Erronkal

Echegaray, K.

 ¡Erronkal-ibar ezkutatiya!

 ¡Zenbat umanten kabiya!

 Basoz, arkaitzez, estalirikan

 Arkitzen zera guztiya.

 Sortitzak, nonbait, arkaitz oyetan

 Jarri du indar aundiya.

 Jarri du ausartz izugarriya,

 Ereiñ du kemen biziya,

 Menditarraren biyotza, geldi

 Dedin indarrez jantziya.

 ¡Bai, bai! ¿zergatik ¡zergatik! nola

 Bestela zure semeak,

 Azaltzen dira bazter danetan

 Ausardi biziz beteak?

 Ardiyak zaitzen azi diranak.

 Gerratan oitu gabeak,

 ¿Nola dakusgu milla ta milla

 Gudatan garaitzalleak,

 Irabazirik izen ospatsu,

 Kondairak ongi gordeak?

 Ugaritsuak dirade zure

 Mendi-latzetan arkaitzak;

 Ugaritsuak zure gereizilun

 Basoetako zuaitzak,

 Ekaitz gogorrak eziñ lurrera

 Dituen beziñ bortitzak;

 Ugari zuri zizkitzun eman

 Soro-larreak bortitzak;

 Baña geyago dirade zure

 Seme bikaiñen garaitzak.

 Zure kondaira miresgarriyan

 Baldin bagera tinkatzen,

 ¡Zenbat azaiña, zenbat egintza

 Omentsu ez da topatzen!

 Ez dira danak, azturik, laster

 Mendi-tartean gelditzen;

 Ez ditu danak erruki-gabe

 Denboren autsak estaltzen;

 Baizik batzuek, aitarren-seme

 Dirale gugan iristen.

 Gugan irichi dan garaipen bat

 Nai nuke nik gaur kantatu,

 Erronkaltarren egintz aundi bat

 Euskal-Erriyan azaldu;

 Nere kantaren soñuarekin

 Mendi zokonak esnatu,

 Beren oyarzun dunboslariyaz

 Erronkaltarrak goititu,

 Mundo guziyak, beren kondaira

 Leyala dezan mirestu.

 II.

 ¿Zer da Nafarroak?... ¿Zer soñu dira

 Ebroz onontztik aditzen?

 ¿Kantauriyako itsasoa da

 Bere lekutik irtetzen,

 Ubazter danak, zelai guztiyak

 Dituelarik estaltzen?...

 ¿Zer surmur dira?... ¿Ditu mendiyak

 Barrungo suak mugitzen?...

 ¡Ez!.. ¡ez! mairuak, mairu-samaldak

 Dira goiteriz urbiltzen.

 Nola chimista su ta-zar, odei

 Trinko beltzetik irtenik,

 Bere bidean arkitzen duen

 Guzti-guztiya zatirik,

 Begira dauden gizon gaisoen

 Biyotzak, izuz beterik.

 Eziñ esan dan beziñ agudo

 Tokarteak igarorik,

 Ikasitzen dan, ondoreadikan

 Sua, galmona bagarik...

 Ekaitz alduna, bildurgarriya,

 Sugoi-tokiyan sorturik,

 Nola dijoan, borchaz odeiyak,

 Atsematean, bultzarik,

 Itsas-gañean arkitzen diran

 Ontzi gaisoak aztiñik,

 Arrapatutzen dituen zuaitz

 Danak lurrera botarik,

 Arkaitzak, ere, bere bultzadaz,

 Dar-dar ikaraz jarririk...

 Ala mairuak, ondaturikan,

 Desegiñikan erriyak,

 Soilmendurikan len eder zeuden

 Zelai ta loretegiyak,

 Aurrera doaz, mendera nairiz

 Nararroako mendiyak,

 Azpira nairik, beretan bizi

 Diraden gizon sutiyak,

 Irabaz-nairik, jazar-oyetan,

 Omenak eta sariyak.

 Erronkaltarrak, mairu-samaldak

 Nola datozen jakiñik,

 Bildutzen dira mendi-gañetan

 Gudu-irrintzak egiñik:

 Gizonak eta emakumeak

 Guztiyak daude suturik.

 Armaturikan daude guztiyak,

 Danak, ausartzaz beterik;

 Gordozkeratu nairik mendiyak.

