14-18ko gerla

Batixta Borthiry-Salla

                 Ahaidia: Ahaide delizius huntan...

                             1

 Zorthiak zer ekharri deitan ene gaztetarzünian!

 Turmentü eta eskernio enetzat bazen mündian.

 Sobera badüt ikhusirik edükiteko bürian,

 Breset zunbait adela-eta igorten tüt üngürian.

                             2

 Izpiritü aidusa nian hasirik gazte gazteti,

 Denbora hetan irus nintzan ait' et' ama aurhideki;

 Ardüra nintzan deskantsian ene gazte lagüneki,

 Damürik ezpeitüt ordian ez profeitatü hobeki.

                             3

 Obligazione bat beita gizun gaztiarentako,

 Legiak eraman nündian hogei urthetan soldado;

 Bi urthe han igaran-eta beste biez berantago

 Gazteko en' egün ederrak han izan dira akabo.

                             4

 Mila bederatzü ehün ta hamalau gerren urthia

 Agorrilaren bigerrena orhit edükigarria;

 Europa sütan ezari die hartarik mündü güzia,

 Phizteko aski izan beita bi gizonen ürgüllia.

                             5

 Gerla zien bai deklaratü zeiñiak ere mintzatü;

 Xamar, bunet, makhil gorria, oro nütian kitatü;

 Herriko gazte lagüneki orano behin dringatü,

 Hetarik zunbaiti eskia asken aldikoz tinkatü.

                             6

 Alagera egin beharrez phartitü nintzan etxetik,

 Ama nigarrez ützi eta aita begiak betherik;

 Lau aurhide gaztiak ere baratü ziren trixterik,

 Sor lekhiaren hol' üztiak etzeitan egin plazerik.

                             7

 Etzena deskoajagarri gure aita amentako

 Hamar haur nekez hazirik, lau seme gerlarentako ...

 Mania günian bezala nunbait tiroka hasteko,

 Gü bezalako ogen gaber jakin gabe zerentako.

                             8

 Armatü eta juan ginen Lorreneko bazterrila;

 Manü berri Nort aldilako, Joffre handiak berhala;

 Aleman tzarra, senditürik nun bazen phasü zabala,

 Sarthü beitzen Beljikan barna, aize kolpia bezala.

                             9

 Aiñhera batek gaiaz gai dü guri ekharri berria,

 Frantzian dela sokhorri galthoz Beljikako erregia;

 Bi miliu Prüsianoi büruz haren armada ttipia,

 Axuri bat hartzari bürüz üdüri dü ezartia.

                             10

 Mirakülliak oro ziren leheneko denboretan,

 Gerla hasten ikhusten zien bardin zelüko izarretan;

 Eztüt ikhusi izarretan, haboroziz ametsetan,

 Xarleruako hiri ederra bazuela sü-garretan.

                             11

 Beljikaren zorthiaz eztüt erraiten ahal besterik,

 Etsai krüdelak hartü deitzo alhorrak ogiz besterik;

 Batalla galdürik girade ützüli juan bidetik,

 Lagün hil franko han ützirik, bortxak ezpeitü legerik.

                             12

 Hülanta gure aztalian, aisa dük erri agiten;

 Nahiz eta hire paradak gü ezkütian isitzen;

 Zaldia eroriz gerozti, hik eztakik ez ebilten;

 Galdü badügü ere Gisen, ehiz orano Parisen.

                             13

 Alemaniako Printze handi, Enperadore semia,

 Marnan deie untsa zerratü Pariserako bidia...

 Bi ehün mila frantses soldadok han ützi die bizia.

 Hen odolian itho zaio bere ürgüllü handia.

                             14

 Aiphatü gabe nula ützi, hi, jaun Enperadoria,

 Hik hitzeman apaidü baten jakin diat ixtoria;

 Joffre handiak eraman dik hik galthatü bitoria,

 Eta holaz ophortü hire Pariseko bazkaria.

                             15

 Bilhagarrua da mintzatzen goizan argi azkorrian,

 Heben orruaz hasten kanuak Kraoneko bixkarrian;

 Txoririk ez habo phausatzen Hurtebizek' oihanian,

 Zühaiñ adarrak beitirade mila frisetan lürrian.

                             16

 Bere malürrez ohartzetik nahiz ezten profeitürik,

 Oren hau etzait ez seküla juanen phentsamentütik.

 Kolpatürik erori baiko etsatez üngüratürik,

 Enian besteri phentsatzen nintzala baizik galdürik.

                             17

 Oren trixterik balin badü nurbaitek ükhen mündian,

 Gai egünak han igaran tüt lagün bat hilik aldian;

 Beren hiltzat ützirik, naie altxatü bihamenian,

 Zaiñetan odol güti, bena hatsa orano banian.

                             18

 Egünak duatza ondozka bena ez algar üdüri,

 Gizunak ere ez dirade ez oro bardin bühürri;

 Batak nündin botatü nahi nunbait hurilat zübüti,

 Nahiz etsai bestia ere, eztü egitera ützi.

                             19

 Nuntipaitik naie ekharri, galdürik ezagützia,

 Palazio batetan ezari, arra-jin baiko zentzia;

 Eztüt ez heben arrixkatzen aphalago erortia,

 Lürrin plaiñ plaiña düt ohia, lastua mehe mehia.

                             20

 Ez hil ez bizi, eraman naie nunbait Frantzia gaiñila,

 Larrañe Salan aldiz tristerik berri gabe ait' et' ama;

 Gaixo aiñhera, hi abilua othoi mezüler bezala,

 Etsaien aztapar pin, bena orano bizi nizala.

