Literatur Emailuak
Susa literatura argitaletxea

 


Agostinho Neto

 

Agostinho Neto Cateten jaio zen, Angolan, 1922an. Portugalen medikuntza ikasketak egin zituen eta gaztetandik ekin zion jarduera politikoari, Salazarrren diktadura garaian sasian egin beharreko lanari. Ikasketa Afrikarren Zentroa sortu zuten hainbat gaztek Portugalen 50eko hamarkadan, tartean Agostinho Neto, Francisco Jose Tenreiro, Amilcar Cabral eta Mario de Andrade. Gutxi iraun zuen irekita, baina haziz zihoan hala Angolako lurretan nola Portugalen eta erbestean, Angolako herriaren aldeko mugimendu politikoa. Jarduera politikoari lotua, Agostinho Netok 1956an parte hartu zuen Angolako Liberazioaren Aldeko Mugimenduaren sorreran (MPLA).
    Kultur eta literatur mugimenduetan ere baziharduen, idazlea ere bazen, eta Memento edo Mensagem bezalako aldizkarietan aritu zen.
    Preso hartu zuten pare bat aldiz Portugalen. 1957an, adibidez, Amnesty Internationalek urteko preso politiko hautatu zuen. 60ko hamarkadaren hasieran MPLAko buru zen Agostinho Neto, jada Angolan, mediku lanean zela. Han ere atxilotu zuen PIDE polizia politiko portuges zoritxarrez ezagunak, eta Lisboara estreina eta gero Sao Tome eta Cabo Verdera erbesteratu. Baina ordurako izena bazuen, bere aldeko presioa handia zen, eta urte gutxiren buruan aske utzi zuten.
    MPLAk zuzendutako borroka politikoa eta armatua gidatu zuen, Kinshashatik, 1975ean Angolak independentzia erdietsi zuen arte. Eta Agostinho Neto hautatu zuten Angolako lehen lehendakari. Hala estatu gizon nola idazle ezagunak, ez zuen denbora gehiegi egin bere herriaren buruzagitzan. Gaixorik, 56 urte zituela, 1979ko irailaren 10ean hil zen, Moskun.
    Iraultzaile eta estatu-gizon izateaz gain, ordea, idazlea ere izan zen. Poeta, bereziki. Italian argitaratu ziren osorik bere lanak estreinako aldiz, eta gerora hainbat hizkuntzatara itzuli. Poesia argia eta zuzena da berea, ibilbide pertsonal hain zehatza duen bati lotua. Politikoa. Afrikaren ahotsetik egindako poesia, ordea, ez zuen horrek mugatu. Bere poemek bestelako asmorik ere erakusten dute.
    Euskarara Urtzi Urrutikoetxeak ekarri berri du lehendabizi, Linterna Gorria aldizkariaren 3. zenbakirako euskaratu baitzuen Afrikako negarra poema. Orain, Literatur Emailu honetarako Koldo Izagirrek, Bego Montoriok, Iñigo Aranbarrik eta Mikel Elorzak egindako itzulpenekin, badugu Agostinho Netoren hainbat poema euskaratuta. Goza itzazu.

BIBLIOGRAFIA:

Quatro Poemas de Agostinho Neto, 1957, Póvoa do Varzim, e.a.;
Poemas, 1961, Lisboa, Casa dos Estudantes do Império;
Sagrada Esperança, 1974, Lisboa, Sá da Costa (inclui os poemas dos dois primeiros livros);
A Renúncia Impossível, 1982, Luanda, INALD (edição póstuma).


 


 

Afrikaren  negarra

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Urtzi Urrutikoetxea

 

Negarra mendetan zehar
bere begi traidoreetan gizakien morrontzagatik
gutizien eta bafada erromantikoen artean elikatutako desiran
danborretan Afrikaren negarra
irribarreetan Afrikaren negarra
sutzarretan Afrikaren negarra
sarkasmoetan lanean bizitzan Afrikaren negarra.

Beti negar bera zuen poztasun hilezkorrean
ene anaia Nguxi eta adiskide Mussunda
indarkerien zirkuluan
baita lurraren eta iturrietatik sortzen den bizitzaren
eta alde guztietako eta arima guztien
eta Afrikako zaurien erritmoen hemorragien magia boteretsuan
baita odolaren heriotzan
baita oihanaren loratze lurrinduan ere
baita hostoan ere
fruituan
zebraren bizkortasunean
basamortuaren lehorrean
korronteen harmonian edo aintziren soseguan
baita gizakien lan sortzailearen edertasunean ere

Mendetako negarra
morrontzan asmatuta
drama beltzen istorioetan jazarritako arima zuriak
eta Afrikako haur-izpirituak
gezurrak egiazko negarrak euren ahotan.

