inprimatu
Aurtzaro-oroipenak orrazten
Izenburua:
Aurtzaro-oroipenak orrazten
Sinadura:
Martin Ugarte
Urkizaren iruzkina:
Egilea(k):
Ugarte Azurmendi, Martin

Argitalpena:
Olerti.
Urtea:
1963
Argitalpenaren urtea:
Alea:
1963 I-II Izar
Orrialdea:
56-64

Aurtzaro oroipenak orrazten

 

Ugarte'tar Martin

 

 Antzin oroipen senak,

         an jaiot-etxean.

         piztu-min naizkit denak,

         igo bakoitzean.

 Aiton-amon... Guraso... Gaxoak, joan ziran...

 Azi nintzan seaska... Min denak batean...

         Amonaren irudi

         mokoan det lenen,

         sutondoan otz-gili

         exertzen naizenen.

 Amets ziraun gaxoak, alki-xar artantxen,

 lo-kulliskaz niņula belaun biren tarten.

 

         Billobatxuon poza,

         aitona zu ziņan!

         Zuk nora oņak luza,

         ondoren an giņan.

 Ipui-zarrak jakin min, kokatuak jiran...

 Agermen opal aiek, egi utsak ziran...!

 

         Joan ziran betirako,

         guraso bigunak...

         Senide artekiko,

         jolas ezagunak...

 Aaztu errez etzaidan, aurtzaro lagunak...

 An atsedendu ziran, ikus-begi denak...!

 

         Keriz, marrubi gorri,

         ezatuak intzak,

         aranak eldu guri,

         muņapeko zizak...

 Sagar muxu-gorriak, begi-bete utsak...

 Basetxe eta bazter... An genitun gauzak...!

 

         Gari-soroak musker,

         buru-irikiak.

         Arta-sallak ain eder,

         pitxi belardiak.

 Gaztaindiak emankor... Berdin sagastiak...

 Oroldio eze ta... Ango kerizpeak...!

 

         Arrikada bat bide,

         iturri bizarra,

         orpoan itzal-bete,

         gaztaņa-makurra.

 Etxaldeko aur jolas ezkutu bakarra...

 Ixillean txor-txor det ur arren negarra...!

 

         Igaroan erraņu,

         gordean zait lertu,

         jaiot-etxere t'eremu...

 Kabi amesgarria... Nai ta ezin aaztu!

 Oroitze bakarrakin, otzez nauzu mutu...!

 

         ĢEz aldituk an, toki berean,

         —esanaz nauka irri antzean

         oroipenaren dei miņak—.

         Supaztarrean alki melarra...

         Otzaren babes zizellu zarra...

         Illobak gizon egiņak...?

 

         Ez aldirautek musker gal-soro,

         arto, belardi, sagasti oro,

         urte bat beste ondoren...

         Keriz elduak... Marrubitxoak...

         Itur-bideko gazi-gozoak

         iru-orritxoz zain beren...?

 

         Zerk auka malkoz? Aiton-amonak?

         Edo... Guraso xume-bigunak,

         itunean jarraitzeko?

         Ez...! Sinisteak egizta bai dik;

         eta itxaro bide badek ik

         Zeru-goian elkartzeko!...ģ

 

                         * * *

 

         Irudimenan bultza leloak

         ez nau baiezten ixil-ojuak...

         Ez ote naiz ba neurekor?

         Zergaitik ezdet jotzen bitara,

         goiz-goiztik argi illun gabera

         egun-txinta din aldakor?

 

         Baņan... Illunak badit itzalik...

         Etzait ain sakon sartu didanik

         Otz-zirrarazko buriņa.

         Inguru-bira etxe-egalak

         aldatu zaion babes, itzalak...

         An det ikusmen gordiņa...!!

         Ateetako pago pertxenta.

         Itur-ondoko gaztain makur, ta...

         tarteko arizti sendoa...!!

         Zuen esa-min badit barruan,

         ta mingain atal onen mokoan,

         ari-batez dit mintzoa...

 

Pago... Aritz... Gaztain...

