Mintzategi handi eta zabal baten alde
|
Lokutorioa…! Lokutorioa…!
Euskaldun askoren gogoan hotzikara berezia ematen duen hitza da. Preso dagoenak ezinegon batean bizi ditu lokutoriora pasa aurreko orduak. Nekearen handiak ezin zapuztu duen ilusioak darama bisitaria lokutoriora. Lokutorioan… zenbat maitasun, zenbat berba gozo! Lokutorioan… zenbat isiltasun mingarri, zenbat malko garratz! Elkar ikusten den lekua da lokutorioa. Elkar ikusten, alegia, aurrez aurre eta esatekoak esan-entzuten diren lekua da lokutorioa. Lokutorioa, elkar ulertzen den lekua da. Ziega berezi horretan, une labur batez, presoa bisitari da, eta bisitaria preso. Leku zabar horretan hogei-berrogei minutu egoteagatik, 60.000 kilometro egiten ditu urtean, batez beste, presoaren gurasoak, senideak, senarrak, emazteak, lagunak. Geografia baliatuz kudeatu nahi
izan dute urteetan eta urteetan estatu
frantsesak eta estatu espainolak geografikoa ez baina politikoa den
arazoa. Alabaina, urrundua dagoen arren, preso politikoa gure espazio
politiko berean bizi da, egunero dauzkagu frogak.
Arazoaren zati denak
konponbidearen osagarri izan behar du noski, eta
horregatik, kulturan dihardugun gizon-emakumeok, gure herriak gero eta
errotuagoa duen sentimenduarekin bat eginik, aldarri egiten dugu
urruntasunaren geografia ez baina hurbiltasunarena erabil dadin. Hortik
sortuko da, nekez bada nekez, askatasunaren geografia.
Lokutorio bat behar dugu, parluar bat behar dugu. Lokutorioa, parluarra… euskaraz, dudarik gabe, mintzategia da. Hitz hori ere ez da gure hiztegietan ageri. Sortu egin dugu, errealitateak behartuta. Mintzategi bat eskatzen dugu,
prozesu politiko berri honetako
protagonista guztiek, baita lokutorioaren alde ilunekoek ere, elkarri
hitz egin eta hitz eman ahal izan dezaten.
Hitz egin, hitz eman. Ez ziega batean, ez helburu politiko zekenetan. Hitz egin, hitz eman… elkar ulertzeko. Oraindainoko hiztegi politikoetan ageri ez diren hitzak sortuz etorriko da errealitate berria. Mintzategi handi eta zabal baten alde gaude. |
|
Zentsore Jauna
Iparrea Herrera de la Mancha, 1986 Martxan aldizkaria, 7.
zenbakia Esku artean duzun hau Esku artean duzun
hau ez da bokadiloa, ez. Denbora luzez pentsatu ondoren konklusio
batetara iritsi naiz: hau aldizkaria da. La Mancha honen
erdian egindako hirugarren modulokoen aldizkaria. Lehenik
«literatur aldizkaria» esatea bururatu zait, baina ez
dakit... ikus dezagun izan daitekeenentz. Idazten den oro al
da literatura? Badirudi ezetz. Adibidez, erosketetarako zerrenda,
euskaraz zein alemanieraz idatzia, ez da literaturatzat hartzen. Ezta
matematika liburu bat ere. Lan literarioaren
funtzioa ez da zerbait azaldu eta zerbait berorren zerbitzuan egotea,
baizik eta lanak berak sortzen duenaren zerbitzuan egotea. Sortze hau
da , hain zuzen ere -eta berau burutzeko modua, modu estetikoa alegia-
literaturaren izatearen arrazoia. Anonimoa Herrera de la Mancha, 1987 Halankarri aldizkariaren
editoriala
Zalaparta Herrera de la Mancha, 1987 Susa aldizkaria, 23-24. Makurkeriak zuzentzea
helburu zuelarik, zaldun bat zebilen urrungo herrialde bateko basoetan
barrena. Gizon trebea, ausarta zen zaldun hau, gau eta egun zaldiaren
gainean, bere lantza, ezkutu eta guzi zebilena. Beti etsaien bila, ez