Mendetako negarra
egia bortxatua indar lizunaren burdinazko zirkuluan
ahitzen den lekuan
gorputz hilotzen sakrifikatzaile
bizitzaren arerio
zenbatzeko makinen garun estuetan itxita
indarkerian
indarkerian
indarkerian.

Afrikaren negarra sintoma bat da

Guk geure eskutan beste bizitza eta poztasun batzuk dauzkagu
euren ahoen auhen faltsuetan geuk gezurtatuta!

Eta maitasuna
eta begi lehorrak.


Linterna Gorria, 3. zkia, 2004ko martxoak 17

 

O choro de Äfrica

O choro durante séculos / nos seus olhos traidores pela servidão dos homens/ no desejo alimentado entre ambições de lufadas românticas / nos batuques choro de África / nos sorrisos choro de África / nos sarcasmos no trabalho choro de África. //Sempre o choro mesmo na vossa alegria imortal / meu irmão Nguxi e amigo Mussunda / no circulo das violências / mesmo na magia poderosa da terra / e da vida jorrante das fontes e de toda a parte e de todas as almas / e das hemorragias dos ritmos das feridas de África //e mesmo na morte do sangue ao contacto com o chão / mesmo no florir aromatizado da floresta / mesmo na folha / no fruto / na agilidade da zebra / na secura do deserto / na harmonia das correntes ou no sossego dos lagos / mesmo na beleza do trabalho construtivo dos homens //o choro de séculos / inventado na servidão / em histórias de dramas negros almas brancas preguiças / e espíritos infantis de África / as mentiras choros verdadeiros nas suas bocas / o choro de séculos / onde a verdade violentada se estiola no circulo de ferro / da desonesta força / sacrificadora dos corpos cadaverizados / inimiga da vida //fechada em estreitos cérebros de máquinas de contar / na violência / na violência / na violência // O choro de África é um sintoma //Nós temos em nossas mãos outras vidas e alegrias / desmentidas nos lamentos falsos de suas bocas - por nós! / E amor / e os olhos secos.

 


 

 

Kontzientzia hartzea

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Koldo Izagirre

Izua airean!

Bazter guztietan

barrandariak zelatan begiratuak sutan
etxe guztietan
tarrapatan aldatzen dira ateetako sarraila zaharrak
eta kontzientzia guztietan
norberari entzuteko beldurra irakiten

Historia
berrizkotik ari gara kontatzen

Izua airean!

Gertatzen dena da
ni, gizon apal hau,
are apalago neure azal beltzean
Afrikara natorrela
nire neurera
begiak lehorrik.

 

 


 

Consciencialização

Medo no ar! //Em cada esquina / sentinelas vigilantes incendeiam olhares / em cada casa / se substituem apressadamente os fechos velhos / das portas / e em cada consciência / fervilha o temor de se ouvir a si mesma // A historia está a ser contada / de novo // Medo no ar! // Acontece que eu /  homem humilde / ainda mais humilde na pele negra / me regresso África /para mim / com os olhos secos.

 


 

 

Hemen kartzelan

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Koldo Izagirre

 

Hemen kartzelan
Hikmeten beste izango nintzateke
zutan Marina
eta aitona-ilobak bizi ziren etxe hartan pentsatuko banu

Hemen kartzelan
heroien beste izango nintzateke
kantari hasiko banintz
gure herriak esklabotza zapaltzen duen
gerrako kantuak abestuko banitu

Hemen kartzelan
santuen beste izango nintzateke
zoriontasuna eragozten duten
ankerkeriak eta gezurrak barkatuko banizkie

Hemen kartzelan
amorrua bularrean gordeta
nago zain
Historiaren haizeak
hodeiak bildu arte

Inork ezin eragotziko du
euria

 

Aqui no cárcere

Aquí no cárcere / eu repetiria Hikmet / se pensasse em ti Marina /  e naquela casa com uma avó e um menino // Aquí no cárcere / eu repetiria os heróis / se alegremente cantasse / as canções guerreiras / com que a nosso povo esmaga a escravidão // Aquí no cárcere /  eu repetiria os santos / se lhes perdoasse / as sevícias e as mentiras / com que nos estralhaçam a felicidade // Aquí no cárcere / a raiva contida no peito / espero pacientemente / o acumular das nuvens / ao sopro da História

 

 


 

Borroka 

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Koldo Izagirre


Bortizkeria
altzairuzko ahotsak eguzkitan
bero den lurra sutzeko

Eta ametsak
deseginik
baionetazko hesi baten kontra

Uhin berri bat harrotu da
eta izuak desegin egiten dira
ehortzi gabeko gorpuen gainean

Eta uhin berri bat harrotu da borrokarako
eta beste bat eta beste bat
gure barkamena besterik gera ez dadin
bortizkeriatik.

