Miguel Unamuno

XII

— Arropa lisatua ekartzen duena etorri da, jauna —esan zion biharamunean Liduvinak Augustori.

— Arropa lisatua ekartzen duena? A, bai, sar dadila!

Sartu zen neskatoa, eskutan Augustoren arropa lisatuz betetako saskia zeramala. Elkarri begira gelditu ziren, eta neskato gaixoak, aurpegia berotzen zitzaiola sumatu zuen, sekula ez baitzion halakorik gertatu hainbat aldiz joandako etxe hartan. Bazirudien aurrekoetan jaunak ikusi ere ez zuela egiten, eta hori zela eta, neskatoa urduri ez ezik muturrez ere egoten zen, uste baitzuen pixka bat. Berari ez erreparatzea! Beste gizon batzuek bezala ez begiratzea! Begiez ez jatea, edo areago, begiez begiak eta ahoa eta aurpegi osoa ez milikatzea!

— Zer dun, Rosario?, horrela dun-eta izena, ezta?

— Bai, horrela dut izena.

— Eta, zer dun?

— Zer ba, Augusto jauna?

— Sekulan ez haut ikusi horrela gorritzen. Eta gainera beste bat haizela iruditzen zaidan.

— Esango nuke zeuk ematen duzula beste bat.

— Balitekek..., balitekek... Baina etorri, hurbil hadi.

— Tira, utz itzazu alde batera txantxak eta egin ditzagun kontuak!

— Txantxak? Txantxetakoa dela uste dun ala? —esan zion serioskiago—. Hurbil hadi, horrela, ongi ikusteko.

— Bestetan ez al nauzu, bada, ikusi?

— Ez, gaurdaino ez nindunan konturatu hain polita hintzenik...

— Tira, tira, jauna, ez burlarik egin... —eta sutan zuen aurpegia.

— Eta orain, kolore horiekin, eguzkiak bete-betean ematen dinala.

— Tira...

— Hator, hator hona. Augusto jauna burutik eginda dagoela esango dun, ezta? Ez, bada, ez dun hori, ez! Orain arte egon bainaiz burutik eginda edo, hobeki esanda, tentelduta, laino batean galduta, itsu... Oso denbora gutxi dun begiak ireki zaizkidala. Pentsa, zenbat aldiz ez ote haizen etxe honetan sartu eta nik, begiratu arren, ez hindudan ikusten. Esango niken bizi ere ez naizela bizi izan, Rosarito, bazirudin ez naizela bizi izan... Tentelduta nengonan, tentelduta... Zer dun, baina, neskato, zer dun?

Rosaritok, aulki batean eseri behar izan baitzuen, aurpegia bi eskuez estali eta negarrari eman zion. Augusto zutitu eta atea itxi zuen; neskatoarengana itzuli, besagainean esku bat jarri eta honela esan zion ahalik eta ahots busti eta beroenaz, apal-apal:

— Zer dun, ordea, neskato, zer dun hori?

— Negar eragiten didazula kontu horiekin, don Augusto...

— Zeruko aingerua!

— Ez horrelakorik esan, don Augusto.

— Esango ez dinat, bada! Bai, itsututa bizi izan naun, tentelduta, biziko ez banintz bezala, harik eta emakume bat, ez dakin?, beste bat, iritsi eta begiak ireki dizkidan arte; harrezkero ikasi dinat mundua ikusten, eta batez ere zuek, emakumeak, ikusten...

— Baina emakume hori... emakume gaiztoa izango zen...

— Gaiztoa? Gaiztoa dion? Ba al dakin zer dionan, Rosario, ba al dakin zer dionan? Ba al dakin zer den gaiztoa izatea? Zer dun gaiztoa izatea? Ez, ez, ez; aingerua dun emakume hura, hi bezala; ez nain maite ordea..., ez nain maite..., ez nain maite... —eta hori esaterakoan ahotsa ahuldu eta begiak malkoz busti zitzaizkion.

— Don Augusto gizajoa!

— Bai, heuk esan dun, Rosario, heuk esan dun! Don Augusto gizajoa! Baina zera, Rosario, ken ezan don hori eta esan ezan: Augusto gizajoa. Tira, esan ezan: Augusto gizajoa!

— Baina jauna...

— Tira, esan ezan: Augusto gizajoa!

— Hala nahi baduzu..., Augusto gizajoa!

Eseri egin zen Augusto.

— Hator hona! —esan zion.

