inprimatu
Etorkia
Izenburua:
Etorkia
Sinadura:
Fernando Artola Bordari
Urkizaren iruzkina:
Egilea(k):
Artola, Fernando

Argitalpena:
Olerti.
Urtea:
1964
Argitalpenaren urtea:
Alea:
1964 I-II Etorkia
Orrialdea:
18-26

Etorkia

 

Bordari

 

                                       (Larrea'ko Olerti-Egunean saritua. 1963)

 

                 «Olerki-sentimena

                     dadukat euskaldun,

                 Bertsoak moldatzeko

                     mintzoa biotztun,

                 Goi-argiaren garra

                     dudalarik lagun,

                 Alegizko kontu bat

                     nai dut kanta egun.»

 

Aintzina-lañopean

 

 Noiztikoa ta zein

 Jatorria

 Nundik eta nola etorria

 Bost ajola!

 

 Erri zaarra nolanai

 Dugu emen...

 Belaunetik-belaun

 Dakar agerkia.

 Umedi garbia;

 Aginpidea, errkabak

 Aolkarik, agureak.

 

         * * *

 

 Yainko baten nitorle

 Illargi'ren kantore

 Azkatasunak adore...

 Yoputzari gorroto

 —Kanpo libre'ko txori—

 Mintzoa, euskera

 Artzaintza, biziera...

 

         * * *

 

Illargi betez

 

 «—Illargi betea

 Dugulako egun

 «Urtzi» Yaun Goikoa

 Otoitu dezagun

 

 Txala'rik onena

 Eskeñi zaiogun

 Dantzariak dantza

 Txirula ta ttunttun.»

 

Erkaba'ren otoitza

 

 «Urtzi» Yaun aundia,

 Argi gurea!

 Ona gure erria

 Eusko taldea

 Oldozkor gogoa

 Ugaritzen doa

 Asmoz betea

 

 Berezitasunak

 Zuk guri itzatsi

 Ta guk euskaldunok

 Txit oniritzi

 Gurea zaintzeko,

 iraunerazteko

 Goaz igesi.

 

 Argizu «Urtzi», arren,

 Ene gogoa

 Argi errkaba'ren

 Olde asmoa

 Gure aldaketa

 Ontzat artu eta

 Gaizka euskoa.

 

 Gaude euskaldun!

 Esan du Errkabak,

 Joan adi «Otsoko»

 Sartalde aldera,

 Lurralde ezerik,

 Mendi erpiñik,

 Itxas basterrik,

 Oro baturik

 Ba ote dan...

 Ba ote dan...

 

Otsoko'k

 

 Ots! azkatasun,

 Zakigu lagun

 Kabi legun

 Goxo ta bigun

 Atzeman daigun.

 

         * * *

 

 Aitor'ek, bereakin, otoitz jarrduera

 Otsoko, bereakin, doa sartaldera.

 

         * * *

 

 Aldiak badu asiera

 Nai ta naiezkoa amaiera.

 

Aldia loratu da

 

 Emen naiz «Aitor»

 Ibilli naiz or...

 Ta ona nire arkitzea

 Mendi, muñ, tontor

 Lur eze, alor

 Itxaso gogor

 (Alditan opor)

 Dira Sartaldean

 Dira Auñamendian...

 

         * * *

 

 Aitor'ek.—

 Jarrai, «Otsoko»

 Otsoko'k.—

 Begira nolako.

 

         * * *

 

Oi, ura nolako!

 

 Auñamendi mendiak

 Asko dira guziak!

 Bizkar, erpin, gallur...

 

 MendietaN gallena

 Arkaitzezkoa dena

 Tontorrean elur...

 

 Arteka badu agitz

 Trumoi, oñaztar, tximist

 Biztanlien bildur.

 

 Iñaurkin, iratz, ote...

 Ta zenbat belar mote

 Basoko'aren aur.

 

 Oyan mordo ugari

 Lizarr, gaztain, pagadi

 Arte t'aritzak zur.

 

 Oreinak zumeldian

 Artz, basurde leizean

 Yanaritzat ezkur

 

 Aberats baranoa

 Errege arranoa

 Nagusitza ziur

 

 Eguzki egunean

 Illargi arratsean

 Zeru, izarrez muxkur

 

 Ur-lanbro negartiak

 Odei beltz euditiak

 Ibai, latsarte, itur

 

 Eguzkiak badu itzal

 Baso'ren ume yaukal (Lizardi)

 Errekatxoak ur

 

 Ibai eta itxasoa

 Ondar ertz erosoa

 Ikuspegi xamur

 

 Auñamendi mendiak

 Erruz dauzka guziak

 Zorioneko lur!!!