 

                               I

 Urtean buruz lotsa miņetan, legortzen agon pagoa...!

 Bein edo berriz berrizta didak, aurtzaroaldi zoroa.

         Aro motx arren ega-xapletan,

         arrotutzean gogoa...

         Argizai diņa bigundurikan

         zemakit biotz-ondoa... !

 

 Neurekin diat ume nintzala, igaroaren argia.

 Bakarkakiko jolas luzeak, egin oi-nitun aldia...

         Aitamen solla urri dan arren...

         Bai, pago zallez azia... !

         Iri zor diat amaren urren

         azikeraren erdia... !

 

 Aur nintzaneko su-epela, ta, seas-kulunkaz aaztean...

 Amaren laztan bular bero, ta, biguntasunak uztean...

         Ortxen igurtziz orri ezeak,

         jostari arbaxt-artean.

         Atsegiņezko aldi luzeak

         ire kolkoan nizkian... !

 

 Seni-tarteko lokarri ziran jolas xolian kabia...

 Elkar arteko xirri-marratan iregana itxatsia.

         Belar bigunen kutsu ezetan,

         jarleku ezin obea...

         Ezti likakor uan gaztetan,

         ire kerizpe geldia...

 

 Eguzkiaren lenen muxua, egun urdin oskarbian,

 eurekin eukan pago zabala, guztien jaun intzanean.

         Argitik illun, egun betean,

         bera uan illuntzean...

         ire arbaxten babes gordean,

         ostatu artu naiean...!

 

 Udaberri'ren epeltasunak, orri biguņak jaztean,

 txori txor-txorran jostallu, bare egunsentia astean.

         Goi-intz mardula zaņan ezagai,

         jaurtiz tantoka goietan...

         Kuku izua loan esnagai,

         jardun berekor luzean...

 

 Udazkenean izerdiz legor, galtzen duanen aztea...

 Orri legorrak gorri-orizka, par-par lurrera uztean...

         Iru-muturdun ezkur bikotez,

         estalirikan azpia,

         uxatzen uan zazpillabetez

         apaindu iņun guztia.

 

 Eskuan itun guri eskeinka, eurekin pago igarra.

 Edozeņentzat itzal, babesa, su-paztarrekotz egurra.

         Orri mardula abere jaki,

         azpigarri ta ezkurra.

         Sortzez opakor izana beti,

         oindaņo, i aiz bakarra.

 

 Zeruaz beste, edergarririk ikus-genzakek lurretik,

 i, izan ezik baso gordean, beste guztien gaņetik...?

         Gerria guri, burua sendo,

         izart-berrituz ondotik...

         gora begira tantaiak tinko,

         besadar lodi tartetik... !

 

 Alaz, gan-azpi antz-aldatu au, gizonan esker epelak,

 Aritz sendoak juan zik amilka, lotsaz gaztain-zar atalak...

         Bakarrik dauzkak, emen edo or

         lendiko lagun izanak.

         Bakartasunan naigabez minkor,

         zutik dirauten bakanak

 

 Pir-pirriz uan birigarroa itzal baketsu oietan,

 gaur negarti dek bakar ta mordo, urrutiko mendietan.

         Bele beltzaren karraska latzak,

         izan ezikan goietan...

         Poza darien beste zaratak

         mututu zaizkik benetan...!

 

 Lautikan iru igartu intzan, eze ditudan apurrak,

 aize gordiņak urratu dizkik utzirik txotxbi bakarrak

         Txepetx ausartak, buru astinka,

         mokoan lume ondarrak...

         Aterako dik kabi eginda,

         bere puxkatxo bixkorrak...

 

 Atal ezpal bat besterik ez dek, ondotik eze eusteko,

 osteontzea jolas-toki zaik ar-zulakarientzako.

         Gerrian gora amorruz untza,

         iri lepotik eltzeko...

         Muxarra zai dek, agian ontza,

         bizitokitzat artzeko...

 

 Banizkian bai biurkeriak neronek ere tarteaa...

 Lur-axaleko ire zaņetan, atxur-agoaz kaskas-ka,

         enpor-mamia iltzez josiaz,

         aizkoraz azal-urraka...

