Bergili'ren Unai-kantak
(Bukolikak)
Virgilio
euskaratzailea:
Ibinagabeitia'tar Andima
Ibinagabeitia'tar Andima'k lateratik euskeratuak.
VII'gn. Unai-kanta
Thirs eta Koridon'ena
— Iarraipena
Serviu'kziñonez, unai-kanta au osorik ietzi omen zun Bergili'k Teokrit'en
idilietatik. Egia esan, olerki ontan ere, besteetan bezelotsu, aipatu
olerkariaren kutsurik ez du palta, baditu ordea, zenbait eskena bizien artetik
bizi-bizirik erauziak diruditenak, batez ere sarrerakoa. Poema ontan olerkaria
amebe-eraz ari zaigu. Amebe-kantua, gure bertsolariena bezela, iru lau
neurtitzezko ahapalditan egin oi zan elkarri erantzuka; emen lau
neurtitzezkoetan ari zaizkigu olerkariak. 1-20 n.: Melibeu'ri gilloriak
(mirtuok) zaitzen dagola, saldoko akerrak iges egiten dio; billa ateratzen da
ta Daphni arkitzen du bidean, eta Koridon eta Thirs'en artean bertsu-dema
astero dioala adierazten dio; aurrenez zalantzan dago Melibeu zer egingo ote
dun, lanean iarraitu ala bertsu-demara iaun. Lana baztertu ta bertsu-demara
doa. 21-36 n.: larre-iainkoei gora-dei dagie bertsolari demazaleek. 37-68n.:
bakoitzak 'bere maitemiñak abesten ditu. 69-70 n.: Koridon ateratzen da garai.
VII
5 Melibeu'k.—Beiñola, gorosti arantzatsu baten itzalpean exeri zan
Daphni; Koridon eta Thirs'ek beren abere taldeak bildu zituten; Thirs'ek
ardiak, Koridon'ek, berriz, esnez anpatu auntzak; biak garerdian, biak
Arkadi'tarrak, ein bateko kantariak eta erantzuteko gertu.
10 Toki artan, gillori xamurrak otzetik babesten nengolarik, nere
saldo'ko ordotsa, akerra alegia, aldendu zitzaidan; orduntxe Daphni aternan
nun. Ark, berriz, ikus ninduneko: «Zatoz lasterka Melibeu» esan zidan; «zure
akerra eta auntzak ere iarei daude, eta astirik baldin ba'duzu ar ezazu
ementxe, itzalpean atseden. Larreak barna onuntza etorriko zaizkizu edatera
zezenak; Minkiu'k, emen, bere ugertz orlegiak kaiñabera xamurrez zedatu ditu,
eta aritz gurenak erlauntzak bezelako durundia dagi».
15 Zer egin? Ez zeuden nerekin Alkip ezta Philida ere, errapetik erauzi
bildotsak tegiratzeko; eta norlenka aundi bat zan Koridon eta Thirs'en artean.
Aien iokoagatik nere zereginak baztertu nitun. Beraz, biak asi zidan bertsu-
deman, aldizka; Musek aldizkakoak nai zituten. Orratx Koridon'enak eta Thirs'ek
ialkiak, urrenka.
20 Koridon'ek.— Libetros'ko Ninphak, nere maitariak! Emaidazute, arren,
Koduru kutunarenak bezelako bertsuak kantatzeko argia (bertsutan Phe busi ere
urbiltzen zitzaion); edota, guziok egin bait dezakegu ainbeste, lerrondo guren
ontatik nere txirul ozena eskegiko dut.
25 Thirs'ek.—Artzaiak, sor-berri olerkaria untzorriz apaindu ezazute,
Arkadi-tarrak, Koduro'ren meakak bekaitzez apurtu ditezen; edota neurriz-goitik
goraipa ba'nindeza (Koduru'k alegia), bas-akaraz bekokia esi ezadazute, mii
gaiztoak, olerkari daitekenari, kalterik ekar ez dezaion.
30 Koridon'ek.— Onatx zuretzat, Delie, (Diane), basurde-buru au eta
basauntz urtetsuaren adar-abartsuok Mikon txikiaketz. Iñoiz al ba'nenza, ordea,
atxurdin landuzko irudi bat ukanen duzu, zutik eta purpurazko koturnoz
iantzita.
35 Thirs'ek.—Aski zaizu Priap, kaiku-bete esne eta olata auek (libum)
urtero itxarotea: baratz txiro baten iabole zaitugu. Oraiñarte, gure ahalaren
ariora, marmorezko egin zaitugu; artaldeak iaioparriz ugaritzen baldin ba'dira,
urrezko eginen zaitugu.