zitzaion axola gizon multzo bati, armada bati edo edonolako piztizar
bati aurre egitea: makurkeriak zuzentzea zuen helburu bakarra. Zaldiak, Rozinante
zeritzan zaldiak, neketsu hurbildu ohi zuen abenturara. Urrats nekeak,
motzak luzatu ohi zituen, bere burua nekez mugituz. Itxura Txarreko Zalduna zeritzon bidai
lagunak zaldunari; bere gorputz argalak, indargeak, haizearen eraginez
etzandako zuhaitzaren itxura ematen baitzion. Baina edonori laguntzeko,
edonoren alde borrokatzeko edo edozein etsairi erasotzeko, beti zegoen
prest: bere aparteko ausardiak hedatu zuen bere izena munduan zehar. Abentura baten
bila, Rozinanteren gainean, harrapaladan zihoan; atzetik, Santxo
ezkutaria bere astoaren gainean, lasai hurbildik hizketan. Muino
batetara ailegatzean, bi armada ikusi zituzten, garo artean izkutuka,
elkarri erasotzeko prest. Eta Itxura Txarrekoak, lantza, lehenik armada
bati eta gero besteari zuzenduz, gupidarik gabe eraso zien... Garaipenaren
ondorioz, harro zihoan Itxura Txarrekoa, aldamenean ezkutariak zer
arraio zioen ulertzen ez zuelarik. «Artaldeak eraso ditudala;
zer izpiritu maleziosok lausotu ote dizkio begiak...». Bi armadak,
erasoaren ondorioz, erabat sakabanatu egin ziren. Batzu hilurren
lurrean zeutzan, beste ardiak basoan sakabanatu ziren, artzaina -armada
burua- keinuka eta oihuka ari zitzaizkielarik. Iñaki Herrera de la Mancha, 1987 Susa aldizkaria, 23-24.
Pabel Ortzantza Herrera de la Mancha, 1988 Susa aldizkaria, 23-24.
Jokin Urain La Moraleja, 1989 Susa aldizkaria, 23-24.
Iparrea Herrera de la Mancha, 1989 Susa aldizkaria, 23-24. Biharko bixita ...Bizarra kendu behar,
noski, nola ez. Azken orduan hartu ditut bi cuchilla gillette, berrogei
pezta bakoitza; hogei ogerleko eman eta hogei pezta itzulian; eskutitz
batentzat seilua ordaindu eta pezta bat sobra: hori kaxarako. Kario.
Garestia da. Seilua hemeretzi pezta, sobrea beste bost: hogeita lau
guztira; gehiegi nere eskutitzen balioarentzat. Baina gaur ez dut
eskutitzik idatziren, hain gutxi igorriko. Gaur bizarra moztuko dut
biharko bixitan txukun txukun aurkezteko. Jaietako alkondara
eta galtzak jantziko ditut. Galtzerdiek sekulako gazta-zahar usaia
botatzen dute, gudaloste oso bati ere atzera eragingo liokeen kiratsa.
Baina kabinako beira ez du trabestuko kiratsak; kiratsa ezezik ahotsa
ere ez bait da hain erraz pasatzen. Askotan garrasika
hitzekin behar izaten da, eta zerbait entzuten duzula uste duzunean
zeure albokoen garraisi berberak baino ez dira izaten. Baina, halare,
bizarra kenduta joango naiz. Okozpea urratuko dut, beti legez.
Alkandorak zimur ugari dauzka; agian gainetik
elastiko handi bat jaztea hobe. Galtzak berriz, zimurtuta daudela
esatea baino zimur bat direla esatea egokiagoa deritzot, baina alkian
eserita egonik ez didate ikusiko galtzen zimur eta bitxikeriarik. Nor etorriko ote
zait! Bo, berdin dio nor letorkidakeen, jadanik ikasiak ditut, buruz
ikasiak etortzen zaizkidanentzako agurrak, irriak eta agurrak. Arreba
edo anaia baletor zigarroa piztuko dut lehenik, eta gero zer moduz
dabilen galdetu. Berak ere galdera berdina egingo dit, eta biok batera,
erantzun berdina emango diogu elkarren galdera leloari. Gero irrifarra.
