Emazteki bat ene bizian...
Erdozaincy Etchart
1
Uano haurra nintzelarik
Bospasei urte, eniakikek xuxen erran...
Udako atsalde eder batean
Beroak samin joiten beitzuen
Otteka nindabilen, haurra jostetan.
Eta ikusi nikan pentze ordokian,
Putzundeko pentze hertsian
Belarka ari ziren hiru gizonen ondotik
Emazteki bat
Belar undarren biltzen.
Otteka, haur bat jostetan
Putzundeko pentze ordokian
Eta emazteki ttipi bat
Belar undarren biltzen
Denborarik galdu gabe
Hiru gizonen ondotik:
Xapela buruan
Bokanesa lepoan
Izerdi trenpan.
Putzundeko pentze maxelan
Haur bat irriz jostetan
Otteen ondotik arranguran;
Eta hiru gizon serioski lanean
Belarra airatuz xixpen puntan;
Eta emazteki bat heien ondotik
Belar undarren biltzen
Ez hainbeste xahar
Ez hainbeste gazte
Bena anitz akitua
Lanak eta penek higatua.
Hiru gizon azkar:
Gazteena orgen gainean;
Beste biak, zoin erneago, sahetsetarik
Xixpatraka belar emaiten
Eta beti, heien ondotik,
Emazteki ttipi hura:
Xapela buruan
Bokanesa lepoan
Izerdi trenpan
Belar undarren biltzen.
Oroitzen nuk, emazteki horri
"Ama"
Nakola oihu egiten,
Gizon bati "Aita"
Beste bati "Ellande"
Eta beste batzueri "Piarraņo", "Anbroxi..."
Erraiten nioten bezala,
Ezpeinakien zendako!
Ezpeinakien zer gisaz!
Oroitzen nuk, emazteki horri
"Arna"
Nakola beti erraiten,
Zuhaitz bati "haritza..."
Xakur bati "Llabri..."
Behi bati "Adar-xaala..."
Erraiten nioten bezala,
Ezpeinakien zendako!
Ezpeinakien zer gisaz!
Alta senditzen nikan etzela arras berdin.
Iruzkia mendi haundien gibelean
Gorde orduko
Belarrak bildu zireztean.
Arrestelia bizkarrean,
Urrats pizu batean,
"Ama" jin zitziakan ondoraino
Eta hartu eskutik:
"Hea haugi etxerat" erranez.
Otteak utzi nintikan
Amarekin etxerat joaiteko;
Amaren eskuan
Ene esku ttipiaren ezartzeko.
Etxerat abian ginelarik
Ene begi ttipiekin
Petigora behatu niokan
Amaren harpegi eztiari
Xapela kendua zikan
Eta biloak ziozkan kopetaraino eroriak.
Ordian, lehen aldikotz
Ohartu nindukan Amaren begieri:
Bi begi argi,
Zeruko urdina beno urdinago.
Oh... lehen aldikotz
Ohartu nindukan Amaren ezpaineri:
Bi ezpain gorri,
Udako beroa beno beroago,
Eta biloak doi bat kukuturik
Bi beharri ņimiņo
Bat zoin bestia beno ederrago.
2
Gaztarorat doi-doia heldua
Etxetik joan behartu izan zitziakan eskoletarat,
Diotenaz gain oraiko mendean
Eztela jakitaterik gabe ibili behar.
Utzi nintikan ene etxekoak:
Ene Aita xaharra nigarretan,
Lagundu beinindien bideberriko xeheletaraino.
Lagundu ixil-ixila bideberriraino
Bihotzean gordez bere pena izigarria.
Ene Aita gaixoa, bere gizon bihotzarekin
Iduri hetsia eta hain beitzien zabala!
Iduri gogor eta hain beitzien beroa!
Aitaren bihotza bere semeentzat!
Aitaren bihotza bere umeentzat!
Bere beso idorretan finki tinkatu beinindien
"Izan untsa, Maņex", erranez...
Eta egon beitzen bide gainean luzaz
Pauxaldeko -bixkarrean
Ni arrunt gorde artino.
Utzi nikan bide gainean nigarretan
Lur huntako egoitzan
Gehiago besarkaturen ezdutan...
Lur huntako egoitzan
Gure alorretan lurrarekin borroka,
Gure Ostogian ot'epeiten,
Etxondoko bazterretan dailuka
Gehiago ikusiren ezdutan...
Lur huntako egoitzan
Zonbeit ilabete etxetik urrun egon onduan
Gibelerat itzuliko nizan aldi guziez
Supazter xokoan, beroki
Gehiago elekaturen ezdutan...
Ene Aita gaixoa!
Ene Aita maitea!
Utzi nintikan ene etxekoak:
Ene Alma akitua nigarretan
Sukalde barnean
Ezpeitzuen ene laguntzeko kuraierik.
Utzi ixil-ixila sukalde barnean...
Pott bat emanik ezpainetan
Ur benedikatuaz kurutzearen seinalea
Kopetan markaturik:
"Kasu bide hoitan minartu gabe", erranez,
Eta bere nigarrez ene begiak garbituz...