40 Koridon'ek.— Galatee, Nerine'ren alaba, Hybla'ko elarra (thymum)
baiño neretzat goxoagoa, kigneak baiño zuriagoa, untzorri-zurbilla baiño
ederragoa; zezen bazkatuak (gizenak) itasketara datozkeneko, Koridonez ardura
balin ba'zera, etor zaite zu ere.
Thirs'ek.—Ni, ordea, Sardoni'ko belarrak baiño garratzago izango al
nazaizu, gorostia baiño latzago, (itsasoak) iraitzi aloka baiño ezesgarriago,
egun au urte osoa baiño gogaikarriago ezpazait! Zoazte tegira, zoazte bai
larratu zezenok, lotsarik ba'duzute!
45 Koridon'ek.— Iturri orolditsuak, loa baiño belardi guriagoak, eta
zuk, itzal bakanez gerizatzen duzun gurbiz orlegia, babes ezazute berosapatik
ene artaldea; or-or dator uda kixkalgarria eta aienetan antutzen ari dira
ninikoak.
50 Thirs'ek.—Baditut emen laratza eta ler-abar guriak; emen, sutzar
batek, atergabeko kez, abeak bezten ditu beti; emen, otsoek ardi kopuruaz edota
ibai lasterrak urertzetaz bezin kezkati gaituzu Borea'k dakartzin otzetaz.
55 Koridon'ek.— Zutik daude gaztaina lakatzak eta orreak (iuniperi);
igaliak zuaitzpean an-or sakabanaturik datzate; oro dago irriz, baña Alexi
ederra mendi auetatik ioango ba'litz, ibaiak ere legortuko lirake.
Thirs'ek.—Elkor dago soroa; belarra egarriz iltzen ari da aize gabe:
Liber'ek mats-aienen itzala munoei ukatu die; gure Philis datorkenean, baso
osoa ezetuko da eta Iupiter'ek euri ongarria iariongo du txurrustan
Koridon'ek.— Alkide'k lertxuna maiteen, Iaku'k matsondoa, Venus ederrak
gilloria eta Phebu'k ereiñotza; Philis'i ordea, urretxa atsegiñen; eta
Philis'ek (urretxak) maite dituken bitartean, ez du mirtuak urretxik garaituko,
ezta Phebu'ren ereiñotzak ere.
65 Thirs'ek.—Lizarra oianetan ederren, lerrondoa baratzetan, lertxuna
ibaietan, izaia mendi garaietan: Likine eder, ni ikustera maizago etorriko
ba'zintzakit, lizarra oianetan, lerrondoa baratzetan baño areago ziñate.
70 Melibeu'k.—Ara, auxe gogora zait: alperrik ari dala Thirs garaitua.
Orrezkero, Koridon, Koridon da Suretzat.
VIII'gn. UNAI-KANTA
Damon eta Alpesibe'rena
Zortzigarren unai-kanta au Polion'entzat idatzi zun olerkariak
Portiarrak garaitu ondoren gurenda ospatzeko Erroma'ra etorri zanean. 1-13-n.
Iakingarrienetakoa da. Polion berberak eskatu zion nonbait Teokrit'en bigarren
idiliaren gisa antoletzeko. 11-12 neurtitzetatik egeri denez. Bi kantutan
bereizten du olerkariak: 17-61 n. Damon'en kantua. 64-109 n. Alpesibe'rena.
Biak maitemiñez etsita daude, maitariek utzi bait ditute. Damon'ek maita-gaia
ezin menperaturik bere burua amiltzea erabakitzen du maitearen azken opaz.
Alpesibe'k ordea, aztikeriz, sorgiñ izaki, maitaria (Daphni alegia)
bereganatzen du. Zeatz-meatz aztikeriak aipatzen dizkigu Bergili'k Alpesibe'ren
maitegar eroarekin naasita. Kantu bakoitzak amar ahapaldi ditu.
VIII
5 Damon eta Alpesibe artzaien kanta emaztea goaz; bigantxa, aien demaz,
miretsirik zegon, belarra aztuta: aien kantu otsera lakoinak (linkeak) ere
arriturik lotu ziran eta ibaiek beren ubideak aidatu zituten. Damon eta
Alpesibe'rena esatera goaz.
