Eluard-en «Gemikako Garaitza» poemari oharrak
Paul Eluard
euskaratzailea:
Mikel Antza
Paul Eluard (Eugène Grindel) 1895. urtean jaio zen Saint-Denis-en,
André Breton eta Louis Aragon-ekin batera surrealismo frantseseko poetarik
adierazgarrienetariko bat bihuntzeko. «Répétitions» bere aurrenengo liburuaren
ondotik «Capitale de la douleur», «La rose publique», «Poésie et vérité», «Le
libre ouvert» eta «Poemes politiques» idatzi zituen, beste zenbaiten artean.
«Gernikako Garaitza» poema bonbaketaren une berean argitaratu zuen
Georges Auric-en musika partituraz Cahier d'artaldizkarian, honetaz baliatuko
zelarik gerora Alain Resnais bere «Gernika» pelikulan.
Poemaren segidan doakizuen «Gernika» izeneko testua da, hain zuzen,
Alain Resnais eta Robert Hessens-ek 1950an bukatu zuten filmearen aipamen gisa
«Gernikako Garaitza» poemako pasartez izkiriatu zuena, lehendabizikoz Europe-
n 1949.go abenduan kaleratua eta «Poète et son ombre» liburuan aurrerago.
Pelikulan, Maria Casarès-ek esaten ditu Eluard-en hitzak, Guy Bernard-en
musikaren laguntzaz.
Gernikako garaitza
I
Etxolen
Mehatzen eta soroen
Mundu ederra
II
Aurpegi surtarako on aurpegi hotzerako on
Errefusarako gauarako irainetarako kolpetarako
III
Aurpegi orotarako on
Hutsa dago zuei so
Exenplu izanen da zuen heriotza
IV
Heriotz bihotz ikara
V
Ordainerazi dizuete ogia
Lurra ura ortzea eta loa
Eta zuen bizitzarena
Miseria
VI
Adimen ona omen zuten desio
Zekenak ziren idartsuekin epaituak ziren eroak
Sos bat bitan zatituz eskekoentzako limosna
Hilotzak ziren gurtuak
Gizalegetan urtuak
VII
Ekiten exajeratzen dute gure mundukoak ez dira
VIII
Emazte haurrak altxor beraren jabe
Bedatseko hostro berde eta esne garbia
Eta iraupena
Beren begi garbiena
IX
Emazte haurrek altxor bera
Begietan
Gizonek ahal bezala defendatzen dutena
X
Emazte haurrek larrosa gorri bana
Begietan
Beren odolaren ikur
XI
Bizi eta hiltzearen beldur eta ausardia
Heriotz hain zail eta erraza
XII
Gizon horientzako altxor kantatua
Gizon horientzako altxor lapurtua
XIII
Egiazko gizonak desesperantzak
Berpiztutako suzko esperantzdunak
Zabal dezagun elkar etorkizunaren azken kimua
XIV
Pariak heriotza lur eta sarrakioa
Gure etsaiena dute kolorea
Gure gauarena kolore monotonoa
Gurea izanen da arrazoia.
(La victoire de Guernica:I. / Beau monde des masures / De la mine et des champs
// II. / Visages bons au feu visages bons au froid / Aux refus à la nuit aux
injures aux coups // III. / Visages bons à tout / Voici le vide qui nous fixe /
Votre mort va servir d'exemple // IV. / La mort coeur renversé // V. / Ils vous
ont fait payer le pain / Le ciel la terre l'eau le sommeil / Et la misère / De
votre vie // VI. / Ils disaient désirer la bonne intelligence / Ils
rationnaient les forts jugeaient les fous / Faisaient l'aumône partageaient !es
lous / Ils saluaient les cadavres / Ils s'accablaient de politesses // VII. /
Ils persévêrent ils exagêrent ils ne sont pas de notre / monde // VIII. / Les
femmes les enfants ont le même trésor / De feuilles vertes de printemps et de
lait pur / Et de durée / Dans leur yeux purs // IX. / Les femmes les enfants
ont le même trésor / Dans les yeux / Les hommes le défendent comme ils peuvent
// X. / Les femmes les enfants ont les mêmes roses rouges / Dans les yeux /
Chacun montre son sang // XI. / La peur et le courage de vivre et de mourir /
La mort si difficile et si facile // XII. / Hommes pour qui ce trésor fut
chanté / Hommes pour qui ce trésor fut gâché // XIII. / Hommes réels pour qui
le désespoir / Alimente le feu dévorant de l'espoir / Ouvrons ensemble le
dernier bourgeon de l'avenir // XIV. / Parias la mort la terre et la hideur /
De nos ennemis ont la couleur / Monotone de notre nuit / Nous en aurons
raison.)
Gernika
Gernika.Bizkaiko herri ttipi bat da, Euskal Herriaren tradiziozko hiriburua.
Han zegoen haritza, euskaldunen askatasun eta ohitura zaharren sinboloa.
