Bergili'ren unai-kantak
(Bukolikak)
Virgilio
euskaratzailea:
Ibinagabeitia'tar Andima
Ibinagabeitia'tar Andima'k lateratik euskeratuak
III'gn. Unai-kanta
Menalk eta Dameta'rena
Iarraipena
Menalk'ek. Artaldekorik ezartzen ez nintzake ausartuko; badut etxean
aita bat, badut ere amorde donge bat. Bi-biek, egunero birritan, artaldeak
zenbatzen ditute, eta batak edo besteak auntzak ere bai. Baiņa zeorrek ere
obeagotzat etsiko duzuna ezarriko dut erokeri bat egin-gogo duzun ezkero,
ots, pagozko goporrak, Alkimedon iainkotiarrak landuak: garaikaldean matsondo
malgu-errexez inguratu ditu, or-emenka mordoak untz-txurizkaz estalirik.
Erdiunean bi zantzu, Koron, eta... bestea nor ote zan, gizadiarentzat urte-
aroak, uztabiltzailearena ta goldari lepomakurrena, alegia, bere zotzez
marratu zituna? Ez ditut oraindik ezpaiņetara urbildu; gordeta dauzkat.
Dameta'k. Neretzat ere, Alkimendon'ek berak bi gopor egin zitun,
ontzi-belarriak akantu guriz baranoan besarkaturik; erdiunean Orpheu ezarri zun
oianetan ibiltari. Ez dizut oraindik ezpaiņetaratu, gorderik dauzkat. Bigantxa
ikus ba'zeneza, ordea, etzenuke goporrik goraipatuko.
Menalk'ek. Gaur iņola ere ez zatzakit itzuriko; noranai iarraituko
dizut. Ala ere, guk erasiak norbaitek entzun bitza: onatx ain zuzen, Palemon.
Gaurgero ez duk iņor zirikatuko akalde orrek, ala ni! Dameta'k.
Ekiozu, esatekorik balin ba'duzu; ez nauzu luzakor; ez nabil iņoren igesi. Auxe
bai, Palemon auzo: arreta aundiz entzuiguzu, auzi kaxkarra ezpaita.
Palemon'ek. Emazute: nonbait ere, belar gurian exerita gaude. Garai
ontan, soroak oro, zugaitzak oro erdi-miņez daude, oianak ostotzen ari dira;
oraintxe urtearorik ederrena. Asi zaite Dameta, eta zu ondoren Menalk. Aldizka
esango dituzute. Kamenek, aldizkakoak maite.
Dameta'k. Iobe'gandik bedi asiera, Musek! Iobe'k betetzen du oro: ark
lurrak lantzen, ari begokio ene abestien ardura ere.
Menalk'ek. Ni, ordea, Phebu'k maite nau; ene baitan beti arkituko
ditu Phebu'k nai lituken emariak, ereņotz eta iakintu gorri leunak.
Dameta'k. Galatee nexka ariņak alakoak, sagar bat iaurti dit eta
sarats artera iges egin du ateman dudaneko.
Menalk'ek. Neri berriz, oldez datorkit Amin ta nere mingarra; gure
zakurrek Delie baiņo ezagunago dute dagoneko.
Dameta'k. Eskupean dizut emariak ene kutunarentzat; basa-usoek nun
kabiak egiten dituten ikus baitue.
Menalk'ek. Nik al dudana egin dut: oian-zu gaitzean bildu amar
urresagar biali dizkiat aur maiteari; beste batzu igorriko dizkiot biar.
Dameta'k. Oi zenbat aldiz eta nola Galate mintzatu zaidan! (Itz eder
aietatik) zenbait eraman itzatzu, aize, iainkoen belarrietara!
Menalk'ek. Neri zer, Aminta, zure biotzean zuk ni ez arbuitzea,
basurdeen atzeti zabiltzan bitartean ni xedebak zaitzen baldin banago?
Dameta'k. Philide; Iola igor ezadazu, otoi ene urteguna baita:
txekorra nere uztaren ordain lepo-egingo dudanean, zatoz zeori ere.
Menalk'ek. Beste ezer baiņo maiteago dut Philide; alde egin nuenean
negar egin baitzun, mintzo luzatuz esanaz: ĢAgur, agur, Iola ederģ.
Dameta'k. Kaltegarria otsoa ukulluentzat euri-iasa uzta-zorituentzat,
aizea zugaitzentzat eta guretzat Amarili'ren aserrea.
Menalk'ek. Goxoa, aldiz, ezoa ereintzentzat gurbiza aume
titigetuentzat, sarats biguņa ardi erna rientzat, eta neretzat, Aminta soilik.
