|
Oriotarrak
Loidi'tar Paben
I. Arrantzale
Amexti eta Mendibeltzaren
kolkoan degu Orio;
eliz-inguru etxe-mordoa,
estu ta zintzilkario,
ibaiak laztantzen dio...
Bere gizonak itxas-burrukan
oitu dirala merio,
mariñel-griña nagusi eta
gezal-usaia dario.
Kaian giro da. Sare garbiak
ontzira biltzen gizonak.
Radio-Radar tresnakin antxe
ogei bapore bai onak.
Mariñel zarrak aiei begira
egiten duten egonak...
bale-arrantzan arpoiarekin
ibili ziran aitonak.
Erriak agur leiotik; min du
ontzi-motorren urruma...
Barra-buruan otoi eginda
arin dijuaz urruna.
Begiak zorrotz ezker-eskubi;
beitak eratzen al duna;
nun azalduko zimarroi edo
egaluxeak, atuna...
Arrai-kezkaren mende ur danak
aztertzen gau ta eguna...
Erne mutillak, babor-aldetik
arrai-soka dek luzea,
ur-axalean zalapartaka
ausartsu eta gosea...
Beita bizia bota orduko
amuan egaluxea...
Kaiuak lagun, burrundarekin
ontzia dator betea.
Udaberri goiz aldean
arraia sartzen danean
kostaren aldamenean,
bapore lirain txuri-gorriak
etxetik urbil lanean...
Gezal-usaia kalean;
dirua esku artean...
Ez da iñoren kaltean!
Goxoa dabil iparra,
ur-axalean aparra,
ontzia lirain azkarra...
Murgil-igari usaian dabil
izurdearen bizkarra...
Dirdiran arrai-zillarra;
sarea bota bearra...
Osa gizonen indarra!
Arria bota ondora,
begiak zorrotz albora...
Piztu dek arrai-polbora!
Sare-mordoa zabaldu eta
bota dezagun kanpora!
Arraia sare-kolkora...
sokatik eldu ta gora...
Bikaiña degu ardora! (1)
Kaian ari du txiliña...
oraintxe dator sardiña...
jendeak egon-eziña...
Arrai-eskean ixkanbilla ta
aldean otar ariña...
Baporien atsegiña...
txuri, gorri ta urdiña..
Beti onela ba'giña!!
Ontzia ustuz batera,
urakin parrastatzera,
arrantzalien legera.
Lemari eldu ta aupa, mutillak!
eragin bizi ostera,
goazemak ipar-aldera,
arrai-sokari eustera,
osatu arte kostera!!
Urrun ikuski dirdira...
abian arrai-kabira,
sardiñak antxe bait dira!
Ontzi taldeak leian dijuaz
arraia dagon tokira.
Bota sarea ta bira,
arrai biziak ontzira...
Irabaziak erdira.
Sardin-antxoa dala,
altuna elburu
Oriotarrak beti
arrantza seguru:
«Zeruko-Ama» edo
«San Nikolas» buru...
Oien izena dabil
inguruz-inguru.
Alditan arrai ordez
etxera negarra;
ekaitzaren igesi
baztartu bearra...
Bare-aldian artuz
olatu-bizkarra,
larri zilipurdika
igaro du barra;
arrantzale askoen
illobi zakarra.
Lemazaiak ez du an
begitan makarra.
Ekaitz-aldian larri,
nun arki babesa?
Bizi diranak aztu
dute arrai-eza,
gozagarri artuaz
etxeko ur geza...
Fedeak argi eta
biotzak erreza,
eskuan kandela ta
aldarean meza...
Arpoiak galdu ziran,
baleak nun dira?
Boga bai, mariñela,
zuaz urrutira,
Kantauri-txokotikan
Atlantik aundira;
itxaro-bidez jarrai
eguzki-dirdira,
zure aitona zarren
arrantza tokira.
Arretarekin zaituz
azterki-orratza,
ondo meatzen dezu
itxaspe-ondartza,
Terranova'tik gora
egiñaz arrantza;
Groenlandi otzetan
bakaillo-legatza.
Sendi laztanik gabe
bizimodu latza.
Oñez baldarra da-ta,
aatea ur-zale;
ainbat arrantzalea
nagi kalez-kale...
Arrai-otarrarekin,
beartsu-maitale,
dunean ase ditu
amaika eskale...
Txaloak zuretzako,
eusko-arrantzale!
(1) «Ardora»: Arrantza era berezia.
