Horati'ren odak
(II'garren sailla)
Horati
euskaratzailea: A.O.
XII. Mekena'ri
GAIA:Lira-neurriari ez dagokio gertaera astun ta odolkoirik; Orati'k, beraz,
eztu nai kanta kartagotarren guda ta liskarrik, ez lapitarren ordikeririk, ez
Erkul'ek lur-seme edo erraldoien aurka irabazitako ereiņotz-abarrik. Gurago du,
Mekena'k, bere adiskide kutunak, eskatzen dion ezkero, Mekena beraren eta onen
emazte Likimne Terentze'ren txera ta maitasunak abestu.
Nolis longa ferae bella Numantiae...
Numanti izuko liskar luzeik etzazu nai,
Ez Anibal zagairik, ez Sikul itxasoik,
Kartagotar odolez gorria, kitaraz
Nik soiņu leun artzerik;
5 Ez lapitar ankerrak, ez Hileu, lar txerbel,
Ez lur-gaztek, Erkul'en eskuz beeratuak,
Saturn zarraren etxe argia galzoriz
Iņarrosi zutenak.
Zuk, Mekena, obeki esango dituzu,
10 Kondaiera lau soillez, Kaisar'en burrukak
T'errege zemaitien lepo arroputzak
Tatarrez eramanak.
Nik, musa leun eztiaz, Likimne andrea
Ta aren begi iņartsuak ditut goretsiko,
15 Aren bular kirmena dut kantuz jasoko,
Elkar-maitez asea.
Etzan ura lotsa izan dantzatalde barru,
Ez jokoan arituz, ez Diane'n jaiez
Bere beso lerdenak neskatil aratzei
20 Jostalari emanez.
Ta zuk orain Akemen joriak zeukanaz,
Naiz Prigitar naroan migdondar on truke,
Likimne zeurearen illedi ederra
Aldatu nai zenuke?
25 Truk ote, arabitar etxe ederrengatik,
Zure musu gartsutik iduna baztertu
Naiz, laztura-zur, naien zenukena ukarren,
Naiz berak ausaz ostu?
Oarrak.— 1. Numantiarrak —Duero ibaia jaiotzen dan tokirantza bizi ziran,
nunbait—, beren askatasuna jagon naiean, zortzi urte luzez bulartsu burrukatu
ziran erromatarren aurka.— 2. Sikili'ko uretan jokatu ziran Miles'ko (260) ta
Egates'ko (241) erasoaldi gogorrak.— 5. Hileu, Arkadi'ko Kentaur, lapitarren
kontra gudukatu zuena.— 21. Akemendar sendia guztiz aberatsa omen zan; erro
ontatik irtenak ditugu Kir, Persi'ko errege, ta aren ondorengoak.— 22. Migdon,
Akmon'en semea, emakume zaldizkoen aurka egin zuna.
XIII. Zugatz bati
GAIA:Egun batean, Orati bere landetxe Sabina'n zebillelarik, zugaitz bat erori
zitzaion ziplo, ta ia azpian zapaldu zun tantai aren aurka birao dagi. Zugaitz
ura sartu zun gizona etzan ona, noski; aita-eraille edo arrotz-eregu ausle
biurra zan, olerkari bati, Alkeu ta Safo'ren odoletiko bati, bizia kendu nai
izan ziolako.
Ille et nefasto te posuit die...
Ondikozko egunez, oi zugatz!, len-sartu
Zinduzan arek, eta esku dongaz zaindu,
Illobentzat nunbait galgarri
Ta basauri onen lotsari.
5 Olakoak, nik uste, ber'aitari ere
Lepoa lezaioke aus ta arrotz-odol
Gauez ixurikoz orbandu
Bere aterpe ta supizgu;
Egiz, kolkarren pozoi ta asma-aiņako gaitzak
10 Izan zitun nirean zu, abe utsal zurbilla!,
Lenbizi landatu zindunak,
Jabe errugearen kaltetan.
Gizon zurrenak ere zer bear dun eztaki
Orduz-ordu itzuri. Beldur du Bosporo
15 Kartagotar itxasturuak,
Ta ez ditu adur itsuak;
Gudaria du izutzen igesi bizkorrak,
Bai ta partar geziak; partarrak, ostera,
Italiar ekin-estuntzak:
20 Erio-oldar beingoak, alere,
Artzen eta artuko gizonak.
Zein ur, oi!, izan nindun Proserpiņe beltzak!
Ur euki genun Eak epaille zorrotza!
Ur zintzoen egoitz banakak,
25 Ur Safo, eoliar liraz,
Lesbi'ko neskatillen billa, negar malkoz;
Eta zu, Alkeu, eres-soiņutan kantari,
Urre-joarez, untzi-lorrak,
Iges-lor ta guda mergatzak.
30 Txundioz dira itzalak bieri entzunik,
Ixil-guren; naiago, baiņa, aditzailleak,
Belarri-zoliago izanik,
Guda-zart ta anker erauziak.
Arritzeko ote? Eresi oiekin sor ta lor,
35 Eunburu piztik ere belarri zurbillak
Jetxi t'Eumenidar illetan
Dira pozten suge biurrak.
