XVII

 

        — Akordatzen al haiz, Augusto —esaten zion Victorrek—, Eloino Rodriguez de Alburquerque y Alvarez de Castro hartaz?

        — Nor, Haziendako enplegatu parrandazale hura, merketik edaten zuena?

        — Huraxe. Ezkondu egin duk!

        — Ez dik, bada, bere gain nolanahiko zaharkina hartu dena delako emakumeak!

        — Handiena, ordea, zera duk, nola ezkondu den. Adi ezak eta gogoan har. Jakingo duk don Eloino Rodriguez de Alburquerque y Alvarez de Castrok, horrelako deiturak izanda ere, ez duela inolako ondasunik edo diru-eskuarterik Haziendako soldataz aparte, eta, gainera, guztiz jota dagoela osasunez.

        — Bizimodua ere halakoxea egin dik eta.

        — Bihotzekoa dik, bada, gizajoak, eta bere onera etorri ezinean zabilek. Ez dik askorik iraungo. Gogor eman zioan orain dela gutxi eta, hori dela eta, hiltzeko zorian egon den arren, ezkondu egin duk, nahiz eta berriz emanez gero... lehertu. Kontua duk ostatuz ostatu, etxez etxe zebilela gizajoa, eta guztietatik alde egin behar izaten zuela, ez baitago gutiziarik ez beste munduko gauzarik eskatzerik lau pezetaren truke, eta bera, izan ere, oso aho-xuria baitzen. Eta ez garbi-garbia, gainera. Eta hala, etxerik etxe zebilela, andre agurgarri batenean suertatu zuan; urteetan sartu samartua, bera baino zaharragoa, nahiz eta berak ere hirurogei urte laster beteko dituen, eta bi aldiz alargundua. Lehenengo senarra arotza izan zian, bere burua aldamio batetik behera botatakoa, eta askotan «bere» Rogelio izenaz aipatzen duena. Eta bigarrena karabinero sarjentu bat, hil zenean diru pixka bat utzi baitzion, egunean pezeta bat ematen diona. Eta halako batean, andre alargun haren etxean zegoela, gaixotu egin zuan gure don Eloino, oso gaixorik jarri zuan, hain gaixorik ezen bueltarik gabe hilko zela baitzirudien. Lehenik don Joseri deitu ziotean, gaixoa ikus zezan, eta gero don Valentin-i. Eta gizona, hilzorian! Eta hainbeste arreta eskatzen zituen haren gaixotasunak, baita garbitasun handiegirik gabekoak ere batzuetan, ezen etxekoandreak harentzat eta ez beste inorentzat aritu beharra izaten baitzuen, eta gainerako maizterrak hasiak baitziren alde egingo zutela mehatxatzen. Don Eloinok ezin askoz gehiagorik pagatu, eta birritan alargunduak, ezin gehiago etxean eduki, negozioa alferrik galtzen ari baitzitzaion. «Jainkoarren, etxekoandre, erruki zakizkit! —esaten omen zioan—. Nora joan behar dut nik honela, nongo etxetan hartuko naute? Botatzen banauzu, ospitalera joan beharko dut hiltzera... Jainkoarren, erruki zakizkit, honezkero ez baitut askorik iraungo...!» Sinetsita baitzegoen hil egingo zela, eta berandu baino lehen gainera. Etxekoandreak, berriz, jakina, bere etxea ez zela ospitalea, hura zela bere ogibidea, eta pikutara zihoakiola. Eta halako batean hara non don Eloinoren bulegokide bati salbaziozko irtenbidea bururatu zitzaion: «Zuk, don Eloino, irtenbide bakarra daukazu, hil artean andre horrek bere etxean edukitzea onartzeko». «Zer irtenbide?», galdetu zioan. «Lehenik —esan zioan lankideak— zure gaixotasunaz zer uste duzun jakin behar dugu». «Bada, nik gutxi iraungo dudala, oso gutxi; hila izango naiz beharbada nire anai-arrebak etortzen direnerako». «Hain gaizki zaudela iruditzen zaizu?». «Hilzorian nago». «Horrela bada, irtenbide bakarra gelditzen zaizu andre on horrek kale gorrira bota eta ospitalera joan beharrik ez izateko». «Zein da irtenbide hori?». «Harekin ezkontzea». «Ni harekin ezkondu, etxekoandrearekin? Nor, ni? Rodriguez de Alburquerque y Alvarez de Castro naizena! Tira, ez nago txantxetarako!» Eta hain gogor eragin omen zioan burutazio hark, bertan seko gelditu baitzen ia.

