Amets eta erraņu
Martin Ugarte
Beti gisara bart arratsean
gabak berekin estalgipean
bildu didanen arnasa.
Aulduaz naron zaiņen ikara,
onek aldatu lelo bitara...
Loan barnean ametsa!
Ori ametsa, lo-bete orrek eman didana...
Amets illuna! Gabak duin illun arpegia,
amonatxo bat abegi otzak oro mindua
Eliz-ateetan arri otzean exeria...
Errukarria!... Negar etsian ezpai urtuko,
ta gor egiņaz ardagei gisa erritarra...
Apika, noizpein aiton-amonen Ģegunonģ sollak
baizekarkion une motxeko irriparra.
Zerk ote zeukan dardara larriz, zerk ote zeukan
ez zar ez gazte, ille zillardun andretxoa?
Garratz miņaren malko lodiak dindirriz eta,
ortze-ari lez arpegi azal limurtua...
Alargunaren tankeraz oro gorputz jausia,
zimurkuren ortz, itzal ospelez lits-etenak...
Gar moltxo illak txurtuaz daron argizaxi lez
soin biurrean nabarmen zaitzon zain irtenak.
Eztezu soilki legor pizer bat ekaitz aldikotz?
Nundibaitetik jaurtia zagoz onanean...
Gaztetasunak aldi motxeko lillura pintzak,
edertasunak, agian utzi dizunean?...
Itzal berean irriparraren kiņu argiak
illaz zaraman ozkirriaren negar-muxka.
Beatzunaren garratzondoa arnas batean
batekoz-beste irauli zitzon ezti-lika...
* * *
Orain negarra...
Orain algara...
Zoramindurik altzagoz edo...
lotsa-mendera ezia oro?
Eguzki berak
odet murkoan
sartu-irtenaz
bein-beingoan,
orain irripar
negarti gero,
zeuk duin aldakor
zeuk bezin zoro,
urre-dizdira
axal daro.
* * *
Etzan edozein
artega zegon andrea.
Etzan edozein,
lander iduri Erregin!
Erregin berestu gabea...
Etzan edozein...
Nor ote zan?...
Erri xeearen ezur mami.
Aundizki maian itzal nagi...
Gazte parpaillen ore-min,
zaar girorakotz neskatil?...
Nor, nor zera amonatxo?...
Gabaren ostalari mutu...
Aize orru izugarri,
zilimoltsoz zeure gain dezu!
Beingoan irripar.
Beingoan negar.
Aizdira argia estalgi
malkoak ikusi eztaizudan?
Zergatik eztidazu
arpegirik emon?
Sasi-belarri sorrak
dabizkigu urrun.
Zure oiņots arinak
doi-doi ditut entzun.
Estali nai zenduke
miņa nun darozun?...
Nor, nor zera amonatxo?...
Gabaren ostalari mutu...
Aopean esaidazu nor zeran,
bakar-bakarrean nauzu...
Beingoan oskarbi,
Beingoan laņo...
Nere belarriak
ezdute entzungo
biotzak baņo...
* * *
Lo-kuluxka bat egin ondoren,
amets berera itxu nengoen
begiak arri otzera,
Ta amets naron amonatxoa
etxalde barna ibil gaxoa
eskalearen antzera.
Ain apal ezik, aterik-ate,
an-or eskatu eskua bete,
ta onek jaurti albora...
Ikusmen ortaz unean bertan,
amets berria nere lo-baitan,
korapildu zan lengora.
Zuzper ondore jakinai miņa,
lo-zorro ganduz amets ixilla,
barne sarean lepora.
Lo-txintak erne, landuak urtu,
zalantzak jeiki, etsiak moztu,
korapildu zait lengora.
* * *
...ta barne illunean
naroan amets,
ixillean gorde aldi batez,
erlea lore-ninian lez...
Begipetik dijoakit,
eztakit nora.
Irudi uts zanezko
amona bera...
Izarrak mugiraz
goi-sapaietan,
orduak itzalean
gabaren baitan.
Eta bazijoan nora ezean,
eztakit nora...
Gandua begietan
Illunaren erraņutan
mendi-bideak gora...
Emazteki negartiaren
arpegi larmintz zarra,
auts-arre axaletan darok
mendi-bide ziztorra...
* * *
Malkoak tantoka utziaz
lur-ezpalean or-emen,
ostel-euri duin zizku lodi
auts aparrean nabarmen.
Barne-miņaren gurguruak
bat-banaka jaso arren,
bepuru osin gaņeztuak
eztiotzak txoil agortzen.
Ariņaketan dijoakik
Zeru-oskarbi murkora,
malko ospiņak nardario
ore pikorrak bailira...
Lur gandorrera joan doakik
daukanezko ler-girora...
Noren iges?... Esan akidak
mendi-bidexka ziztorra.
Emazteki negartiaren
arpegi larmintz zarra,
auts-arre axaletan darok
mendi-bide ziztorra.
Mendi malkorren mintzo eztira murgil egiņa,
ega-txorien eresi-liru sormen bera.
Ciaztetzen zaron larmintz txurtuan gorde eziņa
begi urdiņen txingar dizdirak arpegira.
Pago aritzen kutsu zeracnan usai likura
udamamian etorrerako eresia.
