Errealismoaren bidetik:
Jon Andoni Irazusta
Gorespen handiegiak jaso gabea, merezi ez duen ahanzturan eduki izan dute azterlari gehienek Jon Andoni Irazusta idazlea. 1884an Tolosan jaioa, zuzenbide ikasketak egin zituen, eta lanbide horretan eta politikan jardun zuen (Gorteetarako diputatu izan zen hiru biderretan) gerrak erbesteratu zuen arte. Puerto Rico, Kolonbia, Argentinan eta Perun bizi izan zen, Liman hil zela 1952an. Antzerti aldizkariaren sortzaileetakoa, antzezlan baten euskaratzailea, bi eleberrik sartu dute euskal letren plazan: Joañixio eta Bizia garratza da… Erbesteari buruzko eleberriak biak, erbeste ekonomikoaz lehena eta politikoaz bigarrena, 1946an Ekin argitaletxeak Joañixio argitaratzean lehenengoetariko euskal eleberri errealistarekin egin genuen topo. Ohiturazko eleberriaren kontrara (Agirrerenak, Donostia, Uztaroa), Joañixio-n protagonista benetako gizarte bateko partaide da, ez gizarte-ideia batekoa. Prosa ederrekoa, nahiz eta estiloan batzuetan zabar, Leturia bitarteko euskal eleberririk aipagarrienetakotzat jo genezake. Ildo berekoa, ez hain biribila, da gaur Klasikoen Gordailura dakargun Bizia garratza da… (Ekin, 1950) Gerrari ihesi Ameriketan patu zorionekorik topatuko ez duten Ander eta Andoniren istorioa kontatzen duen narrazioa.
Horrekin batera, 2001ean zendu zen Mariano Izetaren Dirua galgarri polizi nobela dugu, 1962koa. Elizondoko seme zen Mariano Izeta aldizkari eta egunkarietan, Zeruko Argia eta Herria-n batez ere, hainbat artikulu idatzia da, herri kronista handia izanik. Ipuinak ere baditu, bertso munduan lan handia eginikoa da, eta Klasikoen Gordailura dakargun honetaz gain, Nigarrez sortu nintzan nobela ere ondu zuen. Herri hizkeran idatzitako polizi eleberri bixia duzu Dirua galgarri.