Irailaren 29 batez hil zen, duela 50 urte, Wystan Hugh Auden, XX. mendeko ingeles poeta handienetarik bat, 1928an hasi eta 1971 bitartean mende osoko poeta bat izan zena. 1920etako Ingalaterrako idazle giro ezkertiarrean hasi eta hazia, berrogeitaka urtetan garatu zen bere literatur lanetan bilakaera hala bere pentsamenduan —marxismotik fede protestantera egindako bidea— nola bere poesiagintzan: mende hasierako modernismoa, forma tradizionalagoak, forma barrokoen eta pop estilokoen alternantzia, gizartearen porrotaren isla, azterketa psikologikoak… Momentua poema euskaratu zuen 1985ean Joseba Sarrionandiak, baina zabal Juanjo Olasagarrek ekarri dio Auden euskarari, 1987an Susaargitaletxearekin plazaratutako Antologiarekin. Irakurleen gozagarri.
1969ko irailaren 2an hil zen Ho Chi Minh, poeta, politikaria eta iraultzailea. Vietnamen independentziaren aldeko borrokalaria, hango alderdi komunistaren sortzailea —baita Frantziakoarena ere—, Indotxinako gerran frantsesak garaitu eta Vietnamgo lehendakari izan zen. Eta poeta. Gartzelako egunkaria bere poemen bilduma bat da, Txinan preso zela Ho Chi Minh-ek idatzia, eta Iñaki Aramaiok Herrera de la Manchan preso zela euskaratua (Susa, 1985).
Zientzialaria, immunologoa zela nabarmentzen da Miroslav Holub poetaz berba egitean, haren lanbide eta pasioak eragin zuzena baitauka haren obra poetikoan. Zeri begiratzen dion, eta batez ere begiradan. 25 urte bete dira uztailaren 14an Holub hil zela, eta gogora ekarri nahi izan dugu Karlos Cidek egindako antologia(Susa, Munduko Poesia Kaierak, 2016), eta baita 1991n Hegats aldizkarian Maite Gonzalez Esnalek itzulitako lau poema.
Miriam Lukik idatzitako Argialdiak ipuin liburuari irudi aurkezpena prestatu dio Julen Altubek. Maite Gurrutxagaren ilustrazioak, Verde Pratoren ahotsa eta zenbait irudi eta letra batu dituzte book trailerrean.
Afrikaren Eguna da maiatzaren 25a. Ez dira gehiegi oraindik euskarari ekarritako egile afrikarren liburuak, tamalez, baina poema eta narrazio zenbait baditugu Euskarari Ekarriak atarian. Dataren karietara, testu horietatik bi gogorarazi nahi ditugu. Ngugi wa Thiong’o Kenyako autorearen Aintzazko minutuak, alde batetik. Afrikako idazle handienetako bat, bertako hizkuntzen eta kulturaren aldeko hautu, aldarrikapen eta gogoeta ezinbestekoak eginak dituena. Testu horietako bat da Aintzane Ibarzabalek Bake zibila (Susa, 1989) libururako euskaratu zuena. Belaunaldi berrien erakusgarri, bigarrena: NoViolet Bulawayo zimbawetarraren Jo dugu Budapest ipuina, postkolonialismo ondorena dei dezakegunaren literatur emaitza.
Ogiaren usaina eta izuarena. Hitzen pisua eta iraganarena. Nola eraman guztiak gorputz bakarrean? Zer esan merezi izan ote duen jakin nahi duenari eta zer prestatu azkena izango den afari handirako? Noraino garen ahizpa eta zenbat gehiago iraun dezakeen ihartzen utzitako laguntasunak; zenbat trago izango ziren denera, zenbat airean kiskalitako hegazkinak. Gisa horretako galderak dabiltza Miriam Lukiren estreinako ipuin liburuko protagonisten buruetan. Maitale, lagun, senide zein klase arteko harremanen ertzak behatu ditu idazleak bederatzi kontakizun hauetan, nola, isiltzearen isiltzez, zerbait pitzatzen den azkenean eta tartetik argi-zirrinta bat sartu, joan edo geratu, ezinbestean erabaki behar ez dela ohartuz. Osorik irakur dezakezue sarean gaurtik aurrera.
