Miguel Unamuno

«Zergatik ote diminutiboa txera-seinale? —zioen berekiko Augustok etxera bidean—. Txikitu egiten ote du maitasunak maitatzen den gauza? Maitemindua ni! Ni maitemindua! Nork esan behar zuen!... Baina arrazoi ote du Victorrek? Ab initio maitemindua ote naiz? Nire maitasuna objektua bera baino lehenagokoa da, beharbada. Areago, maitasun honek berak sortu du hura, kreazioaren lainotik atera baitu. Baina dorre hura aurreratu banu ez zidan materik egingo, ez horixe. Eta zer da maitasuna? Nork definitu zuen maitasuna? Maitasuna definituz gero ez da maitasun... Baina, Jainkoarren, nolatan uzten du alkateak dendetako errotuluetarako hain letra itsusiak erabiltzen? Alfil harekin gaizki jokatu dut lehen. Eta nolatan maitemindu naiz, ez baitut, egia esan, hura ezagutzen dudanik ere esaterik? Ba!, gerora ezagutuko dut. Maitasuna ezaguera baino lehenagokoa da, eta gainera horrexek hiltzen du hura. Nihil volitum quin praecognitum, erakutsi zidan aita Zaramillok, baina ni kontrako ondoriora iritsi naiz, hau da, nihil cognitum quin praevolitum'. Ezaguera edukitzea barkatzea omen. Ez, barkatzea da ezaguera edukitzea. Lehenik maitasuna, ezaguera gero. Baina nolatan ez naiz ohartu mate egin behar ziola babesik gabeari? Eta zerbait maitatzeko, zer da aski? Sumatzea! Sumatzea; horra maitasun intuizioa, lainotan erdikustea. Gero dator zehaztea, ikusmen perfektoa, lainoa ur tanta edo kazkabar bilakatzea, edo elur, edo harri. Harri jasa da zientzia. Ez, ez, lainoa, lainoa! Arrano nahi nuke izan, hodei artean paseatzeko! Eta hauen artetik, su lanbrotsu gisa orobat, eguzkia ikusteko.

O, arranoa! Zer-nolako gauzak esango zizkioten elkarri Patmoseko arranoak, eguzkiari aurrez aurre begiratzen zionak eta gauaren ilunean ikusten ez zuenak, eta Minervaren hontzak, gauaren ilunean ikusten zuenak baina eguzkiari begiratu ezin zionak, batak San Joanen aldamenetik eta besteak Olinpotik alde eginda elkarrekin topo egin zutenean!»

Puntu horretara heltzean, Eugeniarekin gurutzatu zen Augusto, baina ez zion erreparatu.

«Ezaguera gero dator... —jarraitu zuen bere baitan—. Baina... zer izan da hori? Zin egingo nuke nire orbitatik bi izar biki distiratsu eta mistiko pasa direla... Bera izan ote da? Bihotzak esaten dit... Baina, ixo, etxean nago eta!»

Eta sartu egin zen.

Gelara joan zen, oheari begiratu eta esan zuen:

«Bakarrik! Bakarrik lo egitea! Bakarrik amets egitea! Inorekin lo egiten denean, ametsak komuna behar du izan, halako jario misteriotsuek batuko dituzte bi buruak. Ala, ez ote da gertatzen, zenbat eta gehiago elkarretaratu bihotzak, are bereiztenago direla buruak? Baliteke. Elkarren kontrako jarreretan egongo dira agian. Bi maitalek gauza bera pentsatzen badute, batak bestearen kontrakoa sentituko du; maitasun sentimenduan bat etorriz gero, nork berea pentsatzen du, batak bestearen kontrakoa agian. Emakumeak gizona maitatuko badu, honek ez du hark bezala pentsatu behar, alegia, pentsatu egin behar du. Azter ditzagun senar-emazte ondraduok».

Arratsetan, ohera baino lehen, tutean egiten zuen askotan Augustok Domingo morroiarekin eta, bitartean, haren emaztea, sukaldaria, nola jokatzen zuten begira egoten zen.

Has zen partida.

— Kopatan hogei! —esan zuen Domingok.

— Esaidazue —esan zuen bat-batean Augustok ozenki—. Eta ezkonduko banintz?

— Ondo egina, jauna —esan zuen Domingok.

— Segun eta nola, jauna —-ausartu zen iradokitzera Liduvina, haren andrea.

— Ez al zinen zu ezkondu, ordea?

— Segun eta nola, jauna.

— Segun eta nola zer? Esazu argi.

— Ezkontzea oso erraza da; ezkondu eta gero, ordea, ez hain erraza.

— Herri esaerak dira horiek, eta horietatik etortzen dira...