Salto batean altxa zen neskatoa, hipnotiko liluratu bat bezala, arnasestuka. Augustok heldu, magalean eserarazi, bularraren kontra gogotik estutu eta, neskatoak sutan zeukan masailari berea itsatsirik, honela has zitzaion bat-batean:

— Ai, Rosario, Rosario; ez zakinat zer pasatzen zaidan, ez zakinat zer dudan! Ezagutu ez arren gaiztotzat dunan emakume horrek ikusmena eman eta itsutu egin nain.

Ez nindunan bizi, eta orain bizi naun; bizi naizeneko honetan sentitu dinat, ordea, hiltzea zer den. Nire burua babestu beharra zaukanat emakume horrengandik, bere begiradatik babestu beharra zaukanat. Lagunduko al didan, Rosario, beragandik babesten?

«Bai» apal-apal bat entzun zuen Augustok, beste mundu batetik xuxurlatu izan bailioten.

— Oraintxe ez zakinat zer gertatzen zaidan, Rosario, ez zer esaten dudan ere; ez zakinat honezkero emakume horrekin, gaiztotzat dunan emakume horrekin, maiteminduta nagoen...

— Baina nik, don Augusto...

— Augusto, Augusto...

— Baina nik, Augusto...

— Tira, isildu, aski da —eta begiak itxi zituen—; etzan deus ere esan, utzidan bakarrik hitz egiten, neure buruarekin. Horrelaxe bizi izan naun ama hil zitzaidanetik, neure baitan, neurekiko besterik ez; lotan, alegia. Eta ez dinat jakin inorekin lo egitea zer den, bik amets berean lo egitea. Batera lo egitea! Ez nor bere ametsean elkarrekin lotan egotea, ez!, batera lo egitea baizik, biek amets berean lo egitea! Eta hik eta biok, Rosario, amets berean lo egingo bagenu?

— Beste emakume hori ordea... —has zen neskato gajoa, Augustoren beso artean dardar eta intzirika.

— Emakume horrek ez nain maite, Rosario..., ez nain maite..., ez nain maite... Hark erakutsi zidan, ordea, badela emakume gehiago... hari esker jakin dinat emakume gehiago ere badela... eta baten batek maitatuko nain, baldin baitere... Maitatuko al naun hik, Rosario; esaidan, maitatuko al naun? —eta ero baten moduan estutzen zuen bularraren kontra.

— Baietz uste dut..., maitatuko zaitudala...

— Maitatuko haudala, Rosario, maitatuko haudala!

— Maitatuko haudala.

Bat-batean atea zabaldu zen eta Liduvina agertu. «A!» esan eta atzera itxi egin zuen. Rosario ez zen Augusto bezainbeste larritu, eta azkar zutitu, adatsa txukundu, gorputza astindu eta honela esan zuen hitz etenka:

— Beraz, jauna, egingo al dugu kontua?

— Bai, hori da. Itzuliko haiz, ordea, e? Itzuliko haiz.

— Itzuliko naiz, bai.

— Eta barkatuko al didan? Barkatzen didan?

— Zer barkatu, ordea?

— Han, hau... erokeria izan dun. Barkatzen didan?

— Ez dizut zer barkaturik, jauna. Eta emakume hartaz ez pentsatu, horixe da egin behar duzuna.

— Eta hik, pentsatuko al dun nitaz?

— Tira, joan beharra daukat eta.

Kontuak egin eta joan egin zen Rosario. Hark alde egin bezain pronto Liduvina sartu zen:

— Ez al zenidan galdetu lehengoan, jauna, zertan antzematen zaion gizon bati maitemindurik dagoen ala ez?

— Bai..., bai.

— Eta txorakeriak egitean edo esatean ezagutzen dela erantzun nizun, ezta? Zalantzarik gabe esango dizut, bada, oraingoan: maiteminduta zaude.

— Norekin, baina? Rosariorekin?

— Rosariorekin?... Bai zera! Bestearekin!

— Eta nondik nora diozu hori, Liduvina?

— Ba! Besteari esan eta egin ezin zenizkionak esan eta egin dizkiozu honi.

— Baina, ez duzu usteko ba...?

— Ez, ez, ez dut esan nahi handiagorik gertatu denik, baina...

— Liduvina! Liduvina!

— Zuk nahi bezala, jauna.

Ohera joan zen, burua sutan zuela. Eta ohe gainean etzan zenean, honela hasi zitzaion ohe ondoan lo egiten zion Orfeori:

«Ai, Orfeo, Orfeo, bakarrik, bakarrik, bakarrik, amets bakarrean lo egite hau! Bat bakarraren lotako ametsa ilusioa duk, itxura; biren lotako ametsa, berriz, egia duk, errealitatea. Zer duk benetako mundua, denok amesten duguna besterik, amets komuna besterik?»

Eta loak hartu zuen.