Inertziaz egiten den betiko irrifar irrifartsua; oso beharrezkoa da
irrifar hori, beharrezkoa eta ekidin ezina ere bai. Ederra litzateke
lehen agurrari irrifar batekin ez erantzutea! Bai, bai, lehen
agurrari irrifar batekin erantzun behar zaio beti. Amagiarreba bada
letorkidakeena, ez dut zigarrorik piztuko; ez behintzat lehen kolpean,
geroxeago bai. Asko erretzen al dudan galdetuko dit eta, ezetz
erantzungo diot baietz pentsatuz, irrifar horietako bai eskainiko diot. Bai, horrela izango
da bixitaren hasierako errituala. Ongi jaten al dudan ere galdetuko dit
beti bezala, eta horri ere ezetz pentsatzen dudan bitartean baietz
erantzungo diot; alegia, ongi eserita jaten dudala. Anaiaren
neska-laguna etorri zitzaidan lehengo egun batez. Hazi egin zela esan
nion; ez gorantz, zabalerantz hazi zela baizik. Ez zidan oso bekoki
abegitsua ere eskaini. Gero jakin nuen sekulako errejimena egiten ari
zela. Erdaraz falta de tacto edo horrelako zerbait esaten zafo ateraldi
moeta horri. Bihar ere koinata gaia etortzen bazait argaldu egin dela
esan eta konpondua dago itukina. Edonor etorrita ere
ezer esanik gabe geldituko natzaio berehala, eta ordulariari begiratuko
diot behin eta berriz, eta egunero eta orduero neurekin bizi den eta
alboko kabinan egongo den lagunari begiratuko diot, eta berak ere so
egingo dit, eta luzeegi egingo zait bixita denbora, eta... bukatuko da
bixita denbora. Kabina batetik bestera, bixitari ezagunei agurka
ibiliko gara guztiok, bati hitz bat, besteari keinu edo irri bat...
haiek alde batetara, gu bestera. Berriro geure
moduloan. Kafe xorta bat harekin, beste kafetxo bat honekin...
«nor etorri zaik», «ongi al zebiltzak»,
«zer ziotek»... Egunkariak hartu, janari paketea,
argazkiak, zapatilak probatu... Ziegara
txokoraturik ohe gainean etzan eta, buruari itzulika, liburua eskatzea
ahaztu zaidala konturatu, eta ene semearen berririk ere gutxi jakin
dudala ohartuko naiz, damuz. Konturatuko naiz ez diodala beharrezkorik
galdetu, eta esan beharrekorik esan, eta ez dut ulertuko nola demontre
aspertu litekeen bixitan, eta nola kristo isilik egon naizen hainbeste
gauza kontatzeko edukirik, hainbeste galdera egiteko izanik, eta... Anonimoa Herrera de la Mancha, 1989 Susa aldizkaria, 23-24. Espetxetik
Jon Tapia Irujo Puerto de Santa María, 1992 Musika: Anje Duhalde Bakezaleak diskoa Zita
Joseba Sarrionandia Nonbait, 1995 Hnuy illa nyha majah yahoo Ispilurik gabe dihardut nire
aurpegiaren bila
Mikel Ibarguren Fresnes, 1996 Hemen gauak lau ertz ditu
Mikel Ibarguren Soto del Real, 1996 Hemen gauak lau ertz ditu Albiste zirinolak
Ernest Arranbide Chateauroux, 1998 Musika: Joseba Tapia Gaur presoak bihar poetak
diskoa Hain Zuzen diskoa
Xabier Izaga Caceres, 1998 Bart irakurtzeko gaur
izkiriatua
Joakin Arregi Erbestean, 1999 Karibetik Kantaurira Aza-hosto baten neurria
besterik ez zuen. Dozena erdi bat hosto ikusten zirenean, baten batek,
ezkutuan bezala, aihotzez jo eta ebaki egiten zuen. Kimu izatetik gora
egiten zuen berriro ere pikondotxoak. Ziegatik jaistean
eta ziegara igotzean ikusten zuen Lolok hosto bakarreko pikondotxoa,
barruti itxi hartan... Jakingo ote dute
landareek non dauden? Lolo, hitz urriko
mutila, familiarik ez balu bezala bizi zen kartzelan. Beti bakarrik. Hormaren
arrailduratik irteten zen pikondotxoa, arraildura haren barrualdera
begira jarrita. Nondik zetorren zuhaixka hura? Motzondo zahar batetik
seguruen. Lolok sustrai luze-luzeak irudikatu zituen, lur beltz
hezetaraino heltzen zirenak. Horma garaiek gorako zuten hainbesteko
altuera imajinatzen zuen beherantza; eta zainen harizpiak emandako
zurrupadatxoei esker bizi zela pikondotxoa zementu-azalean. Udaberrian,
pikondotxoa bere hostoen berri ematera zihoanean, Lolori ez zitzaion
odola berritu. Defentsarik gabe geratzen ari zela zioen odol analisiak.