         Minberatu aut ainbat zauriaz...

         Zentzun gabea niņun ta!

 

 Geroztik arra zulaka diat, iri begira jartzean.

 Zer datorkigun zirikatuaz, iri ta neri zaartzean

         Urteak bizkar, zerbait aitzaki,

         bizi labur au galtzean...

         Austu arteko zomorro jaki,

         izango gaituk lur-pean...!

 

 Iru-lau urte emanak gauzkak Jaunak geuretzat artzeko

 ta ondorea bultzaz diagu, geroai toki uzteko.

         Aurrena bero, sasoi betean,

         apur-apurka ozteko...

         Ire izate eta nerean

         aztuko dituk betiko...

 

                 II

 Ateetatik eskubitara,

 bidatxor atal ziro melarra,

 au zan iturri bidea...

 Aritz zimelak gaindik zelaka...

 Errekatxoa mur-mur amilka...

 Gaztain-atal bat zubia...

 

 Eta moltxoka arren tartean,

 bakar bat bazan langa ertzean,

 luze, lirain ta lodia.

 Antxen, gain-gaņen baņa ezkutun,

 udaberriro jarri oi-zigun,

 miru maltzurrak kabia...

 

 Egun txintara oyu leloa,

 autsitzen zula gabaren loa,

 Kuku eztarri laztua.

 Txor-txor bigunak ziran utsean,

 tarte-marteka izan ezean.

 Birigarroan txistua...

 

 An zan au ere besteren tarte,

 ega-motxean batetik-beste,

 berritxu goien-sardean.

 Zekentxoa, lena berrituz,

 bere burua gorde-azalduz,

 arbaxtatxoen tartean...

 

 Orbel ustelen lurmen ezkoan,

 perretxikuak jaio-mokoan...

 Gabeko intza ezaki.

 Erdi gordeka oroldiotan,

 txitoan babes, kolka dan baitan;

 arturik albo-aitzaki...

 

 Uxoizu ta egazkarian

 lo-leku ixil ulazkenean,

 an artzen zuan ostatu.

 Urren goizean Ģkurru-kurrukaģ

 ezkurrak bide zama beteta,

 egaz, jarrainen indartsu...

 

 Aritz abarrak estalki bide,

 lurrak zirauan argirik gabe,

 lotua zeukaten jiran.

 Itzal arrek zun ixiltasuna,

 edo Zeru-pe gaba illuna...

 Alkarren senide ziran... !

 

 Itzal il arren mugira bakar...

 Orri ezeak musuka alkar,

 aizean bultzak jotzean.

 Edo, txoritxo arin kukilla,

 egazka narratx zomorro billa,

 orbel igarran tartean...

 

 .....................

 

 Inguru-biraz jaiotetxeak,

 eder zituan itzal biziak,

 aritzak lur jo dun arte.

 Geroztik zaio antz-aldatzea,

 luma gabe dan uxo antzera...

 Kupiragarri ez ote...?

 

 Dollorkeriaz edo puztua,

 aldakor oro giza-burua...

 Ortikan zaio kaltea.

 Baldin aizkora artu ezbazan;

 aritz zaildua zutikan ortzan...

 Ospe guztiaz betea...

 

 Jaio ezkeroz lurraren berdin

 gaitz ziputz ori berak zekarkin

 t'orrek galdu zun zartzera.

 Ara zer sari zeukan aizkenen...

 Ainbeste urtez gorde ondoren,

 gure mendi-on jazkera...!

 

 Itur-gaņeko muņa burutik,

 ikusi ditut iņoiz geroztik,

 aritz aien ondokiņak...

 Arrak jan, ta, jan; usteltzen doaz...

 Lur-mami artan indar artuaz,

 sasi ta nabas zikiņak...!

 

                         III

 Jaiotetxea...! Azal-agermen edo irudi:

 ateak zabal, zakurra zaunkaz aurrez-aurre...

 Itzalak urbil, tellape narratx, leioak urri.

 Garoz beterik legorpetxoa, etxa-orde...

