Antonio Artzak
Zer ikusten det urruti artan
Biotza pusketan joanik?
Zer ekaitz illun ikaragarri
Dator, ¡euskaldunak! andik?
¡Ai!... esatea, libre ba nuke,
Esango nuke ¡bai!... pozik.
Baña penetan bizi gaitean
Supri dezagun ¡ixilik!...
Ixillik atzo, ixillikan gaur,
ixillik bigar ta etzi,
¡Isillik beti! kantatutzea
Ez degulako zillegi,
Ordu txarrean, gure artean,
Giñalako ¡ai! berezi,
Anaiak bear genduelarik
len, orain, gero, ta... ¡beti!
Naigabe pisu, leor-leor bat
Doakabe ark dakarkit,
Negar egin nai, baña malkorik
Bat bakarrik ez datorkit,
Len ixuriak ditu guztiak,
Dardar gorputza dabilkit,
Eraso beltza badator eta
¡Euskal-erria!... ¡zabiltzkit!
Lengo oitura miragarriak
Zar eta maitagarriak
Gure aitonen aitonetatik
Jaunak guri biraliak,
Denbora joanik beti berriak,
Beti txit arrigarriak
Nora dijoaz, nola ta noizko?
¡Au lotsa!... anai maiteak.
Gure semetxo eta aitonen
Erdian gaude jarriak;
Aek seaskan, oek zerutik,
Guri begira guztiak;
Eta guk norontz geren begiak
Daukazkigu ipiñiak?
Zorigaiztozko lotarki batek,
Dauzkigu oso itxiak!
¡Gauza tristea!... Paregabea,
Da gaur nere dolorea;
Semeak aita ikusten du ta
Aitak ez berriz semea!...
Albalitz aitak, gaurko egunean,
Seaskara begiratzea,
Izango luke bere biotza
¡Su bizi baten labea!
¡Baña!... Itzali zuen su bizi ura
Etsaigo negargarriak,
Miñak izanik, esan ditzagun,
Garbi ta soillik egiak;
Euskal biotzak sentitzen ditu
Eriotzaren sugarrak,
Odol ustu zan... ¡au nere miña!
¡Nere erritar laztanak!
Euskal-erriko semeak: ¡esna!
Altxa gaitean gaur bertan,
Ara aurtxoak, guri begira,
Seaskatxo otz otzetan.
Ama non degu, ama euskera?
Ara an txokoan, ¡penetan!
Iltzen ba zaigu, illak gera ta...
¡Illak aurrak seasketan!
¡Bai gure Jauna!... ill bitez orain
Ama ez ezagutzekotz,
Gu bezelako ezker gaiztozko
Seme txarrak izatekotz,
Gure Legea, ¡paregabea!
Oñperatzera jartzekotz,
Berak galdurik, beren Amari,
¡Bizia galtzen uztekotz!
Guk: gurasoak eta semeak,
Gaurko Euskaldun erbalak:
¿Zer erakusten diotegu? !Ai!
¿Non dira Euskal oiturak?
Eraso beltza badatorkigu.
Azitzen datoz aurtxoak,
Oitura on aek badaramatzi
Berekin ¡Ama gaizoak!
Gu: gurasoak eta semeak,
Zentzu apurrik gabeak.
Euskal izkuntza eta oituren
Galtzalle lotsagarriak:
¿Bereak ditu gure animak,
Sekulako, lotarkiak?
¿Etzaituzte gaur esnatu bear
Amaren azken antsiak?
¡Ez ta batere! ¡Ez ta batere!
Ill bedi triste beingoan,
Ez gerade gu bere semeak
¡Ez gaude Euskal lurrean!...
Au esan eta, odei lodiak,
Agertzen dira zeruan,
Eta Aurtxoak joan nai luteke
¡Amon onaren kolkuan!
¡Ama joan zaigu!... baña umeak
Ai dira anditzen, eta erasoa
Alderatzen datorkigu,
Odei lodiak, beltz-beltz egiñik
Argia digute kendu,
Eta dunbotsa turmoiarena,
Nunaitik aditzen degu.
Kantauriako kosta guztiko
Itsasoaren orrua,
Dator ondoren iretsi naian,
Euskal erri izandua,
Gorainzi nairik mundu danari
Jaunaren Lege santua,
Zeñak danari esaten dion:
"Onra zazu gurasoa".
Aur txiki aek gizon egiñik
Biurtzen zaizka aitari,
¡Aita gaiztoa! esan diote,
¡Utzi zenion Amari!
Saldu gaituzu, zu galdu zera,
Orain negarrak... ugari?
Bazenekizun ¡aita gaiztoa!
Etziñala ondo ari.
¡Bai!... Atzo ill zan ta gaur emen dator
Eraso beltza gañera;
Bein damutu ta piztu zenduen
Joan ziñan berriz atzera,
Urte oetan ibilli zera
Beiñ batera, beiñ bestera,
Baña, azkenik ill zaigu eta...
¡Goazen guztiok... lurpera!
Aizea ere usteldu da ta
Eziñ arneserik artu,
Aita semeak lurra jo dute,
Nai baña ¡eziñ! altxatu,
Eztutzen dira, aitak ¡orduan!...
Naitu semeak salbatu,
Eta semeak, madarikatzen,
Aita nai dute urratu!
Odeiak ontan lertzen dira ta
¡Negarrez dago zerua!
Euskal erria izandu zana,
Beltzez jantzia, ¡galdua!
Esker gaiztozko bere semea,
Len gozoro bizitua,
Il nai ta ezin ill zorrotz batekin,
¡Damua arantzatua!
¡¡Ai!! Lurrak berak du Ama ill ura
Guk baño geiago maite,
Ama ark onra eman ziola
Beste Lurrak ba-dakite,
Joan nai du ba-da, arren atzetik,
Urak estaldu lezake,
Sar bedi bada Done Joanetik
Santander jotzera arte.
Dizdiz tximistak, marru turmoiak
Orro itxaso ederrak,
Estal ditzazu euskaldun lurrak,
Etsaigo gaiztok galduak;
Adio orain, agur betiko
Atsekabe emengoak,
Barkaturikan, Berarengana
Gora gaitzala Jainkoak.