Dameta'k. Maite du Poliu'k gure Muse nai ta basatia izan. Pieridak,
zuen irakurlearentzat bigantxa bat larratu ezazute.
Menalk'ek. Poliu'k berak ere bertso berria: egiten ditu: adarka dakian
eta apatxekin ondarr iņarrosten dun zezena larratu ezazute.
Dameta'k. Maite zaitunak, Poliu, zure zori bera iritxi beza: eztia
biņotsola eta elorri zakarrak amomu (lore bat) bekarkio.
Menalk'ek. Babiu gorroto ez dunak, zure bertsuak maita bitza, Mebiu,
eta berberak azeriak uztarpera bitza ta akerrak eratsi.
Dameta'k. Loreak eta lurrean erne marrubiak biltzen dituzuten aurrok;
alde emendik, suge otza belarrean itzalgaizka baitago.
Menalk'ek. Etzaiteztela urrutiegi ioan, ardiak: ez urertzean ongi
usterik ukan: ahariari berriz, larru-illea legortzen ari zaio oraindik.
Dameta'k. Ibaitik aldera itzatzu, Titir, bazkatzen ari diran auntzak;
neonek ikuziko (garbituko) ditut guztiak iturrian, garai ditekenean.
Menalk'ek. Mutillak! ardiak bildu itzatzute; sargoriak esnea mozten
baldin ba'die, lentsu bezela, meter alperrik eskuekin arrapeak lauzkitu
dizkiegu.
Dameta'k. Ene! Ene! Zeņen argal dagoen ene zezena sapelar gurian.
Maitasuna kaltegarri zaie, erabat, saldoari ta suldoburuari.
Menalk'ek. Auek ere, larru ta ezur daude, ez, noski, maitasuna dala-
ta. Ez dakit noren begiek nere bildots xamurrak zoratzen dizkidaten.
Dameta'k. Esaidazu zein lurraldetan ortzi zabala iru ukaiz baizik
ikusten ez dan, eta aundi izango zakit Apol.
Menalk'ek. Esaidazu zein eskualdetan loreak errege izenekin ernetzen
diran, eta zuretzako soilik Philide izango da.
Palemon'ek. Ez dagokit zuen arteko auzi orren aundiak konpontzerik.
Zu ta au, edota maitasunaren atsegin-atsekabeak dastatu dezazken edonor,
txekorraren gai zerate. Orain, mutillak, eten ezazute zuen iarioa, belardiek
aski edan baitute.
IV'gn. Unai-Kanta
Goratzarrea
Laugarren unai-kanta onek Bergili'ren poema-artean ots andiena aritxi zun.
Olerki au zala-ta Laktantiu eta Augustin deunak ere Iainkook eragindako poeta
gurentzat artu zuten Bergili, Mesia'ren iragarletzat. Aipatu Irakasleei
iarraituz erdi-mendean ere Kistoren igarletzat aitortzen zuten poema ontan
kontatzen dun misteriozko aurraren iaiotza Belen'en sortu Iainko-aurraren
iragarpentzat arturik. Egia esan aur miragarri ori zein zitekean iņork ere ez
du oraindik argitu aal izan. Ustekizun ugari ialki ditute ortan ibilli diran
ikerlariek, batek ere ez, ordea, egiņik eta ziņik. Beraz, Bergili'k iragarri
aur arrigarri ori oraindik laņopean datza. Olerki ontako zenbait neurtitz Isai
igarlearenekin ere erkatu ditute. Ortik ikus zer nolako igarle arnasa darion.
Izan ere, unai-kanta ontan arnas andiagoz ori da olerkaria; txikiak baztertuta,
gurenak, garaiagoak abestu nai ditu. Bizpairu irudietan ezik, poema onek ez du
bat ere unai kutsurik. Onatx laburpena: 1-3 n.: Garaiagoak abestu bear dituela
diņosku, Kontsularen gai ditezkenak; Kontsul ori Polion duzute. 4-17 n.: Aur
bat iaioko da; mende berrien iarraikuna astera dioa, urre-aroaren garaipena
dator. Igarle antzo, aur iaio-berriaren arrigarrizko bizitzaren izangoa ematen
digu. 18-25 n.: Aurraren leen urratsak aipatzen ditu, giza-izakera ondua, ludi
noretua. 26-36 n.: Aurra azten da, gotortzen da. 37-47 n.: Aurra gizondu
deitekenean urrearoak oro estaliko du, lan bearrik ere ez diteke. Ikuskizun
zoragarri au bi neurtitz gartsuz emaitzen du. 48-49 n.: Igarkizunaren
azkenaldia, erri-agintaritzen aroa. 50-59 n.: Olerkaria aurrari ari zaio mundu
zabalaren poza ikus dezan, eta bere bizi-aldio bear bezin luze nai luke gizuren
andi onen aipamenak eta egiņak abesteko. 60-63 n.: Ats-andiko igarkizun onen
ondoren, olerkariak arnasa apaltzen du etxe-gertari xalo batez poema bukatzeko.