Ene Ama gaixoa, bere emazte bihotzarekin
Deneri zabaldua eta hainbeste nihauri!
Deneri emana eta hainbeste nihauri!
Amaren bihotza bere semeentzat!
Amaren bihotza bere umeentzat!
Gau eta egun ene altxatzeko
Dena arrangura, dena nahigabe;
Gau eta egun ene hazteko
Dena urrats, dena esku-ukaldi
Lokartu orduko berriz jeiki behar;
Holaxet egun batetik besterat
Gauik ezagutu gabe...
Enetzat higatu dien bihotza!
Eta ni, haur ezazola, jakin ukan banu!
Bainan nola zer nezaken konpreni
Ama batek bere haurrarentzat
Duen Amodioan?
Betidanik betikotzat
Bere bihotzean maite ninduen
Ene Ama gaixoa!
Ene Ama maitea!
Amaren ezagutzeko
Nolazpeit konprenitzeko
Behartu izan zitziakan
Etxekoak utzirik
Ene sor-herritik urrundu
Kanpotiarren amodio hotza senditu
Eta, erran-zaharrak dion bezala,
Kanpoko salda jastatu.
Amaren altzotik urrunduz geroztik
Zonbeit denboraren buruan
Gau batez bakarrik nindagola
Gogoa ilun gaueko ilunpe beltzean
Ikusi nikan, ezpeinakike zer nola esplika
Aments batean bezala
Emazteki bat
Lehenago, haurrean, Putzundeko pentzean
Belar undarren biltzen
Ikusi nuen emazteki hura ber-bera.
Ene aintzinean xutik ziaukan.
Haren aintzinean xutik nindaukan.
Bere bi begiez ene bi begietan so egiten ziakan.
Ene bi begiez bere bi begietan so egiten niokan.
Eta biak ginauzkan gure bi begiez elgarri so:
Iduri elgar nihundik ezin ezagut,
Iduri elgar nihundik ezin konpreni.
Ene aintzinean xutik ziaukan.
Beraren aintzinean xutik nindaukan.
Eta biak ginauzkan gure bi begiez elgarri so.
Oh... Emaztekiaren begietan
Miraila batean bezala
Ene bi begiak ikusi nintikan:
Bi begi argi
Zeruko urdina beno urdinago;
Berdin-berdina, ene begietan
Miraila batean bezala
Emaztekiak bere bi begiak ikusi zitezkan:
Bi begi argi
Zeruko urdina beno urdinago.
Emaztekiaren ondoraino hurrandu nindukan
Ezpainak ezarri haren ezpainetan
Ene ondoraino hurrandurik
Ene ezpainetan senditu nintikan emaztekiaren ezpainak
Uda beroa beno beroago
Elgarren ondoraino hurrandurik
Ezpainak ezpainetan
Bere ezpainetan senditu zizkekan emaztekiak ene ezpainak
Uda beroa beno beroago.
Orduan jatzartu bezala nindukan
Ezagutu beinuen lehengo emaztekia
Erran niokan:
"ENE AMA"
Oihartzunak ihardesten duen bezala
Ene Amak ihardetsi ziakan
"ENE HAURRA".
3
Gaua argitu zukan enetzat
Eta bihotzean sartu bozkarioa
Undarrean ezagutu beinuen
Kaskoz bezala hihotzez
"NOR" zen
Lehengo emazteki akitu hura:
ENE AMA!
Orduan bihotzeko bozkarioak
Jauziarazi ziakan nigarra burrustan
Begietan gaindika.
Amak besoetan hartu nindikan
Lehengo denboretan bezala,
Iratze metatik erortzen nintzelarik.
Bere altzoan pausatu zikan
Ene gazte gorputz gordina,
Bularren kontra tinkatu
Ene buru iluna;
Bere hatsaz berotu
Ene harpegi hoztua
Eta bere begiez xukatu
Ene begi bustiak...
Nigar egin nikan
Burrustan nigar egin bozkarioz
Gau hartan ezagutu beinuen
Eta betikotz ezagutu eta konprenitu
Lehengo emazteki ttipito hura
Ene Ama dela
Eta ni haren Haurra
Haren sabeletik sortu umea
Haren haragitik moldatu haragia
Haren odoletik hazi odola.
Zonbeit urteen buruan
Ene etxondorat
Itzuli nintzan batez...
Negua zukan: denbora ilun
Mendi kasko, landa eta alorrak...
Elurraren pean.
Biloa xuritua, matelak ximel
Eriak iddor, zainak esku gainean ageri...
Ene Ama hatzeman nikan
Supazter xokoan
Su haundi baten aintzinean
Berotzen ari.
Lehengo Ama
Betiko Ama:
Bi begi argi
Zeruko urdina beno urdinago;
Bi ezpain gorri
Udako beroa beno beroago;
Bi beharri ttipi
Bat zoin bestia beno ederrago
Bilo petan gorderik.
Eta bihotz bat!
Nihungo gazte batena beno gazteago
Egiazko amodioz gainditua
Amodio fresko batez beti ereberritua
Amodiozko iturri freskoa
AMAREN BIHOTZA!