        — Ez nauk batere harritzen.

        — Baina, lehenengo kolpe hartatik bere onera etorri bezain pronto, lagunak berehala ohartarazi zian nola ezkondu eta etxekoandrea alargun geldituz gero hilean hamahiru duro utziko lizkiokeela andre onari, bestela inork eskuratuko ez lituzkeenak eta Estatuarentzako izango liratekeenak. Horra...

        — Ezagutzen diat, bai, bat baino gehiago gainera, lagun Victor, alargun-saria Estatuak beregana ez zezan besterik gabe ezkondutakorik. Hori duk gizatasuna!

        — Baina don Eloinok haserre bizian gaitzetsi baldin bazuen proposamen hura, pentsa zer esango zuen etxekoandreak. «Ni? Ni ezkondu, nire adinean, eta hirugarren aldiz, zaharkin horrekin? Zer nazka!» Medikuarengana jo zian, ordea, aholku eske, eta don Eloinok egun gutxi batzuk besterik iraungo ez zuela ziurtatu ziotenean, «Egia esan, hilean hamahiru durorekin ederki konponduko nintzateke» esan eta onartu egin zian azkenean. Eta orduan erretoreari deitu ziotean, don Matiasi, badakik, gizon on eta apostolikoa bera, hiletsia behin betiko konbentzi zezan. «Bai, bai, bai —esan zuen don Matiasek—; bai, gizajoa!, gizajoa!» Eta konbentzitu egin zian. Gero don Eloinok Correita-ri deitu omen zioan, adiskidetu egin nahi zuela esan —haserretuta baitzeuden elkarrekin— eta bere ezkontzako lekuko izatea eskatu. «Ezkontzekoa al zara, bada, don Eloino?». «Bai, Correita, bai, etxekoandrearekin ezkontzen naiz!, doa Sinforekin!; ni, Rodriguez de Alburquerque y Alvarez de Castro naizena!, pentsa! Ni, bizirik iraungo dudan egun gutxi horietan zaindu nazan..., ez dakit nire anai-arrebak garaiz ailegatuko diren ni bizirik ikusteko baina..., eta etxekoandrea, nik utziko dizkiodan hamahiru duroak poltsikoratzearren».

        Eta Correita etxera iritsi zenean dena kontatu omen zioan, bidezko denez, bere emazte Emiliari, eta hark, asaldaturik, arrapostu: «Kaikua halakoa, Pepe! Zergatik ez zenion esan Encarnarekin ezkontzeko —Encarnacion neskame bat duk, ez gaztea ez polita, Emiliak ezkondu zenean dote gisa eramana—, hamahiru duro horien truke beste horrek bezain ongi zainduko zuen eta?»

        Eta Encarnak gaineratu omen zian: «Ondo dio, andrea; ezkonduko nintzen ni ere harekin, eta baita zaindu ere bizirik iraun artean, ez baitu askorik iraungo, hamahiru duroren truke».

        — Asmazio tankera hartzen zioat, bada, horri guztiari, Victor.