 

 ...................

 

 Oi, ura nolako!

 

Erkabak

 

 Guazen aruntz

 Begik goruntz

 Beti euskeldun!

 

         * * *

 

 Emeki-emeki...

 Beti aurrera...

 —Illargi ta eguzki

 ikur antzera—

 Lurralde erosoan

 Gogoko basoan

 Gertatu dira.

 

         * * *

 

 Laket dut lekua.

 Geldi gaiten emen.

 Biyar illargi bete...

 Leku oberik ote

 Egiteko otoitz?

 «(Bide-gabeko txoriak

 egin nairikan kabia

 Erneak ditu begiak

 Txori antzera

 Eusko abenda

 Kabi naiean zebillen

 Eta iñor gertatu baño len

 Txokoñoa aukera zuen

 Ordutikan gera emen.)»

 

Lurralde berrian

 

 Esku-muturrak zaintsuak

 Sendo ta zauli besoak

 Aztalak agitz trinkoak

 Euskol-Erriko, euskal-umeak

 Bikañak bular-suspoak

 Gerri-ezurrak gogorrak

 Begi-biak txit erneak

 Lanerako oro gertuak

 

 Yaun artza dute aserre

 Ordu arteko errege

 Auñamendi'ko Yaun, yabe.

 Gauz orregatik, ez da koldartzen

 Euskoa ez da erabe

 Artza menderatu dute,

 Aren leizean du etxe

 Emazte-aurren oatze.

 

 Erreaz larre ziranak

 Garbiturik baso-oianak

 Onatx nun diran aranak.

 Arrizko aizkorak, aitzezko atxur

 Lanerako onak diranak

 Bei, zaldi, ardi otzanak

 Ugaritu dira danak

 Egin dituzte, Jes! danak.

 

 Goiko mendi mutur orri

 Jarri zaiogun «Aitzgorri»

 «Ernio» berriz oneri

 Mendi orori, ibai t'ibarrei

 Lenengo izena ezarri

 Itxasoari «Kantaurri»

 Txoko-oneri «Ondarribi»

 Zorioneko «Euskal-Erri»

 

 Euskalduna ugaritzen

 Giza-legea jarraitzen

 Aldia ere berritzen

 Burni-aroa, borda-etxolak

 Errota ere da argitzen

 Lanean ez du etsitzen

 Aurrera beti beiratzen

 Pakean daki bizitzen.

 

Burni borda

 

 Mendi-mendian errota

 Goizean artoa iota

 Bada ore-usai...

 

 Errota orrek estalpe

 Badu; bi intxaurren itzalpe

 Beroaren etsai...

 

 Errekatxoak xurrumur

 Igi-urdurin doan ur

 Kantauriko itxas-gai...

 

 Aurrean errot-etxola

 Gibelean burni ola

 Gaztainezko sabai...

 

 Ur-jausi onuragarri

 Mogitzen du errotarri

 Aga bat ere bai...

 

 A ga orrekin ardatza

 Onekin mallu-adaska

 Arotza'ren anai...

 

 Pake-etxe «Burni-bordan

 Besterik t'ainbeste ba-alda?

 Billa zazu lasai!...

 

 Burni borda'ko bordari

 Erri ta Lege zaindari

 Bertsolari garai...

 

 Gizalarguna da arotza

 Erditzekoan oroitza

 Andrea'k utzi nai...

 

 Ona nun duzun «Loretxo»

 «Oroitza», (aitaren zerutxo)

 «Erle»'ren andregai...

 

Loretxo'ren senargaia

                             (Urdanibiko «Erle»)

 

 Urdanibi baserria

 Erpin-goi baten jarria

 Patxada osoan

 

 Intxaurbik aterbe itzala

 Belar gozoak magala

 Ur-erreka alboan

 

 Pentze-alorrak inguru

 Ardiak pazka xeguru

 Uda ta neguan

 

 Etxe ontako semea

 «Erle» mutiko gaztea

 Yayo artzaingoan

 

 Aritz lerdenen modura

 Sendo oñetatik burura

 Indarra besoan

 

 Bularrak billoz beteak

 Zailu ta azkarrak zanzoak

 Argia kaskoan

 

 Aizkora dantzatzen daki

 Trebe, orotan izaki!