Joan Mari Irigoien hil da. 74 urte zituela, itzali da Altzako idazlearen irribarrea, eraman du heriotzak bizitzara engaiatuta bizi eta jardun izan duen laguna. XX. mendeko euskal literaturako erreferente ezinbesteko bat, narratibaren alorrean eman zituen lanik ezagunenak, 47 urteko ibilbidean obra bikain eta aberatsa osatuz. Eleberrigintza bereziki landuagatik ere, 1975ean, frankismopean artean, poesia liburua izan zen argitara eman zuen lehen lana, Hutsetik esperantzara, eta geroztik beste zazpi poemario ere argitaratu zituen. Susa argitaletxeak XX. mendeko Poesia Kaieren bilduman kaleratu zuen antologiaIrigoienenen jardun lirikoaren erakusgarri aparta da. Hona bi liburuak, idazle handiari omenaldi.
Sei geltokitatik igarotzen den zeharkaldi poetikoa osatu du Libe Goitia Artetxek Fast fatum poema liburuan. Gai agorrezinen bideetatik —partitzea, hiria, maitasuna, heriotza—, geografia propio bat eraiki du, eta intuizioz zein ziurtasunez betetako lerroen artean ageri da poeta bizitzaren zantzuak haztatzen —amaren eskuak, herdoilaren edertasuna, odolezko marrazkiak—, tradizioarekin zein adierazpide garaikideenekin elkarrizketa betean. Osorik irakur dezakezue sarean.
Musika jaialdiek Euskal Herrian izan duten egitekoa aztertu du Jon Urzelai Urbietak Su festak saiakeran, mende erdian, eremu globalean zein lokalean jazotakoak harilkatuz: Mairuelegorretako kobetatik hasi, Woodstocken errepliketatik igaro, eta Kobetamendiko zein Irisarriko zelaietara heldu. Gerraosteko kontsumo gizartearen garapena, transgresioaren lilura, gaztetasunaren asmakizuna, folklorizazioa, gentrifikazioa, urbanoa irentsi nahi duen urbanismoa, eta beste arakatu ditu Urzelai Urbietak. Walden, Martxa eta Borroka, Guggenheim. Be basque eta normaltasun simulakroak. “Marka bat eraiki nahi da, ez herri bat”, ohartarazi du. Harekin, baina, gogo kolektibo garaikidea taupaka non den ere bistaratu du, non ari den tradizioa berritzen, non komunitatea bere burua berrimajinatzen. Oro ez baita erre usaina oraino. Osorik irakur dezakezue sarean.
Telesforo Monzonen hitzekin egindako kantua ezagunagoa izanagatik ere, bazituen Eustakio Mendizabal Txikia-k berak idatzitako kantu eta poemak. Jon Arano poetak bildu zituen eta 1992an argitaratu, Susa argitaletxearekin. Gaur 50 urte hil zuen Espainiako Poliziak Algortan 28 urteko itsasondoarra, militantzia politiko nabarmena egina zuena ordurako. Urteurrenaren harira, hona Txikiaren Hitz etena.
Lisipe bildumak 13. alea kaleratu berri du, Eva Perez-Ponsek idatzia, Erresistentziarako gorputzak: bollerak izenburupean. “Heterosexual” eta “homosexual” kategorietan oinarritutako sistema normatiboak dakarren domestikazioaz harago, praktika indibidual zein kolektiboen bitartez egituratuko gorputz bezala aurkezten zaizkigu bollerak liburu honetan, erresistentziarako eta eraldaketarako gorputz bezala. Bestetasunaren ertz bollera ez-bitarretik idatzita, kontzeptu filosofikoen eta gertaera historikoen errepasoa egiteaz gain, ekintza zuzen ez-biolentoaren proposamena ere jartzen du mahai gainean. Osorik irakur dezakezu liburua online ere.