Odola txuritzen bezala sentitu zuen Lolok. Nekearen bizilekua zen bere
gorputza, eta bizileku horren leihoetatik zihoakion bizitza. Eta baten
batek aihotzez jo, ebaki izan balu bezala sentitu zuen bere burua
ere... bizitzaren zementu-azalera horretan. Pikondotxoari
begira, haren sustraiak noraino lurperatzen ziren aztertzen hasi zen
Lolo. Zainen harizpien hurrupadek bizitzeko adina bizipoz ekarriko ote
zioten ala ez begira. Eta haurtzarora
jaitsi zen bere enbor horretatik, gazte denbora kurritu, familiaren
pobreziak dastatu, drogak eragindako lehen bidaia hura eta... eta ez
zen gelditu. Egunak eta egunak, gau asko egin zituen Lolok bere
lurraren sustratuan. Zeri heltzen dio
pikondotxoak bizirik irauteko? Jon Gaztelumendi Puerto de Santa María, 1999 Haizea mindu gabe
Jokin Urain 2001 Isilik doaz urak Denboraren garbiketa
Joseba Mirena San Pedro Tarascon, 2002 Ataramiñe 1 Lanbroa Baiona Ttipian
Mikel Ibarguren Aterbean, 2002 Deserriko karrikak Agurra
Karmen Gisasola Avila, 2002 Ateramiñe 1 Beste manera bat ere
atxeman nuen, aski laster, bakartasunaren sistemari aurre egiteko. Nola
ez nintzen nehorekin mintzatzen ahal, deliberatu nintzen egunero kantuz
aritzera. Ariketa ona iruditu zitzaidan, bai euskaraz aritzeko eta bai
euskal kantuak ez ahanzteko. Lehenik zeldan hasi nintzen, harat-hunatka
ari nintzelarik zeldaren barnean, atetik leihora joan-jinka. Oroitu
arau, banazkien kantuak kantatzen nituen. Kantu bat hautatu eta oroitu
bezainbat kopla emaiten nuen. Eta gero idatzi egiten nituen. Oroimena
lantzeko eta hiztegia ez galtzeko ariketa biziki ona da. kantu bat
osorik edo ahal bezainbat eman ondoan, hitzak gogoan berritz ongi eta
aski freskatu ondoan, beste kantu bati lotzen nintzen. Eta batzuetan,
ibiltokian ere, kantu bat buruan nuelarik eta hitzak xekatzen ari
nintzelarik, kantuz hasten nintzen, airearekin hitzak atxeman nahian.
Hastapenean ongi, nehork ez zidan deus erraiten, ez zeldan, ez
ibiltokian ari nintzelarik ere. Ibiltokian bi mugimendu edo
lasterkaldiren artean ari nintzen kantuz, ez sobera gora, normalki... Eta gero,
ibiltokian nintzelarik, inguruetako egoitzetako horma alimaliei so,
hainbeste leiho burdin sareztaturik, pentsatzen hasi nintzen bat edo
bestearen gibeleko zelda horietarik batean euskal duntu bat, enekin
harremanetan sar laitekeela bat-edo izan zitekeela. Eta entzuten balu
euskal kantu bat, enekin harremanetan sar laitekeela. Orduan egunero,
goiz eta arratsaldez, ene kantua gero eta gorago emaiten hasi nintzen
ibiltokian, euskaldun batek entzunen zukeelakoan eta ene kantuari
arrapostu emanen. Eta egun batez, goizeko ibiltokian nintzelarik
norbaitek eman zidan arrapostu: Gora Euskal Herria! Ez nuen ikusten
ahal, burdin zirien kontrako sareak itsutzen baitzuen sobera leihoa,
baina itzal bat ikusten nuen han gora, azken estaiako teilatu peko
azken lerroan, leiho baten gibelean. Ontsa hiza, Patxi?, erran zidan...
Zer plazerra! Filipe Bidart 2004 Bakardadeaz bi hitz «Akelarretarako hauxe
abestitxuau»
Aitor Fresnedo Alacant, 2004 Ataramiñe 3 |