 

Luta

Violéncia / vozes de aço ao sol / incendeiam a paisagem já quente // E os sonhos / se desfazem / contra uma muraha de baionetas // Nova onda se levanta / e os anseios se desfazem /  sobre corpos insepultos // E nova onda se levanta para a luta /  e ainda outra e outra / até que da violência / apenas reste o nosso perdão.

 


 

 

Sortu

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Mikel Elorza

 

Sortu sortu
sortu espirituan sortu giharrean sortu nerbioan
sortu gizonarengan sortu masarengan
sortu
sortu begiak lehorrik

Sortu sortu
basoaren profanazioaren gainean
zigorraren indar lotsagabearen gainean
moztutako enborren lurrinaren gainean
sortu
sortu begiak lehorrik

Sortu sortu
algarak zartailuaren irainaren gainean
adorea basomutilaren boen puntetan
indarra bortxatutako ateen puskatzeetan
tinkotasuna segurtasunik ezaren odol gorrian
sortu
sortu begiak lehorrik

Sortu sortu
izarrak mailu borrokalariaren gainean
bakea haurren negarraren gainean
bakea izerdiaren gainean kontratuaren malkoaren gainean
bakea gorrotoaren gainean
sortu
sortu begiak lehorrik

 

 

Criar 

Criar criar / criar no espírito criar no músculo criar no nervo /  criar no homem criar na massa / criar / criar com os olhos secos // Criar criar / sobre a profanaçáo da floresta / sobre a fortaleza impúdica do chicote /  criar sobre o perfume dos troncos serrados / criar / criar com os olhos secos // Criar criar / gargalhadas sobre o escárnio da palmatória /  coragem nas puntas das botas do roceiro / força no esfrangalhado das portas violentadas / firmeza no vermelho sangue da insegurança / criar / criar com os olhos secos // Criar criar / estrelas sobre o camartelo guerreiro /  paz sobre o choro das crianças / paz sobre o suor sobre a lágrima do contrato / paz sobre o ódio / criar / criar paz com os olhos secos. // Criar criar / criar liberdade nas estradas esclavas / algemas de amor nos caminhos paganizados do amor /  sons festivos sobre o balancio dos corpos em forcas simuladas // criar / criar amor com os olhos secos.

 


 

 

Honela zegien oihu ahiturik

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Bego Montorio

 

Ez dut ezer esango
inoiz ez dut ezer egin zuen aberriaren kontra
baina zuek gurea sastatu duzue
inoiz ez dut konspiratu inoiz ez dut hitz egin lagunekin
ez izarrekin ez jainkoekin
inoiz ez dut ametsik egin
putzura botatako harriaren antzera egiten dut lo
eta ergela naiz mendekuzko sarraskiak nola
inoiz ez dut pentsatu errugabea naiz
ez dut ezer esango ez dakit ezer
ez eta jotzen banaute ere
ez dut ezer esango
ez eta aberastasuna eskaintzen badidate ere
ez dut ezer esango
ez eta eskuak zartatzen badizkidate ere
ez dut ezer esango
askatasuna eskaintzen badidate ere
ez dut ezer esango eskua estutzen badidate ere
ez dut ezer esango hiltzeaz mehatxatzen banaute ere

Ai!
heriotza

 Norbait hil da gurean
gurean bazen neskatilatxo bat
izar dirdaitsua nire pobreziaren zeruan
hil egin da

Haren errugabetasunaren girlanda zuria dakusat
uretan arrastaka haren gorputzaren gainean
Ofelia beltza esklabutzaren ibai ustel honetan

 

Assim clamaba esgotado

Não diréi nada / nunca fiz nada contra a vossa pátria / mas vós apunhalastes a nossa / nunca conspirei nunca falei com amigos / nem com as estrelas nem com os deuses / nunca sonhei / durmo como pedra lanzada ao poço / e sou estúpido como as carnificinas vingativas / nunca penséi estou inocente / não diréi nada não sei nada / mesmo que me espanquem / não diréi nada / mesmo que me oferejam riquezas / não diréi nada / mesmo que a palmatória me esborrache os dedos / não diréi nada / mesmo que me ofereçam a liberdade / não diréi nada mesmo que me apertem a mão / não diréi nada mesmo que me ameacem de morte //Ah! / a morte // Morreu alguém no meu lar /  No meu lar havia uma filhinha / estrela brilhante no céu da minha pobreza / ela morreu // Vejo a grinalda blanca da sua inocência / arrastada nas águas sobre o seu corpo / Ofélia negra neste rio podré da escravatura.