II. Arraunlari
1) Olaizola
Olaizola zan gure
lemazai aurrena,
Kantabriak izan dun
patroi bikaiñena,
Donostian banderik
galdu etzuena.
Aren eskola da gaur
Orio'n dutena.
Milla bederatzireun
lenengo urtia,
Donostin jarri zala
estropa-legia.
Mañuel Olaizola'k
du irabazia,
Luis Karrillen aurretik
lenengo saria.
Bederatzireun eta
amargarrenean,
(ez bait zan estroparik
joka bitartean),
Olaizola'k ekarri
zitun bi urtean.
Iñork etzuan artu
patroi au mendean.
Amaikagarren urtean lasai
etorri giñan kantari,
Santa Klara'tik sarrerakuan
Mañuel zala gidari.
Berrogei pala kendu genizkan
bigarren sartu zanari.
Urrengo jaian gu ez joateak
gaillendu zuan Getari.
Amabostgarren urtekoa zan
Donostiaren aldiya...
Kaia-gaiñetik urduri zegon
Olaizola'ren begiya.
Esan zuan: Nik patroituko det
gaur galdu duan ontziya;
goguan izan: Oraingo parrak
ekarriko du antsiya!
Amaseikuan ba-zan Orio'n
bere biziko indarra;
mutil bikaiñak tosta-gaiñean;
treiñerua zan baldarra.
Ala ta guziz Donostia ta
danai jo zien adarra.
San Nikolas'ek bedeinkatu zun
Olaizola'ren gabarra.
Arraunlariak ezin zutena
urteak zuten ausiko.
Emeretzian txalotu gendun
Manuel zarra betiko.
Azkenik bere txoko maitea
etzuan miñez utziko...
Markak ausita ikurriñakin
garaitu zuan Kiriko.
Txalopa egin Ondarrua'n da
ezin ekarri etxera,
egun artako barra gaiztoak
itxi bait zigun sarrera.
Bizkar gaiñean ekarria da
Getari'tikan onera...
Ensayo gabe jun da jai artan
ekarri gendun bandera.
Gora Mañuel buru-txuria,
gure lema-zai zuzena,
iñork kenduko etzion eran
txapela jantzi zubena.
Gaur San Nikolas txaloparekin
zeruan dabil aurrena.
Orio'n kale batek bear du
Olaizola'ren izena.
2) «Orio'ko Aundia»
Orio degu gizon bikaiñak
sortu dituan erria.
Bi metro luze, indar biziko
zan Oribar'ko Aundia.
Palanka-beso, gerri biguna,
erraldoi-arraunlaria.
Aren indarrak ikaratu zun
Kantabri-kosta guzia.
Arraun-lanean danak ausita
etsairik gabe gelditu,
neurriz kanpoko borrokaria
gizonak ezein garaitu.
Itxas-olatu aundiak ere
ezin zioten jarraitu.
Aren garaian batel-estropak
erabat ziran amaitu.
Erraldoi ori menderatzeko
ba-ziran asmo zorrotzak;
bear zirala iru gizonen
beso, gerri ta biotzak...
Agertu ziran indar aundiko
bi arraunlari batentzat:
Donostia'ko Erdozia ta
bestea Pasaiko Artzak.
Orio'tikan Donostiraño
eratu zuten borroka.
Zubi-aurretik abitu ziran
arraun-indarrez orroka...
Aundi bakarrak bide erdiraño
erakutsi zien popa,
azkenik larri ontzi bikoak
irabazi zun estropa.
3) «Txokolate»
Milla bederatzireun
ogei ta zortziyan
arraunak egin zuten
soiñu Kantauriyan...
Bi gizon burrukatzen
mundu bat antsiyan...
ez da beste bat sortu
gure gorantziyan.
Erronkak nastu zuan
itxaso ta legor:
Euskaldun gauza danik
baldin bada betor,
arraunakin zai dago
irrintzika gogor
Ondarribi'ko seme
Araneta Todor.
Gizon kementsua da
arrokeri gabe
Iñaki Manterola,
gure «Txokolate».
Onek erantzun zion:
Ikusteko gaude,
Kantauri-barrutian
zein geran alkate.
Txokolatek orduan
omen zion esan:
Euskalerri guziak
gaur ikusi dezan,
jo zagun, Araneta,
bear degun eran,
ekin dezagun ea
geiago zein geran.
Iritxi zan eguna
borrokatzekua;
aize otzetan larri
bildu zan mundua...
Ezin joka ziteken,
ain zegon gaiztua
ur-mendia zirudin
itxaso nastua.