        — Ez izaki, ordea. Horrelako gauzak ez dituk asmatzen. Eta oraindik ez dakik onena. Don Jose kenduta, don Valentin arduratu duk gehienbat don Eloinoz, eta berak kontatu zidaan behin gaixoa ikustera joanda, don Matias dotore jantzirik ikusi zuela, eta gaixoari oleazioa ematera zihoazela pentsatu zuenean, hura ezkontzen ari zela esan ziotela. Eta beranduxeago itzuli zenean, ateraino lagundu omen zioan etxekoandre ezkonberriak, hirugarrengoz ezkonberriak!, ezkonberriak!, eta larri bezain egonezinik galdetu: «Esaidazu, don Valentin, biziko al da? Bizirik jarraituko al du?». «Ez, andrea, ez; egun gutxiko kontua du..».. «Laster hilko da, ez?». «Bai, berehalako batean». «Hil egingo da orduan, ezta?»

        — Hori duk izugarrikeria!

        — Eta ez duk hor bukatzen. Don Valentinek gaixoari esnea besterik ez emateko agindu zian, eta aldiero gutxi gainera. Doa Sinfok, alabaina, hala esaten omen zioan beste maizter bati: «Bai zera! Eskatu adina emango diot, bada! Zertan ibili hain gutxi iraungo duenari gutiziarik kentzen... !» Eta gero aiuta batzuk emateko agindu zian, eta etxekoandreak: «Aiuta batzuk! Uf, hori nazka! Zaharkin halako horri? Nik ez, nik ez! Beste bietakoren bat izan balitz, tira, haiek maite bainituen eta neure gustua eginez ezkondu bainintzen haiekin. Baina honi? Aiuta batzuk? Nik? Ez badu...!»

        — Fantasia hutsa duk hori guztia!

        — Ez, egiazkoa duk. Eta hala, don Eloinoren anai-arrebak ailegatu zituan, eta anaiak, zorigaitz hura ikusirik, esan zian: «Nire anaia ezkondu, nire anaia, Rodriguez de Alburquerque y Alvarez de Castro, Pellejeros karrikako etxekoandrearekin!, nire anaia, Zaragozako, Za-ra-go-za-ko Auzitegiko presidente izandako baten semea, norekin... eta doña Sinforekin». Izututa zegoan. Eta bere buruaz beste egindakoaren alargun eta hiletsiarekin ezkondu berria zenak hala zioan: «Ikusiko duzu, bai, ikusten ari naiz gainera, nola koinatuak garela-eta alokairua pagatu gabe joaten diren, eta horixe da hain zuzen nire bizibidea!» Pagatu omen ziotean, hala ere, alokairua, senarrak pagatu omen zioan, baina don Eloinoren urrezko kirten eta guztiko bastoia hartu eta eraman egin zitean.

        — Baina, hil zuan?

        — Bai, handik denbora puska batera. Hobera egin zian, ongisko jarri zuan. Eta etxekoandreak: «Don Valentinena da errua, igarri egin baitzion zer gaixotasun zuen... Hobea zen bestea, don Jose, hark ez baitzion igartzen... eta berak bakarrik zaindu izan balu, hilda zegokeen honezkero, eta orain, berriz, izorratu egingo nau». Berak, Doa Sinfok, badik, lehenengo senarraren seme-alabez gainera, beste alaba bat, bigarren senarrarena, karabineroarena, eta ezkondu eta denbora gutxira hala esaten omen zioan don Eloinok alaba hari: «Zatoz, zatoz hona; zatoz, musu emango dizut, orain zure aita naiz eta, nire alaba zara..».. «Alaba ez —zioen amak—, alababitxia!». «Alabaordea, andrea, alabaordea. Zatoz... egoera onean uzten zaituztet...» Eta ama marmarka aritzen omen zuan esanez: «Lotsagabea, ederra aitzakia hari igurtzi batzuk egitearren...! Sekula horrelakorik ikusi...!» Eta gero, jakina, banandu egin zituan. «Engainua izan da hau, engainu hutsa, don Eloino, ezkondu, berehala hilko zinela ziurtatu zidatelako ezkondu bainintzen zurekin, ze bestela... ezta pentsatu ere! Engainatu egin naute, engainatu egin naute». «Engainatu egin naute ni ere, andrea. Zer nahi zenuen, bada, nik egitea? Zure gustua egitearren ni hiltzea?». «Horretan geldituak ginen». «Hilko naiz, andrea, hilko naiz... eta nahi baino lehenago gainera... Rodriguez de Alburquerque y Alvarez de Castro honek nahi baino lehenago!»