Bal ta Prometeu berak ta Pelope'n aitak
Lor-gaitza soiņu eztiz dute atzipetzen:
40 T'Orion'ek ez ditu izutzen
Ez leoi ez lintz bildurtiak.
Oarrak.— 11. Basauri, uritik urrutixe dagon auzunea; Orati'k, Mandela'n zeukan
bere zabalegi edo landetxea.— 9. Kolka zan Medea sorgiņaren Lurraldea, Kaukas
ta Ponto-Euxino bitartean.— 14. Bospor itxasoa, ekaitzetan jori.— 23. Eak,
Jupiter'en seme ta inpernuko ebazle.— 25. Safo ta Alkeu'k, eoli-izkelgiz
idatzi zuten; jaiotzez Mitilene'koak, eta garai batekoak, seireun bat urte J.
K. aurretik.— 35. Kankerber'ek, Pindar'en ustez, eun buru zeuzkan.— 36.
Eumenidarrak, edo atso asarreak.— 38. Prometeu, Titan bakar-zalea, ortziko sua
ebatsi zuna; Pelope'n aita, Tantal, ibai erdian goseak eta egarriak aitzen
dagona.— 40. Orion, Beotzi'ko erraldoi ta eiztari, eriotz ondoren izarkietan
ezarria.
XIV. Postumo'ri
GAIA:Beluritua agertzen zaigu emen Orati: bizitzea labur dugu, ta igarri gabe
datorkigu eriotza. Zur ta arduraz ibillita ere, au ezin alboratu. Naiz errege
altsu naiz baserritar langille, guztiok aren eskutik igaro bear. Eta orduan
onik bidezko ta atsegingarrienak naitaez utzi bear; eta guk bilduak oiņordeko
eralgitzaille ta arretage batek ondatuko ditu. Postumo au nor zanik ez dakigu.
Eheu, fugaces, Postume, Postume...
Ai, urteak, Postuma, oi Postuma maite,
Igazkor doaz! Eta Erruki'k ezin du
Zartzaro igar ariņa itzuri,
Ez erio-eskutik kendu.
5 Ez, adiskide, egun-bira bakoitzean
Naiz-ta begi-txau Pluton'i il iru opari,
Berak ditu estuntzen iru
Erazko Gerion ta Tiki...
Ur arrez ; ta emendik guk ere ibil bear,
10 Lur-emaitzez osoro bizitzen geranak,
Naiz izan errege jeikiak,
Naiz nekazari ezeukiak.
Alperrik gabiltz iges Marte etoiagandik,
Ta Adria oskorreko olatu autsitik;
15 Alperrik, bai, udagoienez
Aize gaiztoz soiņak zain naiez.
Ikus bearko dugu Kozit beltza, noski,
Bere margozko uarre nagian, alderrai;
Bai Danao enda galdua,
20 T'eoliar Sisip auldua.
Utz bearko dituzu lur, etxe, emazte leun,
Ta lantzen ari zeran zugaitz auetatik
Eztio nekosta iguiņak baiņo
Jabe utsalari jarraituko.
25 Oiņordeko duiņago batek aituko du
Kekubo zuk eun giltzez luzaro gordea,
Ta apaiz-buruen orrits-gai zan
Ardo gorriz bustiko bea.
Oarrak.— 6. Opari bakoitza eun idizkoa zan; Tit Libi'k diņoanez Trasimeno'ko
burrukaldi ostean, irureun zekor edo idi erail ziran, iru il-opari
eskeiņirik.— 8. Gerion, Krisaor ta Gellirhoe'n semea, Erakel'ek erailla; Tiki,
ordea, Lurraren seme erraldoia, Apol'ek erio emana, orain suleizan aztoreak
eten gabe erasoaz oiņazetua.— 16. Egoaldekoak dira auek, gaiztoak noski,
Plini'k dionez; dagonilletik iraillera bitartean putz dagie.— 23. Nekosta edo
zipresak Pluton'i eskeiņitako zugatzak ziran; erromatar etxe-ateetan, progu-
ezaugarri zan onako adar bat.
XV. Kirkilleri larregiaren aurka
GAIA:Txibita darabil Orati'k bere garaiko eralgitze larregiaren kontra.
Lurralde ta nekazaritzarako ona zala-ta, ainbat jauregi, baratz eta urmael egin
zituzten soro egaletan, alegia. Zumar zuri baiņo albo (platano) geiago ikusten
da bazterretan; olibo-sail emakorrak baiņo ugariago loredi ta usai-arbazta
arloak. Ez Erromul'ek ez antziņako zarrak, etzuten onako geiegikeririk izan.
Iam pauca aratro iugera regiae...
Golde-lan gutxi dute lasterxe utziko
Errege-mukuluk. Non-nai dira ikusiko
Apakin ta urtegiak garden,
Zabal Lukrin-zingira baizen.
5 Ta albo soillak lertxuna jango; biol-larrain
Ta mirtu, sur-atsegin ugari emango
Ugazabarentzat lenago
Jori ziran olibo-saillak.