 Ez gutxi, basoan...

 

 Laguna dute guziak

 Beretzat neska begiak

 Maitasun leloan

 

 Maite polit bat ordea

 «Loretxo» neska garbia

 Dauka biotzean

 

         * * *

 

 Mendi-mendian errota

 Goizean artoa iota

 Bada ore usai...

 

 Pake-Etxe, «Burni-Borda»

 Atzo arte... etsai or da (etsaia or da)

 Aberria ken nai...

 

Arerio lanbroak

 

 Arranoak bere etxea

 Arkaitz muñoko oatzea

 Zaitzen du, begi ernea

 Etsai maltzurrak iñartzi oi du

 Besteren ongi izatea

 Ooinen begiratzea

 Guda laket dun dongea

 Biotz gabeko sugea

 

 Arrano zital antzera

 Norbait badator kentzera

 Azkatasuna etxera

 Suak piztuaz batutzen dira

 Esanaz: beti aurrera!

 Pakean gu bizi gera

 Baiña esku-motz ez gera

 Bestek eman da asiera.

 

Maitasun adierazte

 

 Guda-zantzoak

 Erri-oiuak

 Mendirik-mendi oiartzun

 

 Urdanibiko

 Gazte bipillak

 Gogo-onez dio erantzun

 

 Etxeko danak

 Laztan ta musuz

 Agurtu ditu gogotik

 

 Beste maite bat

 Biotz-txokoan

 Gogoan dauka orratik!...

 

 Guda aintzinean

 Ikustaldia

 «Burni-borda»'ko atean

 

 Loretxo'rekin

 Pozaren pozez

 Begira nola dagoan

 Ma!tasun-itzak

 «Erleak» ditu

 Igurtziak goxakaiez

 «Loreak» ontzat

 Artuko ditu

 Biotz, gogoa irriparrez.

 «Lore»; aditu zazu nere kantu ona

 Biotzñoak landua, gu bion zoriona

 Maite-miñ lelo oldarra garbi ta kuttuna

 Baiezkoa ematen bortxako dizuna

 

 Begira:

 Eguzki ta illsrgi

 Ortzeko bi argi

 Maite leloan.

 

         * * *

 

 Txeleta ez da aski

 Guretzak ez noski...

 Beste gauzik dut asmoan.

 Orra eguzkia

 Beti sugar

 Beti bero

 Beti eder

 Beti arro.

 Neskatx illargia

 Beti antsiz

 Beti da otz

 Beti apal

 Beti...

 Beti...

 Eguzkiaren atzetik

 Beti kezkati

 Beti maiteki

 Beti goseti.

 Batzutan adar

 Bestetan uztai

 Betea

 Berria

 Il-gora

 Il-bera

 Eguzki Jaunak nola nai.

 Eguzki argia damaio

 Bererik ez

 

         * * *

 

 Ase nai du alperrik

 Bai dala urrikari

 Gabeko illargia!

 Beti maite billaka!

 Alperrik ordia

 Bigar arte dasaio,

 Agur, Amandria,

 Maitiago dulako

 Eguzkiak ludia.

 —Nere maite bakarra

 Zu zera «Lorea»

 Goxakai-kabitxoa

 Eztigaiz betea

 Xurgatzera gaur zuri

 Adorez betea

 Datorkizu eztitsu

 Aita-gai Erlea.

 Eguzki'ren beroa

 Nik dut zuretzako

 itzontzi bakarrikan

 Ez naiz gertatuko

 Aseko zaitut, Maite,

 Gorde neretzako

 Zure lore garbia

 Nik gañekatzeko.

 Ez izan blidurrik, maiteño nerea

 Usu uztartzen dira Lore ta Erlea

 Bildur gabe iriki berari atea.

 Maite-baratzeko arresiak

 Errax ditugu autsiko

 Usaidun belar, lore artean

 Etzanik gera jarriko

 Su-gar batean, ondo lotuak

 Erle-geziak zimiko

 Egingo zaitu, zorionean

 Ta txertatua utziko.

 

         * * *

 

 —Ez bildurtu, ez negar egin

 Laister etorriko naiz, laister...