10 Timabe-mendiko arkaitzak gainditzen, edota Iliri'ko itsas-ertzean ari
zeran ori: iñoiz ukanen ote dut zure egiñak goraipatzeko aukerarik? zure
olerkiak —Sopokel'en koturnuaren diñako bakarrak— lurbira zabalean
barreiatzerik emango ote zait? Zu'gandik asi naiz, zu'gan bukatuko ere dut. Ar
itzatzu zure aginduz asi ditudan bertsu auek eta utzidazu zure (garondoan)
ereñotz garaile-tartean, untz-abar au ezarten.
15 Gaueko itzal-ozkirria zerutik ietsi zaneko, —belar gurian intza
artaldeen atsegin gertatzen danean—, oliondozko makil batean agondurik onela
asi zan Damon:
20 Sor zaite egunaren aintzindari Lukiper goren, Nise nere emaztearen
zoritzarreko-maitasunaz atzipetuta deitorez nagolarik, iainkoei (aien
lekukotasuna ezertako izan ezpazait ere) nere azken orduan mintzatu nakien.
Ene txirula, asi zaite nerekin Menali'ko bertsutan.
Menal-mendik beti izan ditu baso ozen eta lerrondo iztunak; beti
entzuten ditu artzaien maitemiñak, eta Pan'en seskak ere lenengoz mintzarazi
zitun.
25 Ene txirula, asi itzatzu nerekin Menali'ko bertsuak.
Mopsu'ri Nise eman zitzaion; zer ez dezakegu maitariok itxaron?
Gaurgero zaldi ta griphoak elkartuko dira, datorken mendean, berriz, orkatz
izutiak eta zakurrak edaska batean eradango dira.
Ene txirula; asi itzatzu nerekin Menali'ko bertsuak.
30 Zuzi berriak gertu itzatzu Mopsu: emaztea dakarkizue: intzaurrak
barreia itzatzu, senar, Hesper'ek Oeta uzten baitu (arratsa dala esateko).
Ene txirula, asi itzatzu nerekin Menali'ko bertsuak.
35 Dagokizun senarrari elkartuta, oro nardatzen dituzuna, nere txirula
gorroto duzuna, baita nere bekain illetsua, bizar luzea eta auntzak ere;
iainkoa gizakiekiko arduragabe uste duzuna!
Ene txirula, asi zaite nerekin Menali'ko bertsutan.
40 Gure esi artean (esparruan), txikiña, intzez buztitako sagarrak
amarekin batzen ikusi zindudan (neu nintzan zuen gidari); amaika urtebete doi,
amabigarrenean sartzera nioan; orduko, abar auskorrak lurretik atzeman
nentzakean; ikus zindudaneko galdu nintzan; eta zernolako zoroaldiak io nindun.
Asi zaite, ene txirula, Menali'ko bertsutan nerekin.
45 Oraintxe dakit maitasuna zer ote dan; arkaitz latzen arteko Tamaru
edo Rodope edo lur-ertzeko Garamates; aietan sortua dirudizu; aur ori ez da
gure ariko, ezta gure odoleko ere.
Asi zaite, ene txirula, Menali'ko bertsutan nerekin.
50 Maitasun ankerrak, umeen odolez eskuak orbantzen irakatsi zion ama
bati; ankerra izan ziñan zu ere, ama; ez ote ama baiño ankerrago aur gaizto
hura? Gaiztoa, baiki, aurra; ankerra zu ere ama.
As zaite, ene txirula, Menali'ko bertsu enekin.
55 Gaurgero, otsoak igesi bioaz ardien aitzinean, arte-latzak
urresagarrak bekarzki, eta lilipa altzondoan garatu bedi; millazkak anbar lodia
ixuri bezate; ontzak, kigneak baiño areago bitez; Titir, Orpheu bedi, ots,
oianetako Orpheu, Arion bat izurde artean.
Asi zaite, ene txirula, Menali'ko bertsu nerekin.
60 Oro, itsaso gerta bedi! Agur, oianak! Mendi gaineko ikuspegitik uin
artera amilduko naiz, ilzter dagonaren azken-emaria ukan dezazun. (Aski ene
txirula, Menali'ko bertsurik.)
Onela Damon'ek. Zuei Pieridarrak, Alpesibe'k iardetsiak esatea: orok
ezin dezakegu oro.
65 Ekardazu ura, eta opalmai au galartsu biguñez ingura ezazu, izusta
(verbena) guriak eta kedats (intzentzu) arra erre itzatzu, ene maitearen
zentzua aztiketaz gal-eraztera saia nadin; sorginkeriak, ez emen besterik peit.
Ene aztiketok; ekardazute Daphni uritik etxera.
70 Aztikeriz, illargia ortzitik erauzi diteke; aztikeriz, Ulise'ren
lagunak antzaldatu zitun Kirke'k: azti-kantuz ibarreko suge otza lertzen da.
