Itsaso-zear
Irigoien'dar Roman
(E'tar N. ta A'tar I-itsas-gizana'ri beren ezkontzako egunean)
I
Danok bezela zorion billa
jarri zerate bidean
—egarri ori oso sartua
bait-daukagu barrenean—.
Itsas ontziai gertu jarrita
or, kaiaren babesean,
bertan sartuta itsaso-zear
alkartasun ederrean
joan zaitezten zorion ori
eskuratu bearrean.
Ur zabalera irtendakoan
ikusteko zerate an
egundoko gauz lilluragarri
zuen begien aurrean.
Ango ontziaren ur-ebakitze
ta seaskatxo antzean
gozo-gozoki kulunkatzea
ugin jostari artean...
Ango zero urdin, ango aize eder...
Zer edertasun goizean
Eguzki-jauna nagiak kentzen
ur-azpitik jaikitzean...
Gerogo herriz zeru garbiko
jaun eta jabe egitean
ta itsasoari arrenganako
maite-miña piztutzean
t'eguzkiaren iruditxo bat
izategatik beragan
urezko ispillu biurtzen dala
ikusten dezutenean...
Ta illunabarrez pixka-banaka
bere indarrak gutxitzean
ta lengo suzko margo biziak
ubeltzen zaizkionean
-biotzeko miñ Eguzkik ere
aldendu bear dunean
ta eriotza gañeraturik,
urezko illobi otzean
ezti-eztiro nola erortzen
ta itzaltzen dan azkenean...
Eta ango gabak... Ugin-jolasak
eten gabe ontzinean
ta keñuka ta jolas bizian
millaka izar goi-aldean;
mintziorik ez inun entzuten,
pake santua danean:
itsas-ontzia aurrera zuzen
zuen zorion-bidean...
Orduan, Jauna bakar-bakarrik
lekuko dezutenean
eta izadia eliz-nagusi
biurturik dagonean,
apaltasunez beterik biok
belaunak jarri lurrean,
jaso biotzak, eskerrak eman,
alaitu ontasunean,
asmo onak artu ta aurrera ekin,
jarraitu egiñalean
ametsetako lur eder aien
jabetza lortu artean.
Baiña itsasoa ez beti bare,
ez da beti jolasean;
zakar-aldiak sortzen zaizkio,
eta bere aserrean
ugin jostari zabiltzanak len
orain uraren gañean
dabiltzan mendi antzeko dira
dana deuseztu naiean.
Aur biurria jostalluekin
dabillen era berean
itsasoa're ontziarekin
jolastu oi da sarritan:
artu ta ibilli, ondo gozatu,
baiñan gero, aspertzean,
geiago onik ez bere barrena
ando ikusi bitartean.
Eta itsas-ontzi... edo intxaur-azal,
laister da ugin-gallurrean;
eta andik berriz amilduz, urak
irentsi nai bait-lukean,
jausten da goitik beko zulora
bertan galtzeko ustean:
tximistak, trumoi ta aize orruak
askatuak, jaun aidean.
Ontziko gizon errukarriak
larri ontan arkitzean
ez daki egi dan dakusena
edo amets txar ote-dan.
Bizkor ta ausarti zaia amaika aldiz
erakutsia izango zan;
orain ikara, ikara aundia
bai buru, bai biotzean
egoaizeak lurreko ostoak
eramaten ditun eran,
lema galduta ta nora-gabe
ontzia dabillenean.
Maite ditunak, emazte ta aurtxo,
dakus irudimenean...
Maite ditunak... Alkartuko ote
berriz guztiok etxean...?
Errukarria itsas-gizona
ekaitzaren zigorpean:
illuntasuna biotzean, ta
illuntasuna goi-bean.
II
Pozez beterik artu dezuten
oraingo bide berriak,
itsasoaren antzera, sarri
ditu aldaketa aundiak:
alsegin eta pozen urrean
malko ta estu-aldiak.
Baiñan guztiok barruan degun
zorionen egarriak,
an edo emen billatutzeko
itxaropenez betiak,
bere atzetik garama urduri
zabal-zabalik begiak.
Orlaxe zuek, lagun maiteak,
leiaz bidean jarriak
biarko egi izan ditezen
atzoko amets eztiak.
Eta bidea arintzearren,
dituzuteño biziak
alkarren lagun beti izateko
ziñ egin dezute biak.