 Danak geziyak prestarik.

 ¡Mairuak datoz!-esaten dute-

 ¡Begira nola datozen!

 ¡Begira beren arma-burniyak

 Nola duten distiatzen!...

 Chit asko dira... baña ¿zer dio?...

 Gure mendiyak igotzen

 Gichiturikan geldiko dira...

 ¡Ez bildur izan! ¡ez arren!

 ¡Aurrera, beraz! ¡anpa t'aurrera!

 ¡Mutillak, jechi gaitezen!

 Eta nola dan uramilde bat

 Jechitzen mendi gañetik,

 Arkaitzak bera salta'u'zean,

 Agitzki dunbots egiñik:

 Ala Nafarrak amiltzen dira

 Mendiyak bera, pizkorrik,

 Zantzoka, baso-charetan dauden

 Pizti piztiyak izurik,

 Mairudiyetan beren irrintzaz

 Izialdura sarturik.

 Olast-aldean top-egin dute

 Menditarrak ta mairuak.

 ELkarren kontra jazarran asi

 Dira biziro sutuak,

 Oi duten eran, goyetan elkar

 Jo gogor odei gartsuak...

 Ango deadar izugarriyak,

 Ango burniyen soñuak,

 Ango negarrak, ango karriskak,

 Ango chiliyo mintsuak...

 Gogor, chit gogor gudatzen dira

 Batzuek eta besteak;

 Guztiyaz daude, guzti-guztiyak

 Ausardi biziz beteak....

 Baña Nafarrak, ikusitzean

 Gañean mendi maiteak,

 Ikusitzean, an urbillean,

 ¡An! beren jayot-echeak,

 Aurrera doaz pizkor, egiñaz

 Azaiña berdingabeak.

 Aurrera doaz... eta mairuak

 Asitzen dira bildurtzen,

 Begiratzean zenbat anaiya

 Diran illotzik erortzen;

 Begiratzean, zeñ ausarkiro

 Diran Nafarrak gudatzen,

 Begiratzean nola doazen

 Jazar-tokiyaz nausitzen,

 Nola doazen, alde danetari,

 Etsaiyak azpiratutzen.

 Iges dijoaz mairu-martitzak...

 Lagarik jazar-tokiya,

 Iges dijoaz, beren joairan

 Galdurik zuten guztiya...

 Erronkaleko emakume bat,

 Umantsua ta sutiya,

 Aurreratzen da, segitzen die,

 Garturik biyotz alaiya,

 T' errege-mairu Abderraman-i

 Kendutzen dio biziya.

 Danak joan dira, Lokabe daude

 Nafarrak, zuen mendiyak:

 Alperrik etor ziran mairuak...

 Alperrik... Ujol biziyak,

 Goaitik indar biziz irtenik,

 Ondatzen ditu zelaiyak,

 Ondatzen ditu landak, alorrak,

 Ondatzen ditu saroiyak...

 Baña ¿sekulan ondatu ditu

 Baso ta mendi goitiyak...

 ¿Zer uste zuben Abderraman-ek?

 ¿Zer uste zuten mairuak?...

 ¿Pentsatzen zuten menderatzea

 Nafarren mendi goitsuak...

 ¡Uste zoroa!... Beren belaunak

 Dirade guztiz malguak...

 Beren bularrak guztiz bigunak...

 Gorputzak minneratsuak...

 Eta mendiyak, gogorrak... eta

 Gogorrentzako sortuak.

 Alper-alperrik izan ziraden

 Mairu guztiyen indarrak,

 Alper-alperrik... emen ez dauka

 Lekurik atzerritarrak...

 Bertakoentzat Jaunak egiñak

 Dira mendiyak, ibarrak...

 Eta mairuak ¿azpiratu nai

 Zituzten Erronkaltarrak?...

 Fortun Garzia beste Erregerik

 Ez dute bear Nafarrak...

 Eta norbaitek, egunen baten

 Badu sentitzen ustea,

 Zu mendeturik, ikusitzeko,

 Erronkal-ibar maitea,

 Gogora dezan, azterritarren

 Golnaiyen azken tristea,

 Gogora dezan zeñ indartsua

 Dan zugan dagon jendea,

 Mendi-gañetan izkriba zazu:

 Lokabea ta pakea.