Duela bost urte Literaturaren Zubitegiko datu basea Wikidatarekin bateratu genuen. Bost urteotan euskal literaturako datuak eguneratzen jarraitu dugu, eta euskarazko wikipediak -eta hizkuntza guztietan aukeran- bere datutegia egunean jarri eta grafiko ezberdinak sortu ditu.
1.051 idazleren fitxak ageri dira Wikipedia elikatzen den Wikidatan. Eta horrela 1958. urtetik gaur arte euskaraz argitaratu diren liburuei buruzko informazioa jaso daiteke sareko entziklopedian; literatur generoak aztertu, emakume idazleen gorakadaren datuak urtez urte begiratu, idazleak herrialdeka sailkatu, literatur argitaletxe ezberdinen bolumena neurtu, eta orohar helduen euskal literaturaren inguruko datuak ezagutu eta kontrastatu.
Armiarma.eusatariaren funtzioa sarean gure literatura hedatzea da, eta Wikipediarekin kolaboratzeko prestutasuna izan du beti, eta aurrerantzean ere gure datuak, fitxak eta ezagutza hedatzen jarraitzeko asmoa daukagu.
Amodiozko haustura batek eragindako minetik ihesi, bolada baterako Landetara joango da, adiskide batzuek utzitako etxera; eta han, idazten hartuko du sosegua, bizitzako galerei, bere izateari, desamodioari eta askatasunari, idazkuntzaren zentzuari buruzko gogoetak paperera ekarriz.
Merced karrikatik gatoz poemarekin abesti bat egin zuen Hedoi Etxartek, letra ia guztia abestirako beren beregi aldatuz. Aitor Etxartek Iruñeko Merced karrikako kontuak aipatzen zituen sarritan Euskalerria irratiako bere kolaborazioetan; Hedoik poema idatzi lehenbizi, eta abestia sortu zuen gerora. Abestiarekin bideoa egin dute, bertsio laburtuan, ahapaldi bakarrekoa eta kale horretako jendea bereziki aipatuz.
Musikak sehaska kanta baten forma du lehen partean, bigarren zatia berriz Iruinkokorako prestatutako Ekialdeko soka dantza da, “musikan gutxitan gertatzen den bezala simetrikoa da, puntu jakin batetik aurrera eta atzera, melodia berdin berdina da” nabarmendu du Hedoi Etxartek.
Merced karrikatik gatoz lanean ikusten dena Sortaldekoak bideo sortari lotutako elementu eta pertsonak dira: ahotsean Amaia Espinosa (BBBB Broken Brothers Brass Band eta Kinbonbo), musika konponketak egin dituen Jon Celestino eta beste hainbat musikari. Zerua eta suako aktoreak, poema baten testua duen pankarta -orain arte erakutsi gabe zegoena- eta Laurence Anywaysfilmeko eszena bat (Clothes rain) oinarritzat hartu, eta arropa leihotik botata efektu bera lortuz.
Xabier Apestegi, dj Reimy musikari eta bideogilearen lana hemen ikusgai:
50 urte egin ditu abenduaren 28an Jon Mirande hil zela. Haren gainean esateko deus gutxi dagoela idatz genezake, baina bere testuek gauza berriak deskubritzeko aukera ematen dute, beti dago testuok modu diferente batean irakurtzeko parada. Euskal literatura modernoaren aitapontekoetako bat den Miranderen testuak dakartzagu, beraz, nork bere irakurketa egin dezan, edo bertzerik gabe letrok atzera ere goza ditzan, urteurren honetan. Haur besoetakoa, eleberri erreferentziala; Klasikoen Gordailuan dauden poemak, Susak XX. mendeko poesia kaieretan antologia batean bildutakoak eta haietako 24ren edizio faksimile bat; bere gutunak; zenbait artikulu; eta hil berri den haren konplize Txomin Peillenekin ateratako Igela aldizkaria ere. Miranderen ilun eta argitan murgiltzeko aukera.