Turuta joaz kaitik goizean
irten dan zuen ontziak
arin ta bizi ebaki ditu
itsasoko ur gaziak.
Ur onen luze, zabal ta sakon
arrigarrizko neurriak
Biderik ez du ta dana bide
ta nun-nai ezkutukiak...
Itsaso-zear zenbatek lortu
ameis egindako naiak;
eta zenbatek, amets-atzetik,
bertan arkitu illobiak...
Gazte osasun-jabe zerate,
lan egiten ikasiak
ta maitasunak itsas-ertzean
biok alkarraraziak.
Gaur asitako bide orretan
bai laguntzaille egokiak...
Laurak egoki, ta maitasuna
lenen-lenengoz sendiak.
Jakin zorion orren atzetik
dijoan itsas-ontziak,
lortuko ba'du, bear ditula
maitasun-aize garbiak.
(Ba'dira beste gezur-jario
maitasun antz-irudiak,
jantziz ardi ta barrenez otso:
alaxe maitakeriak,
maitasun garbi ta egizkoen
arerio ta etsaiak).
Egiazko dan maitasunaren
almenak ain bereziak,
ain aundi dira, esango nuke
lezazkela mirariak.
Bere menpean bizi nai danok,
goi-beko ta aundi-txikiak.
Ez du ondasun aundiagorik
izango zuen kabiak.
Osasun, sasoi ta edertasun,
denboraren janariak;
eta maitasun eta ardau onak,
urteen joan-etorriak
leguntasun ta urriñ geiazten
dizkioten edariak.
Berak «zure» ta «nere» ziranak
«gure» biurten guztiak,
ala ondasun, etxe ta asmoak,
ala amets zoragarriak;
poza kutso-dun egiñaz, berak
alaitzen bi arpegiak;
miñ edo neke lirakela-ta,
malkoak eta izerdiak
gogo-gozoki txukatzen ditu
maitasunaren zapiak.
Indarrak geitu, lanak arindu.
Bait-lirakean bitxiak
jasotzen batak besteagandik
datozkion uskeriak.
Maitaleak «zaill» t'«eziñ» zer diran
ez dizkitzute ikasiak:
maiteagatik guztia lortu
dezaken uste biziak;
maitasun-bidez indartzen aulak
ta trebetzen lotsatiak.
Baiñan oparo berekin ditun
alderdi goragarriak
ez dira antzeko, goitik
utsaren truk eroriak,
baizik gaur, biar ta egunero
arretaz irabaziak.
Su bizienak, lagundu gabe,
laister ditugu itzaliak.
Landare bikain da maitasuna:
zaitu, eman ongarriak;
au ez egiñik igartu leizke
adar, osto ta sustraiak;
laguundz, berriz, oparo biltzen
lore usaintsu ta igaliak.
Maitasunaren emaitzat, beaz,
bai bikain eta joriak,
baiñan —au era esan bear da,
ala dio ta egiak—:
berak bakarrik ezin billatu
zorion-lurraren kaiak.
Itsaso-zear dijoazenak
urak ere ainbat goiak
aztertu bear; andik esango
izar eta eguzkiak
zuzen dabiltzan; andik etortzen
aize bigun, biurriak,
giro on eta txar, egun pozgarri
t'ekaitz ikaragarriak.
* * *
Zuen naia zan bezela alkartu
ta ametsetan ikusiak
zerenganatzen asteko gertu
zeraten ezkon-berriak:
gaurtandik izan beti-betiko
alkarren serbitzariak
ta egunero berritu gaurko
asmo Jauna'k onetsiak;
ekin biziro biok, sendotu
sendiaren oñarriak.
Beti gauz oso-bakar-bat izan,
ez osoaren zatiak;
alkar artzetik indarrak datoz
urratzetik, auleriak:
erreka txiki asko bilduaz
osatzen dituzte ibaiak.
Eta bidean —ala eskaizen
itsasoko ibiltaldiak—
aldiz aizeak bultza bearko
ta aldiz zuen ausardiak.
Ordu berean bitez zuen poz
estutasun ta larriak.
Jolaserako sasoian, jolas,
lanerako ez nagiak.
Eta sarritan begira gorantz
eman esker ugariak
on-aldietan; eta txarretan
egin zuen eskariak.
—bitartekotza duela Bere
ta gare ama Maria'k—
biotzez egin onartu ditzan
itsasoen Nagusiak,
ta menderatu ekaitz eta aize,
tximistak eta trumoiak.