SikilikoMusak! garaitxoagoak abestu ditzagun, oroi etzazkie eraberean gogoko
zuaiztiak eta millazka apalak. Baldin oianak kantatzen baditugu, oianok
kontsularen gai bitez.
Onatx etorria Kumas'ko igarleak iragarri azken garaia: mendeen
iarraikun aundia, oraintxe, bete-betean asten da. Orra or Birgina berriz ere,
baita Saturn'en iauraldia ere; gizaldi berri bat zeru gaindegitik ialkitzera
doa. Lukine garbi: burni-garaia itzali ta urregaraia mundu guztiari ekarriko
dion aur iaio-berriari lagundu ezaziozu, zure Apol (anaia) agintari baita. Zure
kontsulgoan ain zuzen, Poliu, deduzko mende onek asiera duke, eta zure
agindupean Urte-Nagusiak len-urratsak emango ditu. Gure gaiztakeriaren
lorratzek ba'liraute, utsal gertatuko dira, lur gainetik beldur oro beteko
erauzteko. Aur onek iainkoen bizitza ukanen du: gizurenak iainkoekin naasita
ikusiko ditu, bere burua ere bai, eta lurbira paketua arbasoen gandiko birtutez
iaurriko du.
Eta zuri aurra, lurrak, landu gabe, nun-nai untz-alderraia, bas-akara,
kolokasi ta akuntu irritsuz naasita, asikin bezela eskeiņiko dizkitzu. Auntzek
ere, oldez, errapeak esnez anpaturik etxera eramango dizkitzute, ta abere-
saldoek ez ditezke leoi aundien beldur; zure seaskan bertan oparo erneko dira
lore biguņak. Sugea ilko da, buita belar zital maltzurra ere: nun-nai Asiri'ko
amoma erneminduko da.
Gizurenen aipamenak eta zure aitaren egiņak irakur al ditzakezunean,
eta azkartasuna zer ote dan ikas dezakezunean, zelaiak, ezarian, galburuz
orailduko dira; laparrak mats gorrizkaz beteko eta artelatzak ezti-intza
ixuriko dute. Alare maltzurkeri zarraren zenbait zantzu or izango dira, gizonek
Tetis itsasontzietan zirika dezaten, uriak ormaz esi ta ildoak lurrean urratu
ditzaten. Baņan, autatu gizurenak eramateko, beste Tiphis eta Argu bat izango
dira: gudu berriak sortuko dira eta Akileu andia arzara (berriro) Troiara
igorria izango da.
Arrezkero, adin sendoak gizondu zaitukenean, bidariak ere berez itxasoa
utziko du, eta itsas-ontziek ez dute salerosketarik egingo: lur orok, orotarik
ekarriko du. Soroek ez dute eskuarerik iasango, eztare mastiek igitairik; lugin
sendoak uztarpetik zezenak askatuko ditu; kolore aizunez artilleak ez du geio
iņor atzipetuko; larrean bertan, aariak, masuztaren gorriazkaz edota orikaiaren
oristaz larru-illea aldatuko du; bazkatzen ari bildotsek berez gorrimiņez
(sandyx) iantziko dira.
ĢLaster egizute alako mendeak!ģ Parkak beuren ardatzei esan die,
alabearraren naikari aldakaitzen ariora.
Dedu goietara zabiltza, oraintxe duzu garaia, iainkoen askazi maitea,
Iobe'ren luzapen aundi ori! Ikus itzatzu ganga astunaren azpian mundua koloka,
lurrak, itsaso zabala ta ortze sakona; begira nola oro alaitzen diran datorken
mendeaz. Nere bizitzako azken-aldia bear beste luzatuko al zait eta arnasik
aski izango al dut zure egiņak goraipatzeko. Trazi'ko Orpheu'k ere ez nau
bertsogintzan menperatuko, ezta Lin'ek ere, naiz batari bere amak lagundu,
besteari aitak, ots, Orpheu'ri Kaliope'k, Lin'i Apolon'ek. Pan berberak, Arkadi
lekuko, nerekin deman ariko ba'litz, Pan berberak Arkadi iakile, garaitua dala
aitortuko luke.
Asi zaite, aur ņimiņo, irriparrean ama ezagutzen (zure amak, amar
illabetez nekerik aski iasan baitu); asi zaite, bai, aur ņimiņo. Gurasoen
irriparrerik ukan ez duena, iainkoek ez dute maikidetzat onesten, ezta
iainkosek ere gela-kidetzat.
Iarraitzeko