Ene azti-kantok; ekardazute Daphni uri etxera.
75 Zure inguruan, iru margoko ari auek, banaka iru aldiz, biltzen asiko
naiz opal-mai billaldean; eta iru bidar, zure irudia ere opal-mai inguruan
daramat: zenbaki ezak iainkoari atsegin.
Ene azti-kantok; ekardazute Daphni uri etxera.
Lotu iru korapilloz iru margoak, Amarili; lotu lenbaitlen, Amarili,
«Venus'en lokarriak lotzen ditut» esanaz.
80 Sugar ber-berak lokatza gogortu ta ezkoa biguntzen ditun bezela, nere
maitegarrak egin beza Daphni'ren baitan. Iriña iraurri eta ereiñotzak
pikegarrean kixkal itzatzu. Dahpni gaiztoak erretzen nau eta nik ereiñotza
Daphni'ren ordez.
85 Ene azti-kantak; ekardazute uritik etxera, ekardazute Daphni.
Basoak eta oian sakonak barna zezenaren atzetik nekaturik dabillen
bigantxa, gau berantari iges egitea oroitzeke, zingirako urbelar orriñetan
galdua erortzeko; alako maitasunak ar beza Daphi; neri ordea, ez bekit hura
sendatzeko ardurarik.
90 Ene azti-kantak; ekardazute-uritik etxera, ekardazute Daphni.
Onatx, gaizto ark, arestian utzi zizkidan ondakiñak, bere maitasunaren
baituran, orain nik, ate-subillean bertan, zuri damazkizut lur. Baitura auek
Daphni erakar bear didate.
95 Ene aztiketak, ekardazute uritik etxera, ekardazute Daphni.
Belar auek eta itsasoan bildutako zital auek, Meri'k ber-berak eman
zizkidan, ugari sortzen bait dira itsasoan. Auekin maiz ikusi dut nik Meri otso
biurtzen eta oianean izkutatzen, baita arimak obi sakonetatik ilki erazten ere,
eta ereintzak auzoko soloetara aldatzen.
100 Ene azti-kantak: ekardazute uritik etxera, ekardazute Dapni.
Eramaizkitzu, errautsok landara, Amarili; lats lasterrean zere buruaren
gainetik iraitzi itzatzu, atzera begiratzeke. Oiekin makurtuko dut nik Daphi
hura ezpaita ez azti-kantuz ez iainkoaz arduratzen.
Ekardazute uritik etxera, ene azti kantak, ekardazute Daphni.
105 Ikus: errautsok astiro batzen ari naizen bitartean, opalmaia berez
gar dardaritsuz inguratu da. Onerako bedi! Ez dakit zer dan, noski, baiñan
Hilax zaunka ari da ate-subillean. Egia ote? Edota maitariek ametsetan ari ote
gera?
Ater zaitezte, ene azti-kantak, ater zaitezte dagoneko: uritik datorkit
Daphni.
IX'gn. UNAI-KANTA
Likida eta Meri-rena
Lenengo unai-kantan bezela, lurrak kendu zizkiotenean ukan zun naigabea
berrizten du bukolika ontan Bergili'k, elkar-izketa nare ta baketsuan. Indarrez
lurrak kendu dizkioten lurjabe apalaren etsipena alegia. 1-16 n.: Meri agure
zurra ta Likida bertsu-zale gaztea arkitzen dira: zarra arriturik dago gazteak
Menalk'i (Bergili bera) gertatua ez dakilako. 17-50 n.: Artzai biok Menalk
goraipatzen dute eta aren zenbait neurtitz gogorazten ditute. 51-67 n.: Meri'k,
oroimenak uts-egiten baitio, ezin du areago abestu; Menalk'ek berak,
datorkenean, bere olerkiak abestuko ditula diño.
IX
5 Likida'k.—Norat zaramate oiñak, Meri? bide au dioan urira ote?
Meri'k.—Oi Likida, gaurdaño bizi bear izan dut (olakorik ez nun iñoiz
uste) nere landatxoaren iabe dan arrotzari entzuteko: «Auek nereak dira; utikan
lengo lugiñok (iabeok) ».
Orain, etsiturik, goibel, zoriak oro itzulazten baitu, auntz-auek —onik
ez al dute izango—, bialtzen dizkiot.
10 Likida'k.—Baiki; nik ere entzun nun; muñoak apaltzen eta goldera
emeki makurtzen asten diran mugatik ibai eta pago-urtetsuetarainokoak (orain
abarrakituak), zure Menalk'ek gorde ahal izan zitula bertsuei esker.