        Eta mokoka ibili zituan alokairua zela eta, zakur txiki batzuk gora behera, eta azkenean bota egin zian etxetik. «Agur, don Eloino, ondo izan». «Jainkoa lagun, doa Sinfo». Eta hil duk azkenean gure andrearen hirugarren senarra, 2,15 pezeta eguneko utzi dizkiolarik, luturako eman dizkioten 500 pezetez gain. 500 pezeta horiek ez ditik, noski, lutuan xahutu. Gehienera jota, meza pare bat atera zizkiok, damuz eta alarguntzak utzitako hamahiru duroengatik esker ona erakustearren.

        — Zer gauzak, ene Jainkoa!

        — Asmatzen ez diren gauzak, ezinezkoa baita horrelakorik asmatzea. Orain tragikomedia horren, antzezlan negargarri horren datu gehiago jasotzen ari nauk. Hasieran sainete bat egitea pentsatu man, gero hobeki pentsatu eta, Cervantesek bere «Quijote»n nobela haiek sartu zituen bezala, nire emaztearen haurdunaldiak sortzen dizkidan buruhausteak aldentzearren idazten ari naizen nobelan nola edo hala sartzea erabaki diat.

        — Zer? Nobela bat idazten hasi haizela?

        — Eta zer egin behar nian, bada?

        — Eta zein duk argumentua, jakiterik bada?

        — Nire nobelak ez dik argumenturik, edo, hobeki esan, egin ahala aterako duk. Argumentua berez egiten duk.

        — Eta nola duk hori?

        — Hara: behin, orain dela gutxi, zer egin ez nekiela nenbilean, baina banian, hargatik, halako irrika bat zerbait egiteko, barren-barreneko gose antzeko bat, fantasiaren zirikamen moduko bat, eta nire buruari esan nioan: nobela bat idatzi behar duk, baina idatzi, bizi garen bezala idatziko duk, zer helduko zaigun jakin gabe. Aulki batean eseri ninduan, orri batzuk hartu eta aurrena burura etorri zitzaidana idazten hasi ninduan, zer jarraipen izango zuen ez nekiela, inolako planik gabe. Nire pertsonaiak jardun eta hitz egin ahala joango dituk itxuratzen, hitz egin ahala batez ere; pixkanaka-pixkanaka joango dituk izaera taxutzen. Eta batzuetan izaerarik ez izatea izango duk beren izaera.

        — Horixe, nirea bezalakoa.

        — Ez zakiat. Sortuz joango duk. Utzi egingo nauk eramaten.

        — Eta ba al dik psikologiarik? Deskripziorik?

        — Elkarrizketak, elkarrizketa dik ugari. Horixe duk kontua, pertsonaiek hitz egitea, asko hitz egitea, deus esaten ez badute ere.

        — Hori Elenak iradokiko zian, ezta?

        — Zer bada?

        — Gogoan baitut nola behin, denbora pasarako nobela bat eskatu zidanean, esan zidan elkarrizketa ugari eta eten asko izango zuen bat nahi zuela.

        — Bai horixe, zerbait irakurtzen ari delarik deskripzio luze, sermoi edo kontakizunetara heltzen denean, paso egiten dik, esanez: lastoa!, lastoa!, lastoa! Berarentzat elkarrizketa duk lasto ez den gauza bakarra. Eta pentsa, arazorik gabe antola daitekek sermoi bat elkarrizketa gisa...

        — Eta zergatik ote duk hori?

        — Jendeari elkarrizketa hutsa gustatzen zaiolako, besterik gabe, baita ezer esaten ez badu ere. Batzuek ez ditek jasaten ordu erdiko sermoirik eta han egoten dituk gero, kafetegi batean hiru orduz berriketan. Horixe duk elkarrizketaren xarma, besterik gabe hitz egitea, etenak eginez, esaldiak hautsiz...