— Eta zure emazte izango denari dagokionez, bada... —gaineratu zuen Liduvinak, Augustok bakarrizketa luzea botako ez ote zion beldur.

— Zer, nire emazte izango denaz, zer? Tira, esazu, emakumea, esazu behingoz.

— Bada jaun hori hain ona izaki...

— Tira, esazu, emakumea, esazu behingoz.

— Gogoan izango duzu etxekoandreak esaten zuena...

Bere amaren doluzko aipamena entzutean, mahai gainean utzi zituen kartak Augustok, eta aiko-maiko gelditu zitzaion une batez gogoa. Askotan esana zion amak, zorigaitzaren alaba izandako andre goxo hark: «Ni ez nago honezkero luzerako, seme; deika ari zait zure aita. Nire beharra zuk baino gehiago izango du beharbada. Hortaz, ni mundu honetatik joan eta bertan bakarrik gelditzen zarenean, ezkon zaitez, ezkon zaitez lehenbailehen. Ekar ezazu etxera aginduko duen andrea. Eta ez pentsa gure zerbitzari leialengan konfiantzarik ez dudanik, ez. Baina ekar ezazu etxekoandre bat. Eta etxekoandre izan dadila, seme, etxekoandre izan dadila. Egin ezazu zure bihotzaren, zure poltsaren, zure jakitokiaren, zure sukaldearen eta zure erabakien jabe. Bila ezazu emazteki bat, maitatzen dakiena... eta baita zu zeu gobernatzen ere».

— Nire emazteak pianoa joko du —esan zuen Augustok bere malenkonia eta oroitzapenak uxatuz.

— Pianoa! Eta zertako balio du horrek? —galdetu zuen Liduvinak.

— Zertako balio duen? Horretantxe datza bere xarma, ez duela ezertako balio, ez duela inolako zerbitzurik egiten. Leporaino nago zerbitzuez...

— Gureaz?

— Ez; zuenaz, ez! Eta, gainera, egiten du, bai, zerbitzurik pianoak... alegia, harmoniaz betetzen ditu etxeak, hautsontzi izan ez daitezen.

— Harmonia! Eta nola jaten da hori?

— Liduvina..., Liduvina...

Makurtu egin zuen burua sukaldariak errieta goxo hura entzutean. Hala zuten ohitura elkarren artean.

— Bai; pianoa joko du, piano irakaslea baita, hain zuzen.

— Orduan ez du joko —gaineratu zuen tinko Liduvinak—. Bestela, zertarako ezkondu behar du?

— Nire Eugenia... —has zen Augusto.

— A! Eugenia izenekoa eta piano irakaslea? —galdetu zuen sukaldariak.

— Bai, zer bada?

— Izeba-osaba batzuekin bizi dena, Zumardiko ibilbidean, Tiburtzio jaunaren dendaren gainean?

— Hori bera. Ezagutzen al duzu, bada?

— Bai... bistaz...

— Ez; bada besterik, Liduvina, bada besterik. Tira, hitz egizu. Konturatu zaitez zure nagusiaren etorkizuna eta zoriona daudela jokoan...

— Neska ona da, bai, neska ona...

— Tira, hitz egizu, Liduvina... nire ama zenagatik!

— Gogoan izan haren aholkuak, jauna. Baina, nor dabil sukaldean? Baietz katua izan?

Eta zutitu eta atera egin zen neskamea.

— Bukatuko dugu, edo zer? —galdetu zuen Domingok.

— Egia, Domingo, ezin partida horrela utzi. Nor da ateratzen?

— Zu, jauna.

— Tira bada.

Eta galdu egin zuen, oraingoan ere, distraiturik aritzeagatik.

«Ene Jainkoa —zioen berekiko gelara bidean—, denek ezagutzen dute, nik izan ezik. Horra maitasunaren obra. Eta bihar? Zer egingo dut bihar? Ba! Egunean egunekoa. Orain, ohera».

Eta ohean sartuta, honela jarraitu zuen: «Kontua da konturatu gabe aspertzen egon naizela, bi urte luzez egon ere... nire ama ona hil zenez geroztik... Bai, bai, bada halako aspertze oharkabe bat. Gizon gehienak aspertzen gara oharkabean. Asperra da biziaren funtsa, eta asperrak asmatu ditu jokoak, denbora pasak, nobelak eta maitasuna. Biziaren lainoak asper goxoa hedatzen du, likore gazi-gozoa. Eguneroko gertakari hutsal hauek guztiak, solasaldi goxo hauek guztiak, denbora pasa eta bizia luzatzearren egiten ditugunak, zer dira goxo-goxo aspertzea besterik? O, Eugenia, Eugenia nirea, nire biziko asper oharkabearen lore, lagun nazazu nire ametsetan, egizu amets nigan eta nirekin».

Eta loak hartu zuen.