Hain txarto tratatu naute

Akitaniako Gilen

Euskaratzailea:

Omar Nabarro

         Gilermo edo Gilen, Akitaniako IX. Dukea legenda eta edesti zaharretara

 igaroa da. Andrazalea, gerraria, edatuna, ankerra, anbiziotsua, Ordenuak kera

 txartzat jotzen dituen guztitsuen jabe izan ei zen. Diotenez, hainbat maitale

 izan zituen bere bizialdi gorabeheratsuan. Hala bada, guztiak batera

 gordetzearren edo, eurentzako komentua irekitzea ere otu ei zitzaion. Beraz, ez

 zaigu harrigarri egiten Elizak deskomekatua izatea, birritan gainera. Gurutzadu

 ibili zen Ekialdeko Lurralde sakratuetan, pekatuak garbitu alde.

         Zertzelada biografiko guztien gainetik Gilen izan zen olerkariak

 erakartzen gaitu. Berrehun bat urtez, XI-XII mendeetan barrena, gaur eguneko

 Frantziako hegoaldea hainbat jaurerri eta erresuma txiki dago, zein bere kortea

 eta guzti. Korte horietan sortu zen "Troba'' izeneko olerkigintza.

         Hamaika "vers'', hots, hamar gehi bat, harengandik heldu zaigun obra

 poetika osoa dira. Eurotariko bat Munduko Literaturan sartzeko merezimendu

 guztiak ditu, "Farei un vers de dreit nien:'' dena da.

         Literaturaren zeregin katarkikoaren bindikapena da vers hori. Ez ei du

 gairik, ez ei du esangurarik, ez ei daki egileak bera ere zelan izan den

 sortua. Freud baino zazpi mende lehenago, surrealismoaren aurretik beste

 horrenbeste urte, egun-eguneko ematen duen olerkia egin zuen Akitaniakoak.

         Akats itzelak dagoz jatorrizkoari darion musikaltasuna gurera isuri

 ahal izateko. Bizkaiera mintzatuari dagozkon laburdurak erabili behar izan

 ditut akatsok gainditzeko. Barkamena eskatu behar da, bada, esperimentoagatik.

                         III

 Lagunok, hain txarto tratatu nautelarik,

 ene kantua ez da izango kexa besterik:

 ez dut nahi gai honetan nire asmoa agertzerik.

 Adi, izango duzue zein den jakiterik:

 ez dut atsegin alu gorderik, ez arrain bako urmaelik,

 ezta "esan bai egin ez'' gizon gaiztoen aho berokeriarik.

 Jainko Laztana, munduko jaun ta errege zu,

 lehen alua gorde zuena, zertan ez akatu?

 Halako ez jagole ez zerbitzari bizia merezi du.

 Esango dizuet zein den alu lege sekreta,

 horretan txarto egin eta txarto hartu dut eta,

 erabiliago, murritzago oro; alua aldiz, hazita.

 Ene gaztigua baten batek sinestu ez gura?

 ba, betor basora, ehiza lekura:

 han, zuhaitz bat moztu eta beste bi gora.

 Basoa moztuta gero, sarrigo haziko,

 jaunak ez du sos edo lorik galduko:

 zertan negar egin, ze, kalterik ez dauko.

 Kalterik ez eta, negarrik ez.

                         IV

 I        Bertsua eingo't ezebezaz:

         ez ni ez inorbeaz,

         ez maite ez gazteaz,

         ez du zerik,

         lotan sortua da, zaldiaz

         ibilirik.

 II        Jaiot'ordua zelan jakin,

         e'naz ez alai ez sumin,

         ez arrotz ez atsegin

         ni, hurrean,

         gauez nabe fatudun ein,

         goi mendian.

 III        Ez da'it noz nazen lo,

         noz argi, ez-esanez gero;

         doi ez naz ein bihotz-gaizto,

         min saminez;

         musutruk nuke emongo,

         ala Martzel.

 VII        Berriz dakusaguz lorak,

         larraak ta berde berde baratzak,

         garden iturri-latsak,

         argiz t'aizez;

         goza beza ba norberak

         bere pozez.

 X        Sasoi berriko leuntasunez,

         ostoz basoa, txoriak

         txioz, zein bere latinez,

         kantu berriko vers-etan:

         hobe jotzea artez

         gura doguna topetan.

                                       III

 Companho, tant ai agutz d'avols conres/ qu'ieu non puesc mudar no.n chan e que

 no.m pes:/ enpero no vueill c'om sapcha mon afar de maintas res./

 E dirai vos m'entendensa, de que es:/ no m'azauta cons gardatz ni gorcs ses

 peis,/ ni gabars de malvatz homes c'om de lor faitz non agues./

 Senher Dieus, quez es del mon capdels e reis,/ qui anc premier gardet con, com

 non esteis?/ C'anc no fo mestiers ni garda c'a sidons estes sordeis./

 Pero dirai vos de con, cals es sa leis,/ com sel hom que mal n'a fait e peitz

 n'a pres:/ si c(om) autra res en merma, qui.n pana, e cons en creis./

                                       IV

 I Farai un vers de dreit nien:/ non er de mi ni d'autra gen,/ non er d'amor ni

 de joven,/ ni de ren au,/ qu'enans fo trobatz en durmen/ sus un chivau./

 II No sai en qual hora.m fui natz,/ no soi alegres ni iratz,/ no soi estranhs

 ni soi privatz,/ ni no.n puesc au,/ qu'enaisi fui de nueitz fadatz/ sobr'un

 pueg au/

 III No sai cora.m fui endormitz,/ ni cora.m veill, s'om no m'o ditz;/ per pauc

 no m'es lo cor partitz/ d'un dol corau;/ e no m'o pretz una fromitz,/ per saint

 Marsau!/

                                       VII

 Poz vezem de novel florir/ pratz, e vergiers reverdezir/ rius e fintanas

 esclarzir,/ auras e vens,/ ben deu chascus lo joi jauzir/ don es jauzens./

                                       X

 Ab la dolchor del temps novel/ foillo li bosc, e li aucel/ chanton, chascus en

 lor lati,/ segon lo vers del novel cha:/ adonc esta be c'om s'aisi/ d'acho dont

 hom a plus talan./