                             21

 Igan nizan lekhietzaz düt ükheiteko oharmentxa,

 Partikülarzkiago hetan Laoneko Providentxa;

 Dama khürütxe gorri dün eta sosietate plazenta,

 Bizia deitade salbatü, ezpenian esperantxa.

                             22

 Ahal bezala hasi baiko bermatzen zankhuetara,

 Alemaniat eraman naie zalhe Betjikan behera;

 Konfidantxa oro zütan dit, gure Frantzia ederra,

 Berriz ikhusi nahi nüke Orhiko bortü bazterra.

                             23

 Zunbat mila heben bagira «Ya wall Krigsgefangenen»,

 Gizun handi bat ere huna heltü da gü beno lehen;

 Phetisantzen ezagützia bertan nik egin düt heben,

 Bai eta untsa borogatü urthez eta urthez nur den.

                             24

 Gai batez plana idekirik alagera nintzan jeiki,

 Eta laster akomodatü ene lagün zunbaiteki,

 Behar güniala phartitü Frantzialat Süisan gainti,

 Phetisantzi deüs' erran gabe, lotsaz lekigün jarraiki.

                             25

 Presuner igaran denboraz llabürzki nahi düt muztü,

 Etsai tzarrak atzamaitia aski zeitadan afruntü;

 Gose eta miserietzaz nahi banü eman khuntü,

 Beste haiñ beste breset orano behar neizketzie huntü.

                             26

 Agur deiot igaraitian Süisako jentiari,

 Hari esker erranen deiot bihar Frantziakuari;

 Dolore ororen artetik bihotza khantüz zait ari,

 Libertatia aski beita sofrimenen eztigarri.

                             27

 Gützaz dira ohartü ere Frantziako gizun handiak,

 Dexanel minixtruak deizkü eman lehen uhuriak;

 Elh' ederrez flatatü nahiz estropiatü trixtiak,

 Aire hortan eztü khantatzen ez ene phentsamentiak.

                             28

 Lionen ükhen batzarria dezagün erremestia,

 Sala eder amiragarri arrusaz lilistatia;

 Mintzaldi eta promes franko eta bazkai bat handia,

 Hoik oro beno ederrago gük dügün libertatia.

                             29

 Gero mila trakaseria heltü baiko Bordelera,

 Etxeko edo adixkide bethi nurbait ikhustera;

 Badakit untsa huna ere jin nizala sofritzera,

 Bardin zait, orai Frantzian niz, jin baniz heben hiltzera.

                             30

 Milaka dirade erorten Verduneko güdüketan,

 Zunbait hasperen düt igorten gaiazko oren lüzetan;

 Berririk gabe han galdü düt zaharrena anaietan,

 Jinkuak jakin nul' izanik hura azken orenetan.

                             31

 Banua hogei hilabetez egonik ospitaletan,

 Frantzian et' Alemanian barber handien eskitan;

 Musde Lebreton Paisekua izentatzen düt haietan.

 Harez baizik enintzateke beste haiñ beste lür huntan.

                             32

 Agur deiat Maule alteti, agur Orhiko bortia,

 Bedatsiak igaraitian khentü deik mottho xuria;

 Hürrüntik ere boztario diat hire ikhustia,

 Beitakit hire alde pian dela ene sor lekhia.

                             33

 Haritxa ehiz zotükatü hi sorthü lekhüti,

 Hantxe gure etxe xaharra, aldian bi borda xuri;

 Begiak jarri zaizt errada, dütüdanian ikhusi,

 Phartitü nintzan lekhiala bazterrek naie urthuki.

                             34

 Esker hunak deitzat, Armada, hik egin deitadak hunki,

 Ene gaztetarzün ederra eman deiat maleruski;

 Estropiat ezari eta igorri naik ephantxüti,

 Etxekuen karga naik ützi phentsione txar bateki.

                             35

 Lau urth' et' erdin büian dütü etsaiak armak phausatü,

 Foch-ek egin kondizione güziak dütü hunhartü;

 Orai badügü bitoria bai ata aski espantü,

 Bena hilak ez arraphiztü, ez estropiatak sendotü.

                             36

 Ama ere ber abiseko, aitak zeitan proposatü

 Anai galdiaren lekhia etxen nahi ninez hartü;

 Infirmitaten kausaz eztüt eskenia ez hunhartü,

 Eta nunbait ahal lekhütan ene ogia txerkhatü.

                             37

 Zerbait ikhas niokiala orano üdüri zeitan,

 Eta korajez untsa munta apendiz phartitü nintzan;

 Madikatü gerlaren kausaz holaxe niz adin huntan,

 Zola zolatik arra-hasle hogei ta hamar urthetan.

                             38

 Bakharrik zait beharko bizi hürrün ene sor lekhüti,

 Bethi besteren bazterrian nunbait galdü bat üdüri;

 Mündian irus izateko aski da bai gaiza güti,

 Nik arauz enian merexi zorthiak ja ezteit ützi.

                             39

 Ene beithan igaraiten düt ihur ere othe denez

 Nik bezala sofritü dinik dolorez eta moralez;

 Bostetan hasi niz khantatzen bihotz trixtia nigarrez,

 Ene bihotz min eta phenak orori gorde beharrez.

                             40

 Lür trixte huntan baniago nik eztakit zerentako,

 Gazte denboran ja izan da bonür güti enetako;

 Lotsa aldiz zahar ondua jin dakidan sordeisago;

 Aurhide, küñat eta llobak, zien gomendian nago.

                             41

 Breset hoietan aiphatü düt nulako zen ene xantza,

 Hala eztenik hitz bat ezta, segürrago zerbait falta;

 Diskrezione hau düt galthatzen, nula beitüt esperantxa,

 Nihauren aitzinian othoi ihurk eztitzala khanta.

                                                               (1919-an eginik)