 


 

 

Mendebaldeko zibilizazioa

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Bego Montorio

 

Poteak makiletan iltzaturik
lurrean finkatuta
hori da etxea

Zarpailek osatzen dute
paisaje intimoa

Zirrikituetatik sartzen den eguzkiak
iratzartzen du biztanlea

Ondoren 12 ordutako lana
esklabu

Harria txikitu
harria garraiatu
harria txikitu
harria garraiatu
eguzkipean
euripean
harria txikitu
harria garraiatu

Goiz dator zahartzea

Tapiz bat gau ilunetan
nahikoa du hiltzeko
eskerroneko
eta gosez.

 

Civilizaçao ocidental

Latas pregadas em paus / fixados na terra / fazem a casa/
Os farrapos completam / a paisagem íntima // O sol atravessando as frestas / acorda o seu habitante // Depois as doze horas de trabalho / escravo // Britar pedra /acarretar pedra / britar pedra / acarretar pedra / ao sol /à chuva / britar pedra / acarretar pedra // A velhice vem cedo // Uma estera nas noites escuras / basta para ele morrer / grato / e de fome.

 


 

 

Poesia afrikarra

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Bego Montorio

 

Han zeruertzean

sua
eta zuhaitzen soslai ilunak
besoak jasota
Airean
erretako palmondoen usain berdea

Poesia afrikarra

Errepidean
zamaketari angolarrak ilaran
mandiokaren zamapean aieneka
Gelan
begi eztietako mulatatxoa
aurpegia rougez eta arroz hautsez apaintzen
Emakumeak mokorrak kulunkatzen ditu oihal sendoen azpian
Ohean
gizon logabeak gogoan du
sardeskak eta aiztoak erosi behar dituela mahaian jateko

Zeruan suaren distira
eta beltzen soslaiak danbor joka
besoak jasota
Airean
marimbetako melodia beroa

Poesia afrikarra

Eta errepidean zamaketariak
gelan mulatatxoa
ohean gizon logabea

Sutontziek kontsumitu egiten dute
agortu
sutan diren zeruertzen lur beroa.

 

Poesia africana

Lá no horizonte / o fogo / e as silhuetas escuras dos imbondeiros / de braços erguidos / No ar o cheiro verde das palmeiras queimadas // Poesía africana // Na estrada / a fila de carregadores bailundos / gemendo sob o peso da crueira / No quarto / a mulatinha de olhos meigos / retocando o rosto com rouge e pó-de-arroz / A mulher debaixo dos panos fartos remexe as ancas /  Na cama o homem insone pensando / em comprar garfos e facas para comer à mesa // No céu o reflexo do fogo / e as silhuetas dos homens negros batucando / de braços erguidos / No ar a melodía quente das marimbas // Poesía africana // E na estrada os carregadores / no quarto a mulatinha / na cama o homem insone // Os braseiros consumando / consumindo / a terra quente dos horizontes em fogo.

 


 Arnasa

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Iñigo Aranbarri

 

Oraino ere ene kantu mina
Eta ene malura
Kongon, Georgian, Amazonasen

Oraino
Ene batuque ametsa ilargi argi gauetan

Oraino ene besoak
Oraino ene begiak
Oraino ene oihuak

Oraino bizkar zigor harrotua
Bihotz abandonatua
Indarrari eskaintzen fedea
Oraino ere zalantza

Eta ene kantuen
Ene ametsen
Ene begien
Ene oihuen
Ene mundu bakartuaren gainean
Denbora geldirik

Oraino ene naizena
Oraino quissangea (1)
Marinba
Biola
Saxofoia
Oraino ene orgia-erritoen aireak

Oraino ene bizitza
Bizitzari eskainia
Oraino ene nahia
Oraino ene ametsa
Ene oihua
Ene besoa
Ene Nahiari eusten

Eta sanzaletan (2)
Etxeetan
Hirietako kanpo auzoetan
Mugarriez haratago
Etxe aberatsen zoko ilunetan
Non negroak ahopeka ari diren: oraino