        — Ni neu ere nekatu egiten naik diskurtsoen doinuak...

        — Bai, gizonak hizketa ederresten dik, hizketa bizia...

        Eta, oroz gain, iduri behar dik egileak ez dituela berak esaten gauzak, ez gaituela bere nortasunaz, bere ni satanikoaz nekarazten. Nahiz eta, jakina, nire pertsonaien mintzo guztiak neuk esanak diren...

        — Hori neurri bateraino...

        — Nola neurri bateraino?

        — Bai, hasieran hik gidatzen dituala irudituko zaik, hire eskutik, baina ez harritu azkenean argi eta garbi ikusten baduk berek haramatela hi. Oso maiz gertatzen baita egilea bere fikzioen jostailu bilakatzea...

        — Balitekek, baina kontua duk nobela honetan burura etorritako guztia sartzea pentsatzen dudala, nola edo hala.

        — Azkenean ez duk, bada, nobela izango.

        — Ez, zera izango duk... zera... nibola.

        — Zer duk hori baina, zer duk nibola?

        — Manuel Machadori entzun nioan, poetari, Antonioren anaiari, nola behin don Eduardo Benot-i alexandrinotan edo ez zakiat zein beste modu heterodoxotan idatzitako soneto bat eraman zion, hark irakurtzeko asmoz. Irakurri omen zioan eta don Eduardok esan: «Hori ez duk sonetoa, ordea!..».. «Ez, jauna —erantzun Machadok—, ez da sonetoa, sonitea baizik». Horra, beraz, nola nire nobela ez den nobela izango, baizik eta..., nola esan diat? nabiloa..., nebuloa, ez, ez, nibola, horixe, nibola! Hartara inork ez dik generoaren legeak hausten dituenik esaterik izango... Asmatu egingo diat generoa, eta genero bat asmatzea izen berria ematea besterik ez duk, eta nire gustuko legeak emango zizkioat. Eta elkarrizketa ugari!

        — Eta pertsonaiak bakarrik gelditzen direnean?

        — Orduan... bakarrizketa. Eta elkarrizketaren tankera izan dezan, zakur hat asmatuko diat pertsonaiak hitz egin diezaion.

        — Gauza bat esango diat, Augusto: ni neu ere herorrek asmatzen nauala iruditzen zaidak... — Balitekek!

        Elkarrengandik aldendu eta han zihoan Augusto bere buruari esaka: «Eta nire bizitza hau, nobela, nibola edo zer arraio ote? Niri gertatzen zaizkidan eta nire ingurukoei gertatzen zaizkien gauza hauek oro, errealitate ala fikzio ote? Ez ote hau guztiau Jainkoaren edo dena delakoaren amets, Hura esnatzen denean oro deuseztatuko dena? Eta Hari egiten dizkiogun kantu eta eresiak, ez ote dizkiogu, hain zuzen ere, lokartaraztearren, bere loa kulunkatzearren egiten? Ez dea erlijio ororen liturgia Jainkoaren loa kulunkatzeko modu bat, esnatu eta gu amesteari utz ez diezaion? Ai, Eugenia nirea! Eugenia nirea! Eta Rosarito nirea..».

        — Kaixo. Orfeo!

        Atera irten zitzaion Orfeo, eta saltoka ari zitzaion magaletik gora igo nahian. Besoetan hartu eta eskua miazkatzen hasi zitzaion zakurtxoa.

        — Jauna —esan zion Liduvinak—, zain duzu Rosarito arropa lisatuarekin.

        — Eta nola ez diozu zerorrek kasu egin?

        — Ez dakit bada... esan diot jauna laster itzuliko zela, itxaron nahi izanez gero...

        — Zerorrek kasu egitea zenuen, bestetan bezala...

        — Bai baina... tira, badakizu...

        —Liduvina! Liduvina!

        — Hobe izango da zuk zeuk kasu egitea.

        —Banoa.

 

 

 

© Miguel Unamuno

© itzulpenarena: Mikel Garmendia

 


www.elkarlanean.com
www.susa-literatura.eus