GALTZAUNDI'REN PIZTUERA

(OARRAK)

        Galtzaundi'ren Piztuera iru tokitik jaso degu: Bata, Tolosako Manuel Urreta zanaren eskutik, eskuz idatzitako paper zar bat.

        Bcstea, Tolosako Fakundo Adurriaga «Besamotza» zanaren eskuz idatzitako lenengo bertso mordoan.

        Irugarrena, Ibaizabal aldizkarian (76'n gueia, 1903, VI, 14).

        Urretarenak argi ta garbi ezagun du kanta-paper batetik kopiatuta dagola.         Adurriagarenak bertso bat falta du, ta Ibaizabal'ek bertsoak piska bat ikutu edo aldatu ditu, gero adieraziko degunez. Beraz, Urretarena da, osoena ta leyalena. Baita ere zarrena;

ala ematen du beintzat. Orregatik, or goyen ipiñi ditugu Urretaren paperan dauden bezelaxe.

        Adurriagarenak gauza auek desberdin ditu:

                1/1: ari zerate kantari

                1/2: (gutxi) gabe. (Bestetan ere ez du ipintzen).

                2/6: gaitza batek emanda ere

                2/9: izan degubelako

                3/12: mesedez Galtzapoz

                4/2: emaztiakin batian

                4/3: (Emaztia): gabe. (Ez du iñoiz esaten nork itzegin dun)

                4/9: eta gaua zurekin

                5/1: Aitu bezate, kaballeruak

                5/3: naigo duela gaur gau guztian (Urretarenak ez du gaur esaten. Sartu degu neurria betetzeagatik, kopiatzallearen ustegaberen bat izango dalakoan).

                5/4 : emazteakin lo egon

                5/5: kapaz ere ez omen da

                oitik jeikitzeko

                ez dakit zer eran dun

                orla betetzeko

                5/11: gañera ez da gauza

                nitzaz gozatzeko.

                6/ : (Adurriagarenak bertso au falta du).

                7/11: danak emango'izkizut

                8/2: orain ekatzu musu bi,

                biartandikan eman bear zayo

                jende danari arpegi

                8/7: bigar goiza etortzeko

                guztiz nago larri,

                9: (Urrengo goizian) gabe

                9/2 : zuk egin zazu galdia

                9/4: bederatziyak aldia

                11/1 Zuk aña eiteko badet nik

                11/6 : Tolosan gizona,

                Aldazoro izena

                ipiñi zizuna,

                gauza bat bakarra da

                zeria dezuna,

                zapateruen maya

                ankarik eztuna,

                12/2 : ein diran gauza guziyak

                12/5 : ere diña sekulan

                13/5 : odolak irakiten

                13/9 : maya ez ezik geyo

                13/11: eriyotzik ein gabe

                14/1 : Nai baldin badek juezetara

                14/8 : aita alfer orri

                15/2 : biyotzak guztiz damu du

                15/4 : baldin jeniyorik banu

                15/1o: ni agudo artzen

                16/1 : Adi dirazu, nere emaztia,

                azkeneko arrazoya

                16: Adurriagarenak ez du jartzen: (Au kanta...)

        Ibaizabal'ek gauza auek desberdin ditu:

                1/1 : Il nintzalako beiñ ni Tolosan

                pozaz zeudenten kantari,

                bañan Mesías Zaragozatik

                piztuta orra etorri;

                piztu eta ondoren

                egon nintzan pinche,

                edarietatikan

                osoro aparte;

                2/1: Bañan aurkitzen nintzan kezketan

                egunaz eta gauetan;

                emazte gabe !zenbat sufritu

                detan aspaldi onetan!

                ezin kendu zitzaidan

                iñola burutik

                2/9 : burrukan bizitutzen

                giñalako beti

                3/1 : Tolosan ¡noizbait! sartu nintzan ta,

                nintzan iritxi etxera,

                nere emazte eta, alaba

                zurrutez bedeinkatzera;

                eman zidaten esku

                biak neri gogoz,

                3/9 : gero erriko jaunak

                nere billa datoz

                esanaz: «Jetxi zaite

                beeraño Galtza Plost».