Eguzki-sastak ostroz ditu galaziko
10 Ereiņotz nasiak. Au etzun Erromul'ek nai,
Gutxigo Katon moztugeak,
Ezta asabaen ekanduak.
Bakoitz-zerga motz zuten, eta aundi danena;
Amar oin zabaleko aterpe nasairik
15 Uritar bakarrei etzien
Eman oi Artz otzak iņundik.
Etzun ere legeak galazten soropil
Or surkitua ta bai, guztien pentzura,
Atxurdin berriz txukuntzeko
20 Zeia ta jainko-eliz oro.
Oarrak.— 4. Kanpani'ko aintzira, ispeletan ospetsu.— 12. M. Portzi Katon dugu
au, biziera latzekoa, Utika'ko Katon'en arbaso. Etzun illerik mozten, ez
bizarrik egiten.— 14. Garai artan etzuten erromatarrak, atari edo sollairurik
iparrera begira, amar oin zabal zanik beintzat: aize ozkirria artzeko ziran
auek.— 16. Iparraldero aize otza; badira Iparraldera izar-pilla bi, Artz
nagusia ta Artz txikia.
XVI. Grospu'ri
GAIA:Eder zaigu atsedena, garatz arduratsu ta buruko min gabea. Gora ta joan-
etorri aundia du onek gizonaren bizitzan. Oda onetan argi azaltzen du Orati'k,
gizabiotzak duen lasai-min asegaitza; izan ere, kezkaz, egon-eziņez eta barren-
esturaz josita bizi gera ilkorrok, eta berezkoa dugu atseden, lasaitasun ta
zorion-egarri au. Batzuk, zorionbilla beti, asmo garaiak erabilli oi ditute;
ezin, alare, bizitzaren laburtasuna izpirik ere luzetu. Beste batzuk, aberria
utzi ta giro obe billa doatzi; baiņa beren burua ezin dute aldatu. Ditugun
oitura onak eta lera-griņetan dugun neurriak dakarkigute arimaren lasaitasun
gozoa.
Otium Divos rogat in patenti...
Atseden-eske dago jainkoeri kartsu
Egeu agiri zear doan itxastia,
Odei beltzak bait-dio gorde illargia,
Ta argi ziurraz gabetu.
5 Pakea nai du Tratzi'k, gudan asarrekor;
Lasaia meditarrak, Grospu, geziz arrai,
Ez bitxiz, ez urrez, ez jantzi gorriz eros
Ezin dezakegun lasai.
Ez diruak, ez nausi-aurretiko danak
10 Aienatu oi ditu barne-kezka latzak,
Ezta eskape landu baranoan egaz
Dabiltzan ardura miņak.
Ondo bizi da, gutxiz, maigain neurrituan
Guraso-gatzontziak dirilir dagiona;
15 Ta ez izu-lauorrik, ez griņa zakarrak
Lo mea austen eztiona.
Zergatik, aldi laburrez, urruti ameska?
Zertako bes'tc eguzkiz berotu lur-gaiņak
Aberriz alda naita? Nork, erbestetua,
20 Beregandik ere igeska?
Burnizko ur-ontzitara igo oi zaizu kezka
Griņati; ez ditu uzten zaldizko taldeak,
Orein bezin bizkorrak, odeipil-sakaka
Euro bestean ariņak.
25 Gaur gogo-alai dala, iguin du geroa
Ta aren kezka; ta garratz oro arinduko
Irripar narez. Ezta bean ezertxorik
Zorion beteko danik.
Balbe illaunak eraman zun Akil gartsua,
20 Titon, berriz, zartzaro luzeak zun aitu;
Ta, bear bada, Ordu'k zuri ukatua
Gurako dit eskuratu.
Zure ur eundaka dabiltz Sikul'go abere,
Bei-samaldak, orruaz; beorrak, irrintziz,
Uztarri-gai; ta artille aprikar margozkoz
25 Zu zera jantziko gorriz.
Niri, Balbe egitiak, alor-sail txikiak
Ta gerkar musaren ats mea dizkit eman,
Ta gezur-edale dan gizozte xearen
Ainitz erdeiņu iņolan.
Oarrak.— Egeu itxasoa, Turki ta Natoli bitartean zabaltzen da; berein ugartez
ereiņik dagolako, guztiz zirimoltsu ta ekaizti.— 6. Meditar edo partotarrak,
Eskiti'ko errikoak, persitarrak goitu ta azpiratu zituztenak ziran.— 21.
Orduko guda-ontziak aurreko aldean, arpegi bezela, galtzairuzko iruortzeko bat
eraman oi zuten.— 29. Balbe edo eriotza. Akileuri, Polixene'kin ezkontzeko,
Apol'en jauretxera joan zanean, Paris'ek gezi-zartakoa eman zion orpoan, eta
ortik il zan.— 30. Titon, Laomedonte'ren semea; Eguantz, onen emazteak,
ezilkortasuna iritxi zion, baiņa ez zartzaro betikoa; azkenean, zar ta otz,
bizitzako ezeren atsegin bage zegolako, berberak txitxar biurtu zun.
