Ipuia. Katalin errotako
Abeletxe
Katalin Errotako aura neskatilla!
Ardatza lez zuzena, garbi ta langilla
Soiņez liraiņa zenun, arpei biribilla
Bi senar-gai zebiltzan biotz orren billa.
Zapataria bata, baserritar bestee
Kataliņi sortuaz milla buruauste
Bi mutillak zenitun lerden eta gazte
"Kuttun au neretzat da", biak zuten uste.
Zapataria joan zan arratsalde batez
"Katalin maite zaitut", arrenka esaten
"Zurekin ezkon nai det, ezkondu lenbaitlen
"Zure ondoan beti, eztiz bizi naiten.
"Ezkonduko ba-ziņa, ezkondu nerekin
"Seņorita zindekez, zapat berriekin
"Jantzi ere sedazkoz, eun apaiņekin
"Ezkondu zaitez ezkon, zapatariakin.
-"Eskartzen dizut Krispin, zure itz-aparra
"Baiņa izkuntza ortan etzara bakarra.
-"Aitu det bai Katalin, berri oso txarra
"Zu lortu nairik dala, Yon baserritarra
"Aien etxean ba'da, sasia ta larra
"Galduko zera arekin ezkontzen ba'zara.
"Baserriko lana, lantxu makurra
"Udaldietan bero, neguan edurra
"Bero danean urri iturrian ura
"Otz dagonean berriz, mendian egurra.
"Katalintxu; maite det zure begi-ertza
"Gerria mea dezu, bular aberatsa
"Ezpain guriak eta girgilloz okotza
"Atsegiņa diteke zurekin ezkontza.
-"Edergarri ba'zera, edergarri utsa
"Jaunak ezin onetsi orlako laguntza
"Birtutetzat ba'dezuz, bular ta okotza
"Zaude ixilik Krispin, izan zazu lotsa.
-"Katalin Katalintxu, nere neskamotsa
"Zu ikusiz gilbera jartzen zait biotza
"Beraz parka zaidazu ein detan lorratza
"Etzaitut iraindu nai, nik badaukat lotsa.
-"Lotsa baldin badezu, ez zazula galdu
"Gizonak bearreko ori izaten du
"Itzetatik edonor oi da ezagutu
"Zure gogo-arria upakiņez dezu.
-"Ene arrosatxoa, ez gaur asarratu
"Baretu zaite eta itza emon nazu.
-"Ezkon-itzarentzako, nik ez det berandu
"Senar-gairik oraindik, ez det aukeratu.
Urrengo arrastian, norbait errotara
Nekazaria dezu, ezagunak gera
Oiņetan abarketak, buruan txapela
Biotzean Katalin gordeta dabela.
Fi-fi-fi txistuetan, erdi kantaria
Errut-inguroan da Yon nekazaria
Biotza taupa-taupa, klan-klan errotea
Dan-dan jo dizu eskuz, boluko atea.
"Kirrink" entzun ondoren, atea ideki
Katalin an agertu begi urdiņekin
"Zeu al ziņan Yontxu?" berak galde egin
"Zatoz sukalderaiņo, zatoz gaur nerekin
"Itz ein bearra degu biok alkarrekin.
-"Kezkaz natortzu kezkaz oi ene Katalin!
"Ames txarra izan det zapatariakin.
-"Bakizu, zapatarik, astelenean jai
"Emen izan zan atzo, itz-emazta nai
"Jakin zazu nintzala, zure berrien zai
"Exeri zaite emen, su-ondoan lasai.
-"Zapatari alua, alu ta mamua
"Ez dakina zaratak, nun daukan orpua
"Bakit izan nintzala, atzo iraindua
"Eman bearko dida, esplikasiua
"Ori beti izan da oso txorroskillo
"Emakumekin ollar, gizonekin ollo
"Arrapatutzen ba'det, aitu zazu ondo
"Ez du bizkar-aldean otzik eramango.
-"Baretu zaite Yontxu, esamesak utzi
"Aintzakotzat artzeak, eztau ba merezi
"Biok mintzauko gera maiteki-maiteki
"Exeri zaite emen, exeri, exeri.
-"Nere maite, nere kuttun, biotzeko zatia
"Nere mingoztasun danen ezti zoragarria!
-"Yontxu; zer nai dezu jan? Txistor ta arrautza?
"Aragia be ba'det, baita piper-saltza.
-"Katalin Katalintxu ori da eskintza!
"Aingeru bat zera zu, maitetxo biotza
"Nere bekeketxoa, zeruko bildotsa
"Nere udaberria, Pasko-jai mokotsa.
Jarduna ortan dela, atean "dan dan don"
-"Irin billa da norbait, ikus zazu nor dan.
-"Bezeroren bat degu, serbitu dezadan
"Bitartean zuk lasai, ardo pizkat edan.
Koxe Etxezarreta zenun bezerea
Kataliņi galdezka iriņan sentsoa
Kobratu dio eta zamatu astoa
Eraman dezan azkar, etxera sorroa.
Kataliņek bukatu doanean lana
Sukaldera dijoa mutillarengana
Arritu da neskatxa zer da ikus dauna?
Yon lotan aurkitu du, murgildurik dena.
-"Gaxoa! -dio berak- nekatu da antza
"Baserriko nekea beti dezu latza
"Zer bear det egin? itxar-arazi?
"Atsedena ar dezan, lo-zorroan utzi?
Onetan trumoi-otsa asi borron bon bon
Euri zaparradari taju dio emon
Katalin urduri da, ezin geldi egon
Oņaztua berriz be, berriz borron bon bon.
Trumoi-otsan zaratak, mutilla itxartu
Esanez neskatxari: "Parkatu, parkatu"
"Abarrots-aundi orreik naute ikaratu
"Lotsa naiz Katalintxu ¨zer zaigu gertatu?
-"Egoaldi sargoriak edeiak moltsotu
"Trumoiak moltso oiek egoki zulatu
"Zuloetatik ura goxo abiatu
"Euri-zaparradea, ¨ez dezu asmatu?
-"Euri zaparradea? Jaungoiko laztana!
"Ezta makala nere aberastasuna
"Euri-tanta bakoitza, euritxu biguna
"Ez al dakizu maite, urrea deguna?
-"Nola diteke ura urre-gorri izan?
"Ez zazula Yontxu itz-arolik esan.
-"Euria urre dezu nere baratzetan
"Landarak zuzpertuaz baita soroetan
"Lorak garau biurtzen gure zugatzetan
"Sentzunez ari nazu, ez naiz amesetan.
-"Gaurko zure jarduna aitzen nago gogoz
"Antza, ikasi dezu zerbait pilosopoz
"Atzo ez nuan izan gaur detan aiņa poz
"Ark eztaki esaten alakorik iņoz.
-"Egia da Katalin, baserrira zatoz
"Kutxak beteak dira, baba-gari-artoz
"Orain uzta berriak itxaroten gagoz
"Baserrian lotan be irabazten zagoz.
-"Yontxu, nere asmoa, dalako burutu
"Orain berri txiki bat jakin bear dezu
"Aitu zazu arretaz, arretaz aitizu
"Ezkontzea pentsau det ¨ez al dakizu?
-"Katalin Katalintxu, Katalin Katalin!
"Nerekin pentsau dezu, zapatariakin?
-"Zer zapatari ta zapatari oste!
"Baserritarra beste iņor ez det maite;
"Senar izango zera, ni zure emazte
"Seme-alabak aziz, Goikoak nai beste.
-"Milla aldiz bedeinka dezadan Birjiņa
"Entzun du eskaria, nik otoiz egiņa
"Pozaren po-po-pozez, ene Kotaliņa
"Ez dakit zer esan be, lotu zait mingaiņa
-"Erabagita bedi, ezkontza gaur berton
"Aide ta laguneri, berri ori emon
"Orain zoaz etxera, ene maitetxu Yon
"Mosu bat ekatzu ta... biar arte: Gabon.
Neskatillaren itzak; mutillan mosuak
Azkar ekarri ditu, ondoren gozuak,
Goizeon ikus ditut, gure txoritxuak
Altaran zapi-zuriz, alkar buztartuak.
Ondoren eleizatik irten ezkonduak
Apaiza be eurekin, baita gurasuak
Etxerantza dijoaz alkartuz besuak
Atzetik lagunduaz baserri osuak.
Larrabeiti-ko salan bazkaria gertu
Janarien usaiņak, zudurrak ikutu
Ikutuak denei, agiņak zorroztu
"Iesar zaitezte denok" norbaitek agindu.
Iesarri dire azkar, lagun adiskide
Apaiz, ezkonberri ta berrogei senide
Senditarte ederra! larogei maikide!
Guztiak irriparrez, atsegiņez dire.
Janari-edariak mai-ganen bilduta
Maikideak pozarren aureri agurka
Apaiz-ezkonzaleak maia bedeinkauta
Den-denak asi dute ixixilik mauka.
Salda, barbantzu eta oliozko aza
Lukainka urdaiekin ederki da pasa
Ondoren makallaua, perde-perde saltza
Naiago dutenentzat, prijituz legatza
Arkume ta ollazko, ori-ori gantza
Gatzatu, sagar-umel mordoetan matsa.
Ixil asi diranak, borborrez mintzatzen
Botillaren "Klon-klona", ezpaita ixiltzen
Noe'k asmatutako ardoaz bizitzen
Iņor eztago motel, guztiak kantatzen:
"Ezkonberriak pozkiro daude
"Egin diradelako alkarren jaube
"Eleizan
"Gauza ederragorik ezin izan
"Oi neu ere ba'nengo oien gisan!
Kafia artu dute, anix eta koņak
Gizonek bai piztu be ke-bular bikaiņak
Arin dira, len aztun ziraden mingaiņak
Burrunda ateratzen du, guzien ekiņak.
Gazte bieri denak, zerbait esan gura
Zirika ari dira atso ta agura
Ezkonberri oieri ez baiņa ardura
Alkarreri begituz, irtetzen adurra.
Denak zutitu ditu tanbolin-txistuak
Aupa ta irrintzika, aldean zankuak
Asele-esakerak, baita be bertsuak
Ondorenean berriz pozezko kantuak.
Guziak asi dute irriparreakin
Kantatxu ezaguna, arrasolarekin
"Onela biziko bagiņa beti
"Ondo giņake Katalin.
Orain badoaz denak etxaunan aginduz
Lurraldeak ikusten bularrak aizetuz
Muna ta landetatik kir-kir kanta aituz
Baratz eta soroak gozaro begituz.
Gariak ebagita iretaian kontuz
Artoak burututa, bizarrak agertuz
Arta-kirten guziak babaz inguratuz
Arnari-zugatz denak, adarrak makurtuz.
Ba-da antxe sagarra, ba-da madaria
Ba da okarana ta, ba-da mertxikia
Baratzetan be ba-da, aza kipulia
Lekatan ezta gutxi, piper-sail aundia.
Etxalde arentzako ba-da goralmena
Norbaitek ein dan antxe, egin du bai lana
Orain salarantz doaz, ikusirik dana
Eguzkia be joan da bere amagana.
Illunabarra dezu, illuntza gozua!
Urbiltzen asi zaigu, joateko ordua
Ixkitxu bat jan eta, zurrutauz ardua
Banan-banan aldetzen, jentea ba-dua.
Ezkonberri gazteak dira lioratu
Azkenak agurtzeko, besuak luzatu
Gaba ganean degu, illuna jaubetu
Ezkontzale guziak dira aienatu.
Zerua garbi dago, ez odei ez laiņu
Urrunean aitzen da tanboliņan doņu
Urretxindorrak ere, txorrotxio ein du
Ontza berriz ixil da, ez nai inor mindu.
Atadian aurrean saltari erreka
Ibil-aztera doa bean dan errota
Ortzean illargia azaldu barreka
Artopilla dirudi labean erreta
Barrena daramala erleztiz beteta.
Ixiltasun sakonak, basoa baketu
Guziak joan dira-ta, bakarrik geratu
Ezkonberri gazteak, alkarri begiratu
Leioa itxi dute, euren gelaratu;
Ipuia bukatu da, dezogun kantatu:
"Zorioneko ezkonberriak
"Orla ikusten ditut zuen begiak
"Pil pil pil
"Mingaiņa ixil, biotzak itz-egin
"Lo pizkatxoren bat nai dute egin.