                4/1 : Ordurako ni oean negon

                emazteakin batean.

                (Andrea) —Goñi: ojuka ari zaizkizu

                erriko jaunak atean.

                (Gizona) —Esan zaitzu jaun oiri

                ia al duten presa,

                egoteko obea

                dala bigar goiza,

                dadukatan puzkarra

                etzaitala pasa,

                egi bat esateko

                ez naizela gauza.

                5/1 : (Andrea) —Entzun bezate zaldun prestuak

                nere senarrak zer dion,

                gaur beintzat ezin omen diteke

                iñola beokin egon;

                orrelako gizonak

                dira lotsatzeko,

                bakar bakarrik dira

                gauza mozkortzeko,

                erregututzen diet

                errezatutzeko,

                iñoiz ez dedin gauza

                izan altxatzeko.

                6/1 : Gau on igaro zaldun leyalak

                7/ : (Emazteak oera joan ta)

                7/11: jabe egingo zera

                8/1 : Pozaren pozaz nik oraiñ eman

                bear dizkizut musu bi

                ¡zorionean etorri zera

                biotz nereko Don Goñi!

                8/11: zure urre mordoen

                9/ : (Urrengo goizean esnatuta)

                9/1 : —Zer garaitsu dan, nere Fermiña,

                zoaz zu begiratzera.

                (Emaztea) — Nere Galtzaundi, amar orduak

                dijoaz bada jotzera.

                10/9 : ernegatu azitzen

                banazu geyago

                ¡zer nolako jipoia

                dizutan emango!

                11/1 : (Gizona) — Etxe onetan eginkizuna

                badetalako bada nik

                11/4 : joango naiz azkar emendik.

                11/6 : On Ramos zuzena

                Aldatxoro izentzat

                12/1 : (Gizona) — Ezkondu ezkero guk biok egin

                ditugun gauza guziak

                12/7 : atzoko puzkar beltzak

                arrotuta arabill;

                12/11: neronen eskuetan

                bear dek ¡bai! gaur ill.

                12/ : Zure makillen bildurrikan gaur

                etzait arkitzen iñundik,

                Zaragozatik ekarritako

                puñal bat emen daukat nik;

                odolak irakiten

                asitzen bazaizkit...

                azkar jarriko zaitut

                kakotik zintzilik;

                bañan ez dezulako

                Goñi-ren bildurrik,

                Juezengana noa

                ni ixil-ixillik.

                14/3 : bañan lenbizi ar zak jipoia

                14/8 : aita mozkor oni.

                15/2 : nere biotzak du damu

                15/4 : baldin bildurrik ez banu;

                15/8 : nau ni bildurtutzen;

                16/2 : aizkeneko arrazoia

                16/12: goiko Justiziak.

        Au kantatuta, besperako puzkarra pasatzera sagardotegira joan zan.

                Ramos Azkarate

        Ibaizabal'ek bertsoak piska bat ikutu ditu. Orra bi señale:

        Bertso-mota ontan, lenengo lau errenkadak bi modutara jarri ditezke: edo silabak: 10,8,10,8; edo; 8, 8,10,8. Puntua jarri bear da zortzi silabako errenkada bakoitzan, batzuetan bi aldiz bakarrik ta besteetan iru aldiz. Orixe bera egin bear da Santa Agedako kopletan.

        Ibaizabal'ek, ordea, lenengo errenkadak, zortzi silaba ta puntua dutenean, beti luzatzen ditu, motx daudelakoan nunbait. Batzutan puntua gorde du: 2,7; besteetan galdu-azitzen dio: 3,4,8,11,13.

        Ori bera egiten du Ibaizabal'ek Galtzaundi'ren Testamentua'n lenengo ta bigarrengo bertsoetan.

        Bigarren señalea da, kaballeruak ez dula iñoiz ere jartzen. Kaballeruak pikardi geyago du askozaz ere, erriko jaunak, zaldun prestuak, ta zaldun leialak baño.