea, Heineren lanak euskarara ekarri zituen bakarra. Garai bertsuan ekin zion lan horri Klaudio Sagarzazu Satarka-k ere. 1920ko abuztuan Argentinan egiten zen La Baskonian publikatu zuen Ezin det poematik hasi, eta beste lau argitaratu zituen Satarkak, Euskal Esnalea eta Euzko Deya aldizkarietan (Euskal Esnalea-n, bitxia da, hilabeteko tarteaz, Zu bakarrik eta Heu bakarrik izenburu diferenteaz poema bera plazaratu zuen —edo plazaratu zioten, konposizioa ere desberdina dakarte-eta—). 1920, 1921 eta 1922an argitaratu zituen Euskal Esnalea-koak, eta 1947an Euzko Deya-koa. Euskal Esnalean ere, 1926an, Martin Oiartzabalek Heinrich Heineren poema bat euskaratu zuen, Zorionik ez.

        Euzko Gogoak hartu zuen, 50etan, Heine euskaraz plazaratzeko txanda. 1951n argitaratu ziren Jokin Zaitegik eta Anbrosio Zatarainek egindako itzulpen bana, Balekiye eta Nere atsekabe haundi. 1983an, azkenik, Olerti aldizkarian Sabin Muniategik "Arregi-tar Joseba Heine, doixtar olerkariaren itzultzaille" artikulua kaleratu zuen. Artikulu honetan Joseba Arregiren beraren eta bere itzulpenaren berri emateaz gain —Heine'ren olerkiak liburuaren hitzaurrea ia osorik eta hainbat poema dakartza—, Heinrich Heineren itzulpenei buruz ere aritzen da, eta esaten du aipatutakoez gain Jon Mirande eta Bingen Aizkibel-ek ere Heinrich Heine euskaratu zutela. Bingen Aizkibelek, hainbat aldizkaritan lanak plazaratutakoa, La Nación Argentinako aldizkarian plazaratuko zituela pentsatzekoa da.

        Aldizkarietatik at, Julen Urkizak egindako Bertso eta Olerkien Bibliografian Egin egunkarian azaldutako zati baten berri ere ematen da, Kaekus-ek sinatuta datorrena. Horiez gain, 1991n Joseba Sarrionandiak ere euskaratu zuen Heineren poema bat, Filosofia, Hezurrezko xirulak liburuan argitaratua.

        Aizkibel eta Miranderenak ez, beste guztiak eskaintzen dizkizugu (grafia gaurkotuaz).

        Heinrich Heineri buruz, bere lanak irakurtzeko batez ere baina orokorrean ere bai —musika, biografia, bibliografia...—, www.heinrich-heine.net webgunea da sarean topa daitekeen osatuenetako bat.

 

 

Heinrich Heine euskaraz

 

 

www.susa-literatura.eus