 Zurekin ametsean, beti

 Biziko naiz; Agur, «Loretxo».

 

         * * *

 

 —Etsai madarikatu orrek

 Ordainduko dizkit guziak!!!

 Eup!... Eup!... Mendiak!

 —Emen nauk, emen nauk, Gaztiak!

 Erle; an dijoa gora ta gora, zalu eta arin

 Lore, esanaz doa; LORE,

       LORE, nere biotz-miñ.

 

Guda usaia

 

 Guda zantzoak, suak piztuak

 Adarrak dute turuta

 Onatx nun dira, base izkutuan

 Gudari oro batuta

 —Arerioak, anai maiteak,

 Giza biotzik eztuta

 Abaune ona datorrenean

 Utzi aizkora sartuta!

 

 Inguru urratsak arnas aieak

 Orok du guda usaia

 Gezi zorrotzaz erail ondoren

 Ageri utsiz erraia

 Artzai lerdenak garbituko du

 Otso antzera etsaia

 Pake-giroak aldendu dira

 «Putriak» laister du jaia.

 

Burni ola

 

 Mallo-kider ainbat mallu

 Sutegiko edergallu

 Or-emen lurrian.

 ingure bi; ainbat sutoi;

 Gorrikak, gabi, iri, erdoi...

 Su aroztegian.

 Aizkora pilla, auak zorrotz

 Beste mordo oraño kamonts

 Ei aldamenian.

 Gezi ta ezpata aztamakil

 Mutur me, dizdira zurbil

 Ikullu illunean

 (Iratze azpian).

 

         * * *

 

 Burni-ola lo gauean

 Arotza esna oiean...

 Zakurra zaunkari

 zerbait du nabari.

 

         * * *

 

 —Mutil, mutil, jaiki ari

 Atean zein den beari

 —Nagusia! «Basurde» da

 Gezi billa etorri da.

 

         * * *

 

 Su-gorri, burnia gori...

 Jo mallugaz! Eman kanka!

 Tinki, tanka, tinki, tanka!...

 

 -Aspuak aize eroso

 digun, Mutil!, mugi anka.

 Tinki, tanka, tinki, tanka.

 —Zorroztu ondo geziak

 Aztamakil ta ezpatak

 Arerioak iltzeko

 Mendin banaka banaka!

 

         * * *

 

 Burni-ola egunean ..

 Mi da lan da lanean

 Tinki, tanka, tinki, tanka!

 

 («Eneko», zurgilleak)

 

 —Onatx aizkora kirtenak

 Pagoazkoak dira denak

 Urritza aztamakillentzat

 Ezpelekok ezpatentzat.

 —Bigar geiago ekarri

 Bearko dira ta sarri.

 

         * * *

 

 Gudariak abaroan

 Atseden-aldi naroan.

 

         * * *

 

 Burni-ola tinki-tanka...

 Malluak digute mauka

 Burni goriak, xinpartak

 Izerdia arotz apartak

 Tinki-tanka-tinki-tanka.

 

         * * *

 

 («Peru» burnigilleak)

 

 —Onatx galtzairu onena

 Geziak eiteko dena

 Burnia ere ausarki.

 —Geiago ekar azkarki

 Bearko degu ta noski.

 

         * * *

 

 «Loretxo» maitasun miñez

 Zera ikusi eziñez...

 —Guda gogor ta zitala!

 Biur nazak nere itzala

 «Erle»... senar... yaukala.

 

Gudariak abaroan, atseden aldi naroan

 

 Itzalpe atsegiñean

 «Loretxo» urrun-miñean

 Dago gudaria.

 Egonaldi ametskorra

 Irudi-kabi pizkorra

 Zauri eresia.

 Gazte-maitasun-geziak

 (Biotz-zizta bereziak)

 Damaio zauria.

 Ez yan, ez lo: ameslari

 Gau ta egun dagonari

 Kupira neria.

 Gaixo «Erle», eztilaria

 «Loretxo»'ren zaindaria

 Artzai idazlaria.

 Usotxo tolesgabea

 Maite-egalaria.

 Eskuin-eskuan jabea

 —Usotxo txuri-txuria

 Ua, aizen mandataria

 To muxu joria!

 Ogi papurra ordañez

 Atorrenian jorañez,

 Gañera esnia...