Ene Nahia
Indar bilakatua
Etsitako barruei haize ematen

Angolako musika tresna , lamelofonoa
Angolako baserri etxeen multzoa

 

Aspiraçao

Ainda o meu canto dolente / e a minha tristeza / no Congo, na Geórgia, no Amazonas // Ainda / o meu sonho de batuque em noites de luar // ainda os meus braços / ainda os meus olhos / ainda os meus gritos // Ainda o dorso vergastado / o coração abandonado / a alma entregue à fé / ainda a dúvida // E sobre os meus cantos / os meus sonhos / os meus olhos / os meus gritos / sobre o meu mundo isolado / o tempo parado // Ainda o meu espírito / ainda o quissange / a marimba / a viola / o saxofone / ainda os meus ritmos de ritual orgíaco // Ainda a minha vida / oferecida à Vida / ainda o meu desejo // Ainda o meu sonho / o meu grito / o meu braço / a sustentar o meu Querer // E nas sanzalas / nas casas / no subúrbios das cidades / para lá das linhas / nos recantos escuros das casas ricas / onde os negros murmuram: ainda // O meu desejo / transformado em força / inspirando as consciências desesperadas.

 

 

 

 Zelai berdeak

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Iñigo Aranbarri

 

Zelai berdeak,  mendaitz luzeak, laku eztiak
Harmonia betean hedatzen dira lur naretsuan
Non begiek halako izuak dituzten lokartzen
Buztin gogorraren azpian geldiro erreak,

Lehor, behinola itxaropen eztia urritu zen bezala
Bero, maitasuna bezain betirako
Sarraskitua, zigor zapaltzailearen ahalegin gaitzaren
Oroimenean odolustua.
 
Zelai berdeetan, mendaitz luzeetan, laku eztietan
Sugar gorriak piztu dira, gorri orroka itsasoak
Gorrotoz dir-dirrean, irriz hamaika laztanetan

Aho bateko ahotsen egonezinean
Bakearen bila, bizitza mendeetako nekean
Ezpain artean hitz bati haizea: independentzia!

Aljubeko kartzela, 1960ko iraila

 


 

 

 Sao Tomeko sarraskia

 

Agostinho Neto

euskaratzailea: Iñigo Aranbarri

 

Orduan izan zen
Atlantikoak orduen emanean
hilotzak itzuli zituenean
bitsezko lore zuritan
piztien herra atxikigaitzean bildurik
heriozko odol gatzatu gainean

Hondartzak belez eta txakalez bete ziren
haragi zapalduzko animalia gosez
garaien izuek erretako lurraren
hondarretan
kartzeletan gatibu hartuta
oraindik umeek itxaropenaren berdea
deitzen duten lur muskerrean

Orduan busti ziren gorpuak itsasoan
lotsaz eta kresalez
gurariz eta zintzotasunez
odoldutako uretan

Orduan izan zen gure suzko begietan
orain odol orain bizitza orain herio
guk gure hilei garaipen airez lur eman genienean
eta hilobien gainean
gizakien eskaintza eskertzen dugu
maitasunagatik
harmoniagatik
eta gure askatasunagatik
bai heriotzaren aurrean orduen emanagatik
ur odolduetan
bai garaipenerako pilaturiko derrota txikietan

gugan
Sao Tomeko lur muskerra
maitasunaren uhartea ere izango da

 

Massacre de Sao Tomé

Foi quando o Atlántico/ pela força das horas  /devolveu cadáveres  / envolvidos em flores blancas de espuma  / e do ódio incontido das feras / sobre sangues coagulados de morte // As praias se encheram de corvos e de chacais / em fomes animalescas de carnes esmagadas / na arena / da terra queimada pelo terror das idades  / esclavizados em cadenas / na terra chamada verde / que as crianças ainda chamam verde de esperança  // Foi quando no mar os corvos se embeberam / de vergonha e sal / nas águas ensanguentadas de desejos / e fraquezas // Foi então que nos olhos em fogo / ora sangue ora vida ora morte  / enterramos vitoriosamente os nossos mortos  / e sobre as sepulturas / reconhecemos a razão do sacrificio dos homens  / pelo amor / e pela harmonía / e pela nossa liberdade / mesmo ante a morte pela força das horas / nas águas ensanguentadas / mesmo nas pequenas derrotas acumuladas para a vitória //  Em nós / a terra verde de São Tomé / será também a ilha do amor.

 

 

 

 




 



www.susa-literatura.eus