Astearte goizetik
zan ikustekua
Igeldo, Kontxa-aldia
eta Gaztelua;
larri zegon jendea
egon-aspertua.
Batelak irteteko
ba-zuten ordua.
Zunpeteko larria
lertu zanarekin,
salta ziran batelak
biak berdin-berdin...
Legorreko piztiak
irrintzika ekin;
bide luzean dira
biak alkarrekin.
Ta rau egiñaletan
igesi dijua...
arraun-palak egetan,
biotzetik sua...
legunki zirudilla
aidean kaiua...
Irriparrez iritxi
zan Oriokua.
Ura zan Donosti'ko
bapore-txistua;
ura Ondarrabi'ko
ezin siñistua...
Oriok mereziya
du errespetua,
arraunerako jaio
bait zan ijitua.
Ezpaiñetan pitsa ta
izerdi musua...
begi-zuloak goibel,
makurtuz burua,
tostartean jausi da
nekeak lertua,
estropa galdu duan
mutil gizajua.
Ogei milla peseta
arraun da batelak
jaso zuten indarrak
etziran motelak...
Ondo dantzatu dira
jokoan orbelak...
elizan otoitza ta
erretzen kandelak.
4) Sarasua
«Txokolate»-ren urrena
Sarasua'ren izena
zabaldua da geiena.
Arraun-soiñua dantzatua da
Kantabriaren barrena...
Pasaian arro zezena,
Oriok sartu eztena...
Ori dek ori kemena!
San Pedrotarrak onela
zioten, ezin zeikela
aieri kendu txapela.
Talo-jaleak ez du ausiko
mariñelaren batela;
Paulino ez da motela,
baizik indartsu zimela,
Pasaitarra dan bezela!
Balitzetan ziran jarri,
begiratuaz alkarri,
arraunketaren egarri.
Txapela kendu, oiñeko tostan
soka-muturra ezarri;
tiruak lertu belarri,
arraunlariak jo xarri...
Etzeuden aiek elbarri!
Bigarren jo-aldikuan
Paulinok bere musuan
odol-tantorik etzuan.
Arnas-estuka iritxi eta
jausi zan batel-barruan...
Oriokuak orduan
ba zeukan gatza besuan
ta arraunak jaso zituan.
Gora Sarasuatarra,
estropalari azkarra.
Ba-gendun zure bearra.
Erronkak zion: Betor nigana
gauza dan gizon bakarra.
Kantari zegon oillarra...
moztu diozu kalparra...
Taluak ba-du indarra!
Ezin bait zuten sumatu
Iñaki nola baztertu...
Ez dira errez aspertu.
Urte guzian ibili dira
ondo jan, arraunak artu.
Tolosa'n ez dira agertu,
Irun'a joateko gertu...
Oien ametsak an gertu!
Itxaso naiz ur-geldian
bide motz eta luzian
ibilie dute neurrian...
Borrokalari onenarekin
irabazi du legian.
Bein gelditu zan pelian
«Txokolate»-ren atzian
Bidasoa'ren erdian.
Gora Txokolate ta
gora Sarasua...
Amaika bider oien
gerri ta besua
etsai danak garaitzen
degu txalutua.
Munduan ez da sortu
olako bikua.
Agur Oriotarrak
eta Ondarrabi,
arraunlari bikaiñak
sortu diran kabi;
Donostia, Ondarru,
Pasai ta Getari,
estropaz kanpo lagun
bata besteari.
Oriotarra beti
borrokari latza,
arraunlariak sortzen
erri aberatza...
Solaberrieta'kin
Ubegun Makatza.
Ezin aztu det oien
arraunaren gatza.
Oliden lau anaiak
iñork ez bezela,
beti bai talde ona
osatu dutela...
Batean txalopa ta
bestean batela,
aien burutik ez da
erantzi txapela,
III. Estropada
Goiz-erdian igo naiz
Igeldo-mendira,
zeruak bere puxka
utzi dun tokira...
Itxas-ertze ta mendi
obeak nun dira?
Paradisuai nago
andikan begira...
Iparrak ur-axala
dardaraz dabilki..
eguzki lotsatiak
laiñoa estalki...
arkaitz loretua da
jendearen aulki...
Arraun-jaiari danok
ateak iriki!
Au goizaren
erne alai!
Ondar gaiña,
mendi ta kai
dana margo,
dana dirdai...
bultzaka ta
leia nunai.
Tokia nai!
Ontzi milla
pestaren zai.