15 Meri'k.—Entzuna zenun, eta ala zun otsa; baiña, nire olerkiak,
Likida, Kaoniko usoek arranoaren aitzinean baiño almen geiagorik ez dute
Marti'ren iskillu artean. Gorosti gainetik eta esker-aldetik, edonolako auzi
berriak mozteko belatxinga batek adieraz ezpazidan, ez zure Meri zaharra ezta
Menalk ber-bera ere, ez zitezkean bizirik.
20 Likida'k.—Nola izan diteke ain gaiztagin? Zure solas ederrak zurekin
batera galtzeko zorian izan gera, Menalk! Nork, orduan, Ninphak kantatu? Nork
lurra belar loretsuz apaindu ta iturriak itzal ozkirriz iantzi? Edota gure
atsegin dan Amariligana zinoazela, zuk iakiteke, irakurri nitun bertsu aiek?:
«Itzul nadin bitartean (bidea laburra baita), larra itzatzu auntzak, Titir; eta
larratuta, eradan itzatzu, Titir, eta kontu ardiak aker-bidetik eraman, adarka
egiten bait du (akerrak).
25 Meri'k.— Are obeki, oraindik borobiltzeke Var'i abesten zizkion
neurtitz auek: «Baldin Mantua gelditzen ba'zaigu —zoritxarrez Keremonatik
urbillegi dagon Mantua—, zure izena kigneak izar gaindegietara kantuz iasoko
dute Var».
30 Likida'k.—Zure erlakumeak ez al dira Kirno'ko aginondoetara
urbilduko! Eta zure beiak erratza larratuz errapeak anpatuko al ditute.
35 Alare, esatekorik ba'zenu, asi zaite. Pieridarrek egin ninduten
olerkari; nik ere baditut olerkiak; neri ere, olerkari deitzen didate artzaiek,
ez diet geiegi sinisten, ordea; oraindik ez dut uste Vur edo Kina'ren beteko
naizenik; kigne zolien artean kuatuz ari dan antzarra bezelakoa naiz.
40 Meri'k.—Nik ere, Likida, oroipenak iraultzen ditut ene batean, oroit-
araz al ba'nentza; ez duzu gaiñera ez-ezaguna olerki au: «Zatoz ona Galatee:
zertako uin artean iolastu? Emen istatsua da udalena, lurrak nola-naiko loreak
ernerazten ditu ibai ertzeetan; emen lertxun-ondo txuria zintzilik dago leize
baten gain-gainean, eta mats-aien astiroak itzalpeak bilbatzen ditue. Zatoz
ona; utz itzatzu olatu eroak arkaitzak astintzen».
45 Likida'k.—Eta gau zoardi batean, kantuz bakarrik ari ziñala entzun
nizkitzun beste auek? Eresia gomutan dut: itzak oroit al ba'nentza!: Zertako
antziñako izar-mordoen zantzuen sorpena begiratu? Onatx Dione'tik ialki
Kesar'en izarra, uztak igaliz bete ditzaken izarra, eta eguterako mats-mordoak
margoztu. Txerta itzatzu, Daphni, udarondoak; ilobasoek bilduko dizkitzute
igaliak.
50 Meri'k.—Adiñak oro darama, baita gogamena ere: oroitzen naiz, aur
nintzanean nola egun osoa kantari ematen nun eguzkia ostendu arte; orain, be
rriz, neurtitzak ahantzi ez-ezen, aotsa ere iraultzen ari zaio Meri'ri; otsoek
aurrenik ikusi zuten, nunbait, Meri. Bañan oriek (bertsuak alegia) maiz ber-
esango dizkitzu Menalk'ek.
55 Likida'k.—Ene irrika luzatzeko erasiak... Ikus: ur-zelai-zabala
ixillik dago zure zai; aizearen zurmurra ere atertu da. Onatx gu biderdian
Bianor'en illobia agertzen asi baita. Ementxe, lugiñek orbelak iraurtzen
dituten toki ontan, abestu dezagun Meri; laga ementxe auntzak, urira iritxiko
gera-ta. Gauarekin euria ere etorriko zaigulazkoaren kezkaz ba'geunde, kantari
ioan gindezke, (ariñagoa egingo zaigu bidea): kantari ioateko, zure lor au
neonek iasoko dut.
65 Meri'k.—Etzazula areago erasi, aurra; eginbearra oraintxe bete
dezagun. Are obeki abestuko ditugu olerkiak, hura datorkenean (Menalk alegia).