 Ermango tiat aukeran

 Urrumazak ire izkeran

 «Loretxo» neria.

 Ua, usotxo, ua!...

 ...Usua aidean badua

 Maite-geznaria.

 

         * * *

 

 Besopean «Loretxo» orde

 Bildotxatxo bat du gorde

 Axuri txuria.

 Itzalpe atsegiñean

 «Loretxo» urrun-miñean

 Dago gudaria.

 

         * * *

 

Gudaketan

 

 Nor duk mutil ori?

 Eskubi ezkerka

 Lei bizian yauzka

 Adorea jori

         Ikusten dan ori?

 Begiak sumiñez

 Aundi bezin zabal

 Igikun ariñez

 Eder eta yaukal

         Ikusten dan ori?

 Yazarrean ernai

 Etsaiak erailtzen

 Koldarrak astintzen

 Izerdiz dena blai

         Ikusten da ori?

 Nor duk mutil ori?

 Eunburuak, Agintari zaarrari)

 —Jauna: Undanibiko «Erle» da ori.

 (Agintari zaarrak).

 —Er!e, Erle; Jum!... ARTZLEPO DUX ORI!!!

 

 Ori bai bizkorra

 Gudari bikaña

 Zailu ta jatorra

 Beste batek aña

 Egingo lukela

 Agintza lekuan

 Edo ta bestela

 So! Batzar aulkian.

 Erpin zulotik

 Arrano kabitik

 Agintari zaarrak

 Diotsa gogotik:

 —Erle, Erle... ARTZLEPO DUK ORI!!!

 —Arr dezala Armarria

 Ondo merezia

 ARTZLEPO izen ordia

 Izarrez jantzia

 Azkon eta gezia

 Ornirik gerria

 Urdanibi erria

 Dedilla beria.

 

Illik datza

 

 Odei beltzen artean

 Erio petrala

 Gudaren seme donge

 Gorroto-ezpala

 Ame burrunba artean

 Jostari bezala

 Atzaparrak zorrozten

 Ari da zitala.

 Negar eta karraxi

 Zantzo ta irrintzi

 Guda-mutillak oiu;

 Gurea'ri eutsi!

 Geziak xistuka'ta

 Ezpataz larrantzi

 Etsaia nagusitzen

 Mutilla! ez utzi.

 Gazterik bizkorrena

 «Erle» kaskamotza

 Eskubiko eskuan

 Ezpata zorrotza

 Arkaitz-artetik jauziz

 Nola katamotza

 Illotzik utzi ditu

 (So!) amaika arrotza.

 Esku-motzak ez dira

 Iñolaz besteak

 Euren artean ere

 Badira trebeak

 Maltzurkeriz jantzi'ta

 Gudari gazteak

 Sarraskitu ezpataz

 «Erle»'ri esteak.

 Karraxi ta negarra

 Sumiña nagusi

 Euskoak asten dira

 Gudean oldarki

 Etsaia bildurtuta

 Urrun doa igesi

 Garaipen mereziaz

 Etxeruntz doazi.

 «ARTZLEPO», Urdanibi'k

 «ERLE» zeritzana'k;

 Sor-lekua zaituaz

 Galdu bere izana

 Oñordekorik gabe

 Etzaigu joana

 Aurdun utzia baitu

 «Loretxo» laztana.

 

Gerora

(Erkabak)

 

 —Norr da mutiko ori

 Zalu eta arin

 Ubalaz arrika

 Gezi jaurtika

 Esku-makilka

 dabillen ori?

 

 Orren ibillerak...

 Jolaste tankerak...

 Bizkar zabalak

 Ixter masalak...

 Norbaiten zera

 Gogora dakarkit.

 

 Nungoa da ori?

 

 Orren lepo-motzak...

 a, bai!

 ARTZLEPO ber-bera

 dirudi!!!

 

 (Aolkariak)

 

 —Alaxen duzu

 Urdanibiko Erletxo

 ARTZLEPO'ren

 semea da ori.

 

 —Aita bezala

 Sendo gerriz

 Landare ederra

 Beti da irriz

 Enda jarraille

 

 Odol garbiz

 O! Jaun maitea

 ARTZLEPO izana

 Du jatorriz.

 

 (Erkabak)

 

 ARTZLEPO!

 ARTZ-LEPO!!

 BEIN DA BERRIZ!!!

 

 


inprimatu