 

 Baņa gordean... An det oroimen negu biotza!

 Guraso eta senidekiko mar-marketan...

 Ozpera, kizkur sutondotxoan, danbolin beltza,

 zarataz dala, jira ta, danba...! Su-garretan...

 

 Iņoiz neurekor amets egin det negu pixuaz...

 Apal-orduan, oro babes zan sutondoa.

 Gaztaņa ximel erre-berriak arrian joaz,

 lagun zutela, txotx-berritiko sagardoa...

 

 Amets uts auek gezurtatzea aixa litzaizkit.

 poztu nezaken argi-muin banu barrenean...

 Ai! Zoritxarrez, gaztaņik gabe larraņa utsik,

 ta danboliņa, erdoiak jaten zurriņean...

 

 Pozgabe diat eta zulaka biotz-ondoa,

 etormen zaidan ikuskai beltzak erdibita...!

 Eze dirauan gaztain-gerririk badek basoa...

 Izan ezikan bat edo beste or-emenka...?

 

 Txotx biren gaņen iru-lau orri orixka lakar,

 or dauzkak, otzik, gaztain-zar lodi, biurria...

 Barren-mamia tipuldurikan, azalak par-par...

 apurka juanaz eriotz-moko idurira...

 

 Ibillia nauk amaika bidar gaztain-makurra,

 ur-billa juana itur-ondoan jolasean.

 Egun barruko ausnarra nezan kolko bildura...

 Aruntz-onuzka, korkotsak lerka oiņazpian...

 

 Uda beroaz goait egiņa toki ezkora,

 ur-garden amets, urbildutzean bee-zokotik...

 Emango didak itzal pirrin bat, uran mur-murra

 (beste ezean) jaso dezadan ostropetik...?

 

 Itur-masaillan lur sendo ori ezko dan arren,

 zain igartuak etzaik izerdi berrituko...!

 Aizken orritxo gaxoki oiek buru makurren

 aizean bultzaz eroriko zaik bein-betiko...!

 

 Zarraren zarrez edo gizonan abegi otzak

 goait egiņa ez ote ago igartua?

 Edo, agian... Aritz, pagoak juanaren lotsak,

 jarri au ortan, egon gorrira biurtua...?

 

 Ai, gaztain-zarra... Zutik iraun zak lengo antzeran!

 Etormenaren ernamuņari ots akiok!

 Abots eztenan zirrarak joaz aldi luzera,

 izan intzana ikus dezaten lur-begiok...

 

 Bakar aiz laister etxa-aldeko iturritxoa...!

 Gaztain itzalik ezdaukak lagun luzaroko...

 Zezakenetik emandik orrek ematekoa!

 Ezpal batzuek izan ezikan surtarako...

 

 Eta ik ere, jaiotetxeko gelatz beltz orrek,

 neguan badek jolas lagun bat gutxiago...

 Eure leloan, ago patxadaz, zor bat bete dek...

 Danbolin zarrak ez au aurrera nekatuko...

 

Gaztain... Aritz... Pago...

 

 Gizadiz barren lurra errotzen.

 Gure egal-on jazki sendotzen...

 Gaztain, aritz ta pagoak!

 Ordain-eskerrez gizonak ez dik,

 zuen ondora luzatu baizik,

 aizkor zorrotzan agoak...

 

 Ta, gerorako zuen jarraimen,

 izango dituk piņu nabarmen

 gerri mee oien itzalak.

 Eta sasiak, beren larrutik

 lertu ta amorruz itoko zetik;

 gaur musker diran oianak...

 

 Jardun bearrez ziok gizona,

 aurrerontzean zuen izena,

 belaunez-belaun berrizten.

 Gaurko ikusmen luzaro ez dik,

 t'izan ziņaten aztarran bedik

 geroak jakin dezaten.

 

 Agur betikotz, zugaitz apalak,

 perretxiku ta gaztain ximelak...

 Denok zoazte batean... !

 Emen utziaz lagun onenenak,

 zuen maitale izan diranak...

 Negarrez begi-batean...

 

 


inprimatu