Arraunketa
da gure jai.
Zuzentzailleak marruz
bideak iriki.
Baporeak sokatzen
poliki-poliki...
Jende-pillak zintzilik
kirola irriki.
Danean txuri-gorri
eta kikirriki...
Estropa da estropa.
Goazen kai-aldera,
arraunlari bikaiñak
leian ikustera;
txalopak olatuan
gora eta bera...
Zeñek eramango du
aurtengo bandera?
Jendearen emana
etorri eta jun.
Amarrak ba-dirala
eta txalopak nun...?
Azpiz-gora goxoki
lapitz eta berun
autsa labaingarriaz
jarri dira legun...
Orio, Donostia,
Pasai, Ondarrabi
boga-aldi baterako
balizetan jarri...
Arraunlariak sutan
burruka egarri;
mundu guzia erne
begi ta belarri...
Arroxa du Pasaiak,
Oriok oria,
Ondarrabik muskarra,
txuri Donostia.
Besoak luzatuta
egon eziñean,
mutillak erne daude
tostaren gaiñean.
Jendea lepo-luze
inguru danean,
arnasa geldituaz
kezkaren mendean.
Egonaren luzea,
ta sokaren motza.
Arraun aien gosea...
brankaren zorrotza!
Zunpetekoa jo du
eta bat bi iru lau!
Arraun-paladak orru
bizian rau ta rau!!
Lenengo ekiñaren
eztenkadarekin
an dijuaz txalopak;
zein buru ez jakin...
Erriak itxasora
irrintzika ekin
tximista, trumoia ta
mendebalarekin.
Urrutiratzen dira
amorruz beteak
amalau zanko duten
pizti ur-zaleak.
Arin-arin saltoka,
ur-gaiña lertuaz,
olatuai agurka
dotore dijuaz...
Bagaren bizkarrean,
buruz gaillendua,
aurreratzen asi da
gure treiñerua!
Berrogeiko
arraunketan
Oriyo da
balizetan.
Palada bat,
palada bi,
Pasayakin
Ondarrabi.
Griña dabil
biotzetan.
Diru-otsak
«Portaletan».
Irratsaioz
berriketan.
Txaloak zai
ondarretan.
Arraun-egoak blaitsu
tenkatzen indarra,
txuri-txuri uzten du
albotan aparra.
Ukabilka patroiak
mutillai diarra...
Alkar ausi eziñik
pasa dute barra.
Griñak artuta dago
sutan Donostiya,
itxas-aldera larri
josirik begiya.
Treiñeruak ba-datoz
«Bi Punetan» iya.
Orra lantzak artuaz
dakarten abiya...
Rau! Rau! Rau!!
dotore datoz arraunean..
Rau! Rau! Rau!!
ori-oriak amalau...
Oraindik aspaldiko
bikain Sarasua
lemazai trebea da
ta gure maixua.
Oliden aurrelari
Portu ankekua,
tostan bi aldetatik
indarra naikua.
Orpoz-orpo jarraiki
burrundan motorrak.
Bai politak garaille
datozen atorrak...
Begira bagak juaz
amalau zigorrak,
ta ontzi-azpitik iges
olatu pizkorrak.
Txanpak menderatu du
azken-olatua...
Oiuka goitik bera
dator Gaztelua.
Agak urpean ausil
azkatu indarrak!
Aupa! Gu gaituk nausi!!
Gora Oriotarrak!!
Arraunak
gora...
Erria
zora...
Txalopak nagi
ta arraunlariak
etzan albora...
ura kolkora...
Kaian zurrunbilloa...
Ik neri! Nik iri!
Sedazko zapitxoak
aidean agiri...
Estropak berea du
Galduak inbiri...
ixkanbilla ori.
Danok nekatu gera,
griñaz arraunlari;
besoak ezin geldi,
gogoa bultzari...
Biotzak eman digu
palada ugari...
Orain garailari,
zoriona, txaloak
ta bertso kantari...
Or dijuaz...
txapelduaz...
arraunlariak
musu-gorriak...
Or dijuaz, or dijuaz
arrauna bizkarren artuaz...
Pozak gañeztu du gaur
erri-enparantza...
Ikurrin-itzalpean
arraunlari-dantza...
* * *
Ontziak urrun doaz
igesi jaiari,
zelai-urdin biurtuz
Kontxaren atari...
Kaiuak ur-jostaillu
pesta-ordezkari...
Kantaurik urrumaka
maite-min du ari
Donostia ta bere
urre-ondartzari.
|
