Amets bat. On Ramon Artola euskal-izkribalari zarrari (Ordañez)
Otaño, Pedro Mª
Ni jayo nintzan Euskal-lurreko
leku pozgarri abetan
eta Euskera irintsi nuben
lenbiziko asnasetan
amak siaskan nedukanian
edo bere besuetan
kontu politak esanaz beti
kantatubaz batzubetan,
geren aitonak moldatutako
itz-neurtu ta bersuetan,
neri begira eziñ aspertuz
anchen ordu osuetan
semechuaren bizigarriya
berak bere pechubetan
emanaz, azi ninduben, ain
izaera gosuetan,
nun egundano etzaidan aztu
geroz nere pausuetan,
iñoiz arkitu izanagatik
bizitza erosuetan.
Ainbesteraño baturik negon
neronen gurasuetan
ta jayotzatik beti onduan
ikusitako gauzetan;
bañan etsayak miñ artzen nunbait
gure poz ta jolasetan
argatik gerok batere kulpik
ez gendubela ezertan
chit urrutira juan biarra
izandu nuben batetan.
Oso gazterik arkitu nintzan
Amerikako Panpetan
ta bizi-modu chit erosua
iduki arren an bertan
nere biyotzak etziran uzten
sekulan ere paketan,
iduri zuben berriz eguak
neukazkiyela anketan.
Esaten da bat bizi leikela
ondo alderdi danetan
-bai, asetzia beste gauzarik
az badu artzen arretan-
bañan gizonak odol piskabat
baldin badu errayetan
eta chikitan bizitu bada
esan dan modu ayetan,
egunaz zerbait atzendu leike
darabilzkiyen lanetan
bañan pentsatzen jartzen danian
bakardadian gabetan,
zenbateraño supritutzendan
nik ondo progatu det an.
Iñola ezin pentsatu nuben
nere lurrian bestetan
eta, ara zer gerta zitzaidan
arrats batez ametsetan:
Amets eragin ziran
neukan desiuak,
non artu ordurako
arrats artan luak,
beriala zabaldu
zizkiran eguak
eta lagundurikan
betiko lekuak
istan-patez igaro
nituben leguak
mendi eta zelayak
tontor ta zuluak;
legor eta bustiyak
lur ta itsasuak
laño eta odeyak
erri ta basuak;
batere neke gabe
egiñaz pausuak;
neretzat bide danak
ziran erosuak.
Inbiriya ziraten
aideko usuak,
atzian gelditutzen
ziran balazuak,
ta etziran segitzen
chimistaren subak.
Ezin busti ninduben
euri erasuak
aitu ziraden traba
eta arazuak.
Urruti egon arren
nere gurasuak
Amerikan zabaldu
orduko besuak
biyen artian artu
nituben gasuak
..............
Nik. Ama! Aita! Amacho!!
Amak. Nere seme! Semecho!!
Nere besuetan... o!!
Aitak. Mutill emen aiz. ¿Nola ago?
Amak. Ai! Eutsi nere seme...
musu bat... onlase...
ma... ma... berriz ere bai
ma... len bezelase
jango zinduzket dana
aren nago gose
ausenda zoramena
ni ezin naiz ase...
...................
Nere seme laztana
ondo zaude noski?
ni illko ninduke zu
ikustiak gaizki...
...................
Sekulan ez det izan.
ai, onenbeste poz,
argatikan begiyak
bete zaizkit malkoz,
bañan biyotzetikan
aiñ eztiro datoz
farrez baño geiago
gozatu det askoz.
Nere seme ederra,
eldu berriz, atoz.
Nik. Ama! Aita!
Aparte bizi beraz
onenbeste nai-ta!
Aitak. Mutill, ausen nai nikan
oraiñ emen ago
ta ez dek noski berriz
asmorik izango
gure aldamenetik
juateko geiago?
Ez aldiguk orlako
penarik emango.
Amak. Zer da, nere senarra,
zer da kontu ori?
geiago orlakorik
begira gero neri
aitatutzen banazu.
Atoz Pello Mari,
laztan gozo bat, musu...
orlasen... amari...
...................
Nere seme ederra
au poza eman diak,
¡ya ler egin zikan
nere barrunbiak,
ama guztiyak gaituk
semien zaliak
bañan nork izaiteizkik
onlako aliak?
Nik egingo nizkikek
millaka galdiak
nekatuba ez baldiñ
baueka biriak,
bañan, nola egongo
aizen logaliak
ondo gobernatu ta
oyera juan biak.
................
Danak lotan zioztik
ire seniriak
i ezkeroztik sortu-
tako landariak.
Biyar gonbiatuko
dizkiyat aidiak
eta ingurumari-
ko adiskidiak:
pobre izan arren, ez
gaituk eskaliak
zer jana bazedukak
gure sukaldiak;
bañan aik badizkiyat
mokaru obiak
armariyo chokuan
iretzat gordiak
umotutako sagar
eta udariak
jarri ezkeroz iñork
ikutu gabiak.
Ia semecho, musu
bat eman akiak;
gosatzen aukanian
oyeko pakiak
ayek janaz kontubak
esango nazkiak.
Aitak. ¿Zer goguangarriya
dan gaurko eguna,
ausen da suertia
izandu deguna,
etortziaz gañera
gure seme ona
guk echian ostatuz
daukagun amona...
Amak. Iya ez nintzan artzaz
oroitzen, gizona,
gure mutillak; eman
digun poztasuna
dala meriyo neukan
burutikan juna:
urasen da sarra ta
polita zegona
begiyetan aldizka
zer alaitasuna;
batian galdu samarra
dauka osasuna
edo barrenen zerbait
berak nai eztuna.
Suspiriyo batzubek
isilik entzuna
nago berari eta
pentsatzen egona:
acho sar polit onek
¿zer ote du, Jauna?
Semien bat agiyan
aldegiñ dubana?
Ainbeste begiramen
neukan beragana
ikusirik aiñ sarra,
garbi ta chukuna;
berrogei arabakiz
konponduba gona,
alde danetara aiñ
modu polit-duna
diruri aingeruben
kolkoko kutuna.
Kontatu digu bere
bizitza aztuna,
-guk zer baliyo degu,
ura da iztuna-
¡ai ayek gauz ederrak
esan dizkiguna!
bañan erana dago
nunbait beazuna
negarrez aitatutien
du etorkizuna;
nik ere nola deran
chit biyotz biguna,
berialasen artu
diyot naitasuna,
eta galdeturikan
al bezin leguna:
"Ama, ¿berori zeiñ da,
anbat alarguna?"
Eranzun dit, esanaz:
-Ni naiz euskalduna...
......................
Onen ondoren, amak
agindu bezela,
eskuban arturikan
piztu ta kandela,
to esanaz Jainkuak
gabon ziyotela,
zai nedukan oyera
juan nintzan berela,
amona sar on ura
goguan nubela.
Eranzi ta maindire
tarteko epela
gogatzen iya luak
artuban neuela
ta begiyak ichiyak
nedukaizkiyela,
kolpez ikusi nuben
argituba gela
eta erdi erdiyan
chutik zeguela
amona sar bat diz-diz
egiten zubela,
zeña izketan asi
zitzaidan onela:
»Ama Euskera naiz, Pello Mari,
»etzaitezela bildurtu;
»kezketan nator beste aldera
»ote zeraden bigurtu;
»ainbeste semek igesegin dit,
»iya naiz negarrez urtu:
»iez ote dezu zuk ere naiko
»nere malkorik legortu!
Au entzutian odol guziyak
ur bigurtu zitzaizkian
eta saltatu nintzan oyetik
zergatik negon gaizki an,
esanaz:-"Ama, bere lurrian
beraz berori eskian!
Bedorrena naiz, agindu bizait
nik zer egin nezakian."
»Gauza aundirik etzenezake,
»ezagututzen det ori,
»urruti izan dan batentzako
»pranko lan zalla diruri,
»bañan ez diyot nik eskatutzen
»ezin dubenik iñori,
»eta ara zer agindutzeko
»asmoa daukadan zuri."
Eskutik eldu ta muñ emanaz
bertan belaunikaturik
eranzun niyon:-"Ama, agindu,
ez izan nitzaz ardurik.
¿Beraz bedorren lurrian dago
Euskera iya galdurik?
ni beria nau, eta ez det nai
kontzientziko kargurik."
-»Diyozun aña maite badezu
»zartu dan Ama Euskera,
»billa ezazu EUSKAL-ERRIA
»izendatzendan papera;
»ura da nere bizi-lekuba
»ez det nai andik atera,
»seme leyalak an biltzen zaizkit,
»juan zaitez ayen artera."
Ama Euskerak au esan ziran
jarririk begi alayak,
orrengatikan nakar onera
berari lagundu nayak:
guchi nezake, oso chikiyak
dira nik dauzkadan gayak,
bañan pozkiroz egingo ditut
gaubak egun, aste jayak;
leku piska bat EUSKAL-ERRIA-n
eskatzeizutet, anayak.