Gernikaren garrantzia historikoa eta sentimentala besterik ez da.
1937ko apirilaren 26a, merkatu eguna, bazkalostean Francoren manupean
zeuden alemanen abioi eskuadrilek txandakatuz hiru ordu t'erdiz bonbardeatu
zuten Gernika.
Herria sutan eta xehetua utzi zuten. Bi mila hildako gertatu zen,
herritarrak guztiak. Bonbaketa horren helburu azkena bonba esplosibo eta
erretzaileek populazio zibilarengan zuten eragina esperimentatzea izan zen.
Aurpegi surtarako on aurpegi hotzerako on
Errefusarako gauarako irainetarako kolpetarako
Aurpegi orotarako on
Hutsa dago zuei so
Aurpegi sakrifikatu gaisoak
Zuen heriotza exenplu izanen da
Heriotz bihotz ikara
Ordainerazi dizuete ogia
Zuen biziaz pagatuz
Ordainerazi dizuete ortzea lurra ura loa
Eta bai eta zuen bizitzen
Miseria beltza ere
Antzezle aratzak antzezle hain triste baina hain leunak
Antzezle amairik gabeko drama batetan
Ez duzue heriotzean pentsatu
Bizi eta hiltzearen beldur eta ausardia
Heriotz hain zail eta errata
(Visages bons au feu visages bon au froid / Aux refus à la nuit aux injures aux
coups // Visages bons à tout / Voici le vide qui vous fixe / Pauvres visages
sacrifiés / Votre mort va servir d'exemple // La mort coeur renversé // Ils
vous ont fait payer le pain / De votrè vie // Ils vous ont fait payer le ciel
la terre l'eau le sommeil // Et même la misère noire / De votre vie // Gentils
acteurs acteurs si tristes mais si doux / Acteurs d'un drame perpétuel // Vous
n'ávez pas pensé la mort // La peur et le courage de vivre et de mourir / La
mort si difficile et si facile)
Gernikako jendea jende xehea da. Duela asko bizi dira herrian. Beren
bizitza aberastasun pittinaz eta miseria handiaz osatua dago. Beren haurrak
maite dituzte gernikarrek. Beren bizitza osatzen dute zorion ttipiek eta ardura
handi batek: biharamuna. Biharamunean jan beharra dago eta biharamunean bizi
beharra dago. Gaur, esperoa. Gaur lana.
Kafe bana dastatuz irakurri dugu gertatutakoa; Europako zoko batetan
hiltzaileen saldo batek gizadi zanpatu du. Zail egiten da haur sarraskitu bat,
emazte burugabetu bat, kolpe batez barneko odol guztia okaztatzen duen gizon
bat irudikatzea. Urrun da Espainia, eta gure mugetan dago. Kafea amaitu eta,
lanera joan beharra dago. Ez dugu astirik beste nonbait zerbait gerta
daitekeela irudikatzeko. Eta norberak bere arrenkurak isiltzen ditu.
Bihar, mina eta beldurra eta heriotza jasateko garaia izanen da. Baina
berantegi izanen da krimena gaitzesteko.
Metraileten balek hilzorikoak akabatzen dituzte
Metraileten balek haizeak baino hobeki jolasten dute haurrekin
Burni eta suaz
Gizakia mehatze bat bezala hustu
Itsasontzirik gabeko portua bezain hutsa
Surik gabeko sukaldea bezain hutsa
Emazte haurrak altxor beraren jabe
Bedatseko hostro berde eta esne garbia
Eta iraupena
Beren begi gardenena
Emazte haurrak altxor bera
Begietan
Gizonek ahal bezala defendatzen dutena
Emazte haurrek lanosa gorri bana
Begietan
Beren odolaren ikur
(Les bailes des mitrailleuses achèvent les mourants / Les bailes des
mitrailleuses jouent avec les enfants mieux que le vent // Par le fer et par le
feu / L'homme est creusé comme une mine / Creusé comme un port sans vaisseaux /
Creusé comme un foyer sans feu // Les femmes les enfants ont le même trésor /
De feuilles vertes de printemps et de lait pur / Et de durée / Dans leurs yeux
purs // Les femmes les enfants ont le même trésor / Dans les yeux / Les hommes
le défendent comme ils peuvent // Les femmes les enfants ont les mêmes roses /
rouges / Dans les yeux / Chacun montre son sang)
Gutako hainbat ekaitzaren beldur izan dela pentsatze hutsak. Gaur egun
erabakirik dago ekaitza bizia dela. Gutako hainbat tximista eta trumoiaren
beldur zela pentsatze hutsak. Bai ginela xaloak; trumoia aingerua da, tximistak
bere hegalak, eta gu ez ginen sekula sotora jeitsi suak hartutako naturaren
izugarria ez ikustearren. Gaur, gure munduaren amaiera da, norberak bere odola
erakusten du.
Azkenerako
Haurrek galdu itxura dute
Eta gu izatearen zantzu ttipienera
Murriztuak izanen gara
Ez dirudi inoiz plazerezko malkorik isuri izan denik
Ez eta gizonak emazte amorosari besoak zabaltzen zizkionik
Eta haur kontsolatuen zorionezko zotinik izan denik
Hildakoen begiek izuaren lodiera dute
Hildakoen begiek harearen arina dute
Biktimek beren malkoak edan dituzte
Pozoina bailitzan
(Définitivement / Les enfants prennent un air absent / Et nous allons être
réduits / A notre plus simple expression // Dire qu'il y a eu des larmes de
plaisir / Et l'homme ouvrait ses bras à sa femme amoureuse / Les enfants
consolés sanglotaient en riant // Les yeux des morts ont l'épaisseur de la
terreur / Les yeux des morts ont la minceur des terres / arides // Les victimes
ont bu leurs larmes / Comme un poison)
Kaskodunak, botadunak, zuzen eta mutil sendoak, abiadoreek beren bonbak
soltatu dituzte. Kontu haundiz. Lurrean hondamendia da. Filosofiarik nagusiena
kontuz ibiltzen da, eta bitan konprobatzen du sistema bat ondoriotu aurretik.
Zeren, orain honekin, iragana eta etorkizuna dira barreiatzen direnak, segida
oso bat eteten dena, errausten dena, kratere zulo batetan. Biziaren memorioa da
itzaltzen dena, kandelargia bailitzan.
Odolezko gizonen odolezko animalien gainean
Bendaia nazkagarri eta usaintsuago bat
Borreroak berak baino, hain garbi eta txukunak
Begi guztiak hustuak bihotz guztiak itzalirik
Lurra hotz dago hildakoen gorpuak bezala
(Sur les hommes du sang sur la bête du sang / Une vendange dégoûtante et plus
puante / Que les bourreaux eux-mêmes pourtant purs / et propes // Tous les yeux
sont crevés tous les coeurs sont / éteints / La terre est froide comme un mort)
Zoazte bada herioa usmatu duen animalia eustera. Zoazte bada amagana
bere haurraren heriotzaren berri ematera. Zoazte bada su lamaden artean
konfidantza eskeintzera. Nola adieraz mundu honetako nagusiek etsai dituztela
haurrak eta seaska bati erasotzen diotela guda-tresna bati bezala? Ez dago gau
bakar bat baino, gerraren gaua, miseriaren senitartekoa, eta heriotz nardagarri
eta erogarriaren oinordekoa.
Gizon horientzako altxor kantatua
Gizon horientzako altxor lapurtua
(Hommes pour qui ce trésor fut chanté / Hommes pour qui ce trésor fut gâché)
Amets egizue zuen amen agoniarekin, zuen anaienekin, zuen
haurrerenekin, amets egizue bizia akabatzen duen borroka horrekin, zuen
amodioen agoniekin. Babes zaitezte asesinoez. Bizia beragatik lutoz dagoen
biziaren izugarriak estekatzen du haur baten sabela, zahar baten sabela.
Bapatean sentitzen dute bizi nahiaren absurdoa. Errauts bihurtzen da oro.
Eguzkia iluntzen da.
Zorigaitzaren monumentoak
Etxolen mehatzen
Eta soroen mundu ederra
Hara ene anaiok gorpu hezurdura hautsi bilakaturik
Begizuloetan itzulika ludia
Basamortu ustel zarete
Eta heriok betiereko oreka hautsi du
Arren eta beleen bazka zarete
Eta hala ere zuek zineten gure esperantza dardaratsua
(Monuments de détresse / Beau monde des masures / De la mine et des champs /
Mes frères vous voilà transformés en charognes / en squelettes brisés // La
terre tourne en vos orbites / Vous êtes un désert pourri / Et la mort a rompu
l'équilibre du temes // Vous êtes les sujets des vers el des corbeaux / Et vous
fûtes poutant noire espoir frémissant)
Gernikako haritzaren egur gilaren azpian, Gernikako hondakinen gainean,
Gernikako ortze gardenaren pean, gizon bat itzuli da, antxume bat beeka
besotan, eta, bere bihotzean, usoa. Berak kantatzen du beste gizaki guztientzat
matxinadaren kantu gardena, amodioari eskerra demaiona, zapalkuntzari ezetz
derasona. Agindu xaloak dira gorenenak. Berak dio Gernika Oradour eta Hiroshima
bezala bizien bakearen hiriburu dela. Beren ezetzak izuak berak baino protesta
ozenagoa sortzen du.
Gizon bat kantari, gizon baten esperantza. Eta bere minaren eztenak
ortze irmoan urruntzen dira. Eta bere kantuen erleek eztia egin dute gizakien
bihotzean.
Gernika!, inozentziak krimenaren gainetik izanen du arrazoin.
Gernika!...
