Amaen poemak
Gabriela Mistral
Mosutu nau. — Mosutu nau, ta arrezkero beste bat naz: beste bat, nire zanetako
tanpada bikoiztu dauanagaitik eta nire ao-atsean agiri dan arnasagaitik.
Martzal, zindoa da dagoneko nire sabela, biotza beste...
Ene eztarri-atsean be ba-daurkit, olako lore usain berezia: dana da
nunbait, ene erraietan, bedar ganean iruntza lez, oso samur, lo datzanagaitik!
Zelakooa ete? — Zelakoa izango ete da? Luzaro begiz jo ditut nik larrosa baten
osto-atalak, bai ta atsegin anditan ikutu be: samurtasun orixe nai neuke aren
matrailletarako. Sasi-biurri baten jolaska be ibilli naiatzu; orrelaxe gura
neukez, ba, bere uleak, illun tu kiribil. Baiņa, eltzegilleak maite dauen margo
gorri bikain antzera, txiurtuak ba'lira be, ez daust ajolik; ezta ez dot
kezkarik aren ule leunak ene bizitzaren bakuntasuna izanik be.
Ikusterrera dakartaz mendi-lepoetako arro ta bitarteak, laiņoz jazten
diranean; eta orduan laiņoz dagit ume-mukulu edo antz illun bat, aur samurņo
batena, aurki: ori be izan daiteke.
Baiņa, onez ganera, arek begiratuan daukan gozotasunez begiratzea, nik
opa; bai ta, itz dagianean, aren abotsaren dardara nabaritzea be, mosutu
ninduna maitatu bait-gura neuke datorrenagan.
Jakituria. — Ogei uda luzez beintzat, orain badakit zetako artu dodan argia;
zegaitik ebagi al izan dodazan lorak, zelaiak zear. Zegaitik, niņotsan neure
buruari egunik ederrenetan, eguzki beroaren eta bedar ezearen emoi arrigarri
au?
Argiak igaro ninduan alderik alde, mats-mordo urdindua lez, ekarriko
neban samurtasunerako. Auxe ene barnean, ene zan-muiņetan tanta-tantaka eratu
ta osotuz doana, auxe zan nire ardoa.
Onendako eskatu neban otoizlari, au egingo zan ene lupetza Jainko-
izenez alderik alde igarotzearren. Eta tintin dardarakorrez bertso bat irakurri
nebanean, arentzat erre nindun ederrak, txingar antzo, nire aragitik artu
dagian bear dauan sugar itzal-eziņa.
Samurtasuna. — Neugaz daroadan ume lokartua-gaitik, ixil-mixil biur da nire
ibillia. Eta nire, biotza zerutar da oso, ezkutapenaren ixilla aldean
daroanetik.
Samur dozu nire abotsa, maitasun-ixilkaiz moteldua bai'litzan; ta,
egiaz, bera itxartuko ote dodan, bildur naz.
Begi biakaz leiatsu billatzen dot orain arpegietan errai-oiņazea,
enparauak be ikusi ta ulertu dagien nire matrail belurituaren zegaitia.
Samur-ikaraz kilimatzen dot pospoliņak euren abiak dagiezan bedar
artea. Eta ixillik noa zelaietan zear, zur ta oartun: zugatz eta abar, nik
uste, semeak dabez lotan, ta arein loa zaintzen dagoz buru-makur.
Aiztea. — Ildo bat atxurtzen ikusi dot gaur emakume bat. Aren mokorrak astun
egozan, nireen antzera, maitasunez; eta beruntz makurtuta lanari ekion.
Leunki ikutu dot aren gerria: eta neugaz ekar-azo. Neronen ontzitik
edango dau esne lodia, ta neure soillarupeko itzalez gozartu, maitasunaren
astunez izor bait-dabil. Eta nire bularra emokor ez baldin ba'da. nire semeak
arenera, oso jori, urreratuko ditu bere ezpenak.
Eskaria. — Baiņa ez, Jainkoak zelan itxiko ete leuke txirikol ene bularraren
mote edo begia, Berak anditu ba'eban nire gerria? Nire ugatza aziaz doala
doart, igon urmael zabal baten ura lez, ixil-ixillik. Eta bere jagitasunak
geriza jaurtzen dau, itxaropenezkoa noski, nire sabel gain.
Nor izango litzake aranean ni baiņo txiroago, nire bularra ezotuko ez
balitz?
Andrazkoak gau-intza batzeko ipinten dabezan ontzien antzera jarten dot
nik neure bularra Jainko aintzinean; izen barri bat damotsat, Asetzaillea
deritxot, eta bizitzako edari bizia eskatzen dautsat. Nire semea egarriz
billaka elduko da.
Minbera. — Onezkero ez nabil jostari zelaietan, eta bildur naz neskakin,
txinboan ibilten. Adarra igaliz lez nozu.
Makalik nago, oso makalik, eta, baratzera jatsi nintzanean, larrosen
usaiņak lo-kuluxka urruti-azo eustan. Eta aizez datorren abesti lau batek edo
arratsaldeak an zeru azpian bere azken - intzirian daukan odol - tantak osoan
kezkatu ta asaldatu naroe, oiņaze-lezan amildurik. Nire jaubearen begirakun
soillez gaur gabean latza balitz nitako, il neiteke.
Betiko oiņazea. — Laru biur oi naz, ak nire barruan jasaten ba'dau, aren saka
ixillez minduta nabil, eta ikusten ez dodan aren zirkiņik txikienak nire
bizitz-aria eten daike.
Baiņa, ez egizue uste izan: gordetzen dodan bitartean bakarrik ez da
nire erraietan txortatua izango. Bide zear jarei doianean be, urrin egon arren
astinduko dauan aizeak urratuko daustaz aragiak eta aren ulua nire eztarritik
be igaroko. Nire negarra ta irribarrea zure betartean asiko dira, ene seme!
Beragaitik. — Beragaitik, bedar azpian ur-aria lez lo dagoanagaitik, ez
egidazue kalterik egin, ez nagizue lanez arazotu. Azketsi egidazue edozer: nire
naigabe ta minkorraldia mai atonduan eta nik zarateari dautsadan gorrotoa.
Etxeko estualdi, txirolasun eta joranak esango daustazuez, bai, baiņa
bera oialetan jarri ostean.
Bekokian, bularrean, ikutzen nozuen edozein lekutan, bera dago, ta
intziri egingo leuke, zauriari erantzunik.
Atsedena. — Ezin naz, dagoneko, bideetan zear ibilli: neure gerri zabalaren
gorritunak eta be-gietako bekara sakonak galazoten daustie. Baiņa ekarri ona,
ezarri egidazuez alboan lorontziak liliz beteta; bai ta kitara be aspertzaka:
edertasunean murgildu nai nik berarentzako.
Lo datzanaren gain aapaldi azken bageak diņodaz. Eguzki zurbilla artzen
dot orduak ordu, larrain-gorapean. Eztia erion nai dot, igali antzo, neure
erraietaruntz. Bitartean maite dot lerdietako aizea.
Argi ta aizeak margoztu ta ikuzi begiste odola. Ikuzi ta garbitu daiten
nik ez dot iņor be gorroto, ez dot iņorgaitik txarto esaten. Maite dot! Ixil
onetan, atseden onetan, gorputz bat, gorputz miragarri bat eioten diardut, zan,
arpegi, begirakun eta biotz garbiduna.
Jantzitxo zuriak. — Txapin ņimiņoak euntzen ditut, oial leuna ebagi: neure
eskuz egin nai dot guztia. Ene erraietatik datorkenean, nire lurrumaren gozoa
ezagutuko dau.
Ardiaren zarpa biguiņ: uda onetan ebagi zinduezan beretzako. Zortzi
illlabetez astindu eban ardiak eta urtarrilleko iretargiak zurizkatu. Ez dauko
kardu-latz eztenik, ez sasi-arantzarik. Orrelaxe samur-biguiņa dozu, arek lo
egin dauan nire aragien zarpa edo illeuna.
Jantzitxo zuriak! Nire begiz begiratzen ditu arek be, eta barre dagi,
oso samur-biguiņak asmaturik...
Lurraren irudi. — Ez neban aurretik ikusia Lurraren irudi egiazkoa. Lurrak,
seme bat besoetan daukan emakumea emoten dau (bere izakiak beso zabaletan
dabezalarik).
Ba-noa pizkaka gauzaen zentzun amakorra ezagutuaz. Begira dakardan
mendia be, ama da; eta arratsaldean jostari dabil kandua, aur bai'litzan, aren
sorbalda ta belaunetan.
Gogora datorkit orain berton araneko errekarte bat. Beronen oe sakonean
zear kanta-kantari joian uaitza, alboetako lar-sasiz erdi-ezkutua. Errekartea
lez nozu ni gaurgero; kantari doart lats txiki au, eta estaltzeko lar-sasi
neure aragia emon dautsat, argitara igon daiteņo.
Senarrari. — Senar, enagizu estutu. Neure barren-barrenetik igon-azo zenduan,
uretatik lilia irudi. Itxi egidazu, geldi dagoan ura lez izaten.
Maite, maite nagizu orain zerbait geiago! Nik, txiki onek! bikoiztuko
zaitut bideetan barna. Nik, txiro onek! beste begi batzuk, beste ezpan batzuk
emongo dautzudaz, ta mundua orreikin atsegingarriago izango yatzu; ni ain
samur! suil antzera erdibitu egingo naz maitez, bizi-ardo au ixuri daiten.
Azketsi, arren! Narras nabil, baldar zuri edontzia eskintzean be; baiņa
zuk bete ta arrotu ninduzun taiu onetan, bai ta gauza artean nabillela daukadan
itxura nabarmentsu au emon be.
Zakidaz, otoi, iņoiz baiņo bigunago. Ez egizu idarrosi leiaz nire
odola; ez egizu dardaraztu nire arnasa.
Orain estalgi bat besterik enaz; nire gorputz guztia estalgi bat
besterik ez, eta onen azpian ume bat datza lo-zorro!
Ama. — Ama etorri yatan ikustera; emen egon zan jesarririk neure auzoan, eta,
lenengoz geure bizitzan, une larriaz mintzatu ziran aizta bi izan giņean.
Nire sabela ikutu eban izu-ikaraz, bai ta nire bularra estalgetu be
guriro. Eta aren esku-ikutzez osto samur antzo, erriak erdi-edegiten yatazala,
begitandu yatan, eta nire ugatsera esne-zirra igon.
Gorrimin, lotsaz betea, neure min eta aragi-bildurra aitatu neutsozan;
aren bular gaiņera jausi nintzan; eta barrien barri, ara ni zer: neskato kaxkar
bat, aren besoetan bizi-ikaraz zotinka.
Esaidazu bakarrik billatuko daustan ugatsa ala eskiņi bear dautsadan,
ortara eragiņik.
Emoidazu orain, ama, zeure maitasun-jakituria. Erakustazuz laztan
barriak, leunak, senarrarenak baiņo leunagoak.
Zelan garbituko dautsat burutxoa, gaiņeko egunetan? Eta zelan batuko
dot zapietan, miņik ez emoteko?
Erakuts egidazu, ama, ni kulunkatu ninduzun seaska-abestia. Orrek lo-
eraziko dau beste edozein kantak baiņo obeto.
Eguna argitzean. — Gau osoa emon dot minetan, gau osoan dardaraztu da nire
aragia, bere zitua emoteko. Eriotz-izerdiz daukadaz bekoki-ertzak; baiņa ez da
eriotza, bizitza baiņo!
Eta orain Samurtasun Azkenbagea deitzen dautzut Zuri, ene Jaun,
samurkiro jaregin dagizuntzat.
Jaio beite onezkero, eta nire samin-ulua bioa gora eguna argitzean,
txorien abestiaz txirikordaturik!
Lege donea. — Nire soiņean gitxitu egin ei da bizia, nire zanak dolarak
lez erion: nik, arnasaldi andi baten ondorengo arintasuna nabari dot, bakar-
bakarrik!
— Nor naz ni, diņot neure kautan, seme bat neure belaunetan eukiteko?
Eta neronek damot erantzuna be:
— Maitatu eban bat; eta ortiko maitasunak, mosua artzean, betierea
eskatu.
So begit Lurrak seme au besoetan dodala, eta onetsi nagi, palmondo
antzera, jori ta ekarkor bait-nago.