An-or-emengo basetxe soillak magal bildura
babes arturik beren ERREGIN goretsia.
Baņan abian aitu zitzaion gazte tankerak
berezko eresi ero algara irritsuak.
Urtuas saron bee-narroiko aize landerrak
ta menditarrei elduko zien gaizkutsuak.
Luzaro barik bere gomuta bezin astun, beltz,
odel moltxoka kiribildua Zerupean,
zlliar illedun amonatxoa bera zegon lez,
Estakit nora, ark jaso zuan egapean!...
Nora, nora zoaz amonatxo?
Gabaren ostalari mutu...
Odei astun asarrea
zilimoltzoz zeure gain dezu...
..ta barne illunean
naroan arnets,
ixillean gorde aldibatez,
erlea lore-ninian lez...
* * *
Orduak amets ikusmiņean
bilduaz naron gau illunean,
t'amonatxoa galtzean...
Nere lo-zorro artan moztu zan
eta dardariz esnatu nintzan,
bera galtzeaz batean.
Artaraņo zan nere ametsa,
gogo-barneko irudi utsa
lo-nagiaren jostallu.
Ebaki arren dena beingoan,
aldi gerogo bizi naroan
ikusiaren erraņu...
* * *
Ametsaren erraņu itxatsia,
gabak nabari laņoan
Egunak illargi laurdenkia lez
ganduak janaz zaroan...
Eta goi-urdiņean
neurri gabeko zabaldian
izar bat geigo dirdiri.
Ta negar axanpa
malko osiņak
erraiņuz aldatuko
goi-bee zirkillak
bere antz, bere iduri.
Iratzartze bakarrak
arnasaren lelo,
lo-ondore nagia
pizkortuaz daro.
Eta begi niniak
zabaldurik oro,
ikusian erraņu
sinistatzen nago.
Erraņu gandu gabea!
Bai, ta ber-bera
nun eta laņoan...
Irudimen zirrara
odei arro astunean,
goi-urdin oskarbian,
oro nere ondoan.
Zorrotzago
begiratu.
Urbillago
iduritu.
Begia nora
an zegoan...
Amets-giro zaneko kiņuz,
aritzaren gain-sardean.
Ariņaketan bizi-bizi,
len igaro zan bidean.
Begi lausotuok joan zijoazten...
Mendi-bidez, oin-aztal utziak zapalka,
eta sentipen attalak atze-aurre
bat-biņaka:
Gau txoriak txiliokan
Arraitxoak ur-garbitan
lo-gili ziranezko...
Kee-biurra aize gora
ur-axalak narro beera
geldi ta esaneko.
Begi lausotuok joan zijoazten...
Ezta gelditu-be arnas artzeko.
Abian etxalde txatxarrean,
abian uri zabalean,
bidazti nekagaitzaren antz-antzeko.
Eta erraņu gandu gabea,
betarteko naroan.
Zorrotzago
begiratu.
Urbillago
iduritu.
Begia nora,
an zegoan...
Arginabar mokoan itz tantoak lez.
Basetxe soillen atariak,
aundizki etxe marmarleak,
eskuan zeuzkan denak
atez-ate zijoan eskaleak.
Ta lentxo lez ardegai
lentxo duin eor emaleak...
Eta zer eskatu?
Mintzo aria bakar
ta bera ukatu...
Gaztetxoen ozkirri otzak,
elduagoen ardurik ezak,
egona ezin luzatu...
Eta bazijoan...
Bazijoan Elizpeko arri otzera,
exerita egon zan toki ber-bertara
Ģegun onakģ itxaro...
Aiten-amon txurtuak
ara-ona astiro,
gazte muskil azkorrak,
lentxo lez txepel eta zoro...
Ene erraņu izubera
zergatik egin negar?
Erio-sega aoak
etzarama zu bakar.
Lotsakizun ezpazaitzu
egun argitan zear,
ainbat aterpe badet nik
naiz pirrin eta medar,
biontzat aski genuke
ezgiņake beste bear...
Ametsaren erraņu itxatsia,
gabak nabari laņoan.
Egunak illargi laurdenkia lez
ganduak janaz zaroan...
Illunbe sakon ixillean
izarrak parre-irri
osotasun ezin autsian
mintzoa jario-dindirri.
Amets ondore solas-betez,
ixil-mintzoan arnasa lez,
gogo biotzak ari-batez,
goiza nabari urre-ortzez.
Nere gogoak amestu zaitu.
Begi lotiok zure erraņuz argitu
ta erne zait Udaberri.
Abian oskarbi,
ta ni zure aintzarako
esanguraz eta mutu.
Biziaren opalmen,
dezakedan neurriz osatzen
muin ixilleko eresiz itotzen,
eta abotsak, doņua josten daragi.
Josi, bildu ta neurtu,
ta neurri ortara biotza kantari
kuku-jolas iduri,
lelo ixillean jalgi ta jalgi...
* * *
Gaba urtu zan, elurra egoak alatsu.
Oskorri litsez goi-zabaldiak laņotsu
t'ametsa egi, argitan.
Argi dizdarian irudimen erraņu,
urteen buruz bizi-erio albaņu.
EUSKERA zarra, bera zan!...
