Aimé Césaire

Martinikan jaio zen 1913an. Martinika Karibe itsasoko uhartea da, Antilla Txikietan. Frantziarrek okupatu zuten 1635ean eta gaur egun ere haien mende dago. Aime Cesaire bertako Fort de France hiriburuko auzapeza izan zen . Bere jarduera politikoak, kontzientzia sozialak eta literaturak zapalduen askatasuna eta herri beltzaren nortasuna aldarrikatzea dute helburu.
Cahier d`un retour au pays natal ( Sorterriratze baten koadernoa 1939), Cadastre (1961) poema lanak, La tragèdie du ori Christophe ( Christophe erregearen tragedia 1964), Une saison au Congo ( Egonaldi bat Kongon), 1965) eta Une tempète ( Ekaitza) antzezlanak idatzi zituen.

Pariseko lizeoan ikasi zuen beka bat dela medio. Bertan ezagutu zituen gerora Afrikako hainbat estatutako buru izango ziren elite-beltzeko hainbat lagun: Senghor, Birago, Diop… Bertan hasten da beltz izatearen kontzientzia hartzen. Etienne Lerroren inguruan biltzen den taldean parte hartuko du. Talde horrek surrealismoa eta komunismoa jorratu zituen eta aldizkari bat argitaratu zuen, ale bakarra izan zuena: " L`egitime du France". Gerora beste literatur aldizkari bat aterako dute:

" L`etudiant noir".
Aldizkari horretan negroaren sormen kreatiboa bultzatu nahi dute eta era berean asimilazio frantsesetik askatzea lortu gura dute. Ordura arte frantziako aginteak begi onez ikusten duen beltzen arteko tribalizazioarekin apurtu nahi dute, mafien antza gehiago zuen mugimendua gainditu. Artea egiteko momentuan Afrikaren sustraien bila joan behar dela uste dute.

Zergatik negro eta ez beltza? Frantsesez bi era daude koloreko jendea izendatzeko: noir eta negre, ingelesez black eta nigger dauden lez.
Negre berbak, ostera, zentzu peioratiboa zuen, baztertzailea. Eta zentzu peioratibo hori desagerrarazteko banderatzat hartzea pentsatzen dute. Horregatik aldarrikatzen dute negrotasuna, beltzak izatearen harrotasuna zentzu baztertzaileari gailentzeko. Horrela definitzen du Cesairek berak negrotasuna: " Hasteko ukatzea esan nahi du. Kultura asimilazioa ez onartzea. Zibilizazioa eraikitzeko ez-gauza den halako beltz otzanaren irudia ez onartzea. Kultura politikaren gainetik dago. Kulturaren eta balio-ispiritualen balioan ezagutzen da negrotasuna. Bide kulturalak zein politikoak egiteko daude, aurkitzeko daude eta aurkikuntza hori egitea guri dagokigu". Esan beharra dago Afrikak presentzia handia zuen Parisko kultur giroan eta ez bakarrik beltzen artean. Orduko abanguardia zuriaren lanetan ere Afrikako arte herrikoiaren eragina oso nabaria da, esaterako, Picasso lako artistengan.
Batez ere poesia eta saiakera lantzen dituzte. Saiakeran asko landutako teoriak plazaratzen zituzten eta poesia nitasunaren aldarrikapena zen, teorian aldarrikatzen zutenaren sentimendua. Eleberrigintzak apenas du lekurik.

Beltz izatearen kontzientzia sakona harturik itzultzen da Martinikara, Parisen ikasi duen guztia bertako mundu beltzean gauzatu gura du. 1935ean Cahier d`un return au pays natal idazten hasten da.Izenburua erabat esanguratsua da, dena esaten du: Sorterriratzen baten koadernoa da. Bere lanik garrantzitsuenatzat dugun horretan, negrotasuna aldarrikatzen duten poetengan antzeman daitezkeen hiru alderdi bereiz ditzakegu: Semantikoa, erritmikoa eta tematikoa. Naturarekin identifikazio itzela agertzen du, sintaxia oso korapilatsua da, lexikoa ikaragarria eta behin eta berriz errepikatzen diren irudiak eta sinboloak daude:
- Esklabutza: zuri zapaltzailea, gatibutza, erbestea…
- Naturak garbituko du gizon zuriak utzitako kaka guztia. Zentzu horretan, ekaitzek, haize erauntsiek, zuritasuna garbitzea dute helburu.
- Erritmoa dantza afrikarrekin lotzen da. Aliterazioen bitartez, metaforen bitartez…
- Elkar dependentzia kosmikoa azaltzen du indarrak eta izaerak, gizakiak eta natura eta hitzaren magia, dena bat egiten du.
- Nik hitz egiten dut mendeetan gizon zuriak zapaldu dituen beltz guztien izenean.
- Txikitasunak handitasuna estaliko du.

Europar baloreekiko distantzia markatu gura du. Hor hasten da frankofonoak ziren beltzen munduan iraultza. Paradojikoki, frantsesez idazten du, inperioaren hizkuntzan, eta creollera etxerako hizkuntzatzat hartzen du.
Bera da Martinikako elitea, bertan ez baitago ezer. Era batera, kolonialismo berri bat egiten ari dela esan genezake.

Surrealismoak eragin handia izan zuen Cesairèrengan: " Nik ez nuen ondo ezagutzen surrealismoa baina nire bilaketak hortik zihoazen bestela ere. Surrealismoaren berri izan nuenean ez zen benetako aurkikuntza izan niretzat, gehiago izan zen justifikazioa. Bilaketa surrealista eta nirea toki berera zihoazen". Beraz, bere afrikartasunean sakonduta aurkitu zuen surrealismoa.
1950ean PCF, frantziako alderdi komunistatik aldentzen da Martinikako arazo nazionalari konponbiderik ematen ez ziolako ( Aresti) eta bere alderdia PPM sortu eta bizitza politikoan buru belarri sartu zen.

" Negrotasuna ez da beltza izatea onartzea baino, egitate hori onartzea, gure beltzen etorkizuna onartzea, gure historia eta gure kultura onartzea". Hor badira bi arlo nagusi:

1- Zibilizazio fenomenoa: Levi Straussek zion ez dagoela kulturarik gabeko herririk eta Cesairèrentzat Afrikak bazuen kultura hori. Frobenius antropologoak ohartarazten du badela afrikako herri beltz guztien agerpenetan beltz izatea; badagoela mitoetan,legendetan, erlijioan eta dantzetan izateko eran beltz izatearen esentzia ( Aitzol). Bitxia den arren, hizkuntzari ez zaio erreferentziarik egiten. Frobeniusek dio afrikar basatien irudia europarren asmakeria dela. Hori da negrotasunaren oinarria: badago zibilizazio bat eta beronek sortutako psikologia partikularra.

2- Historia fenomenoa: Fanon pisikiatrak psikologikoki azaltzen du beltzen trauma, alegia, gutxitasun konplejua: Azal kolorearen lotsa, etsipen sozial horrek sortzen duen pasibotasuna, zuriaren imitazioa, fisikoki ere zuriaren antza izateko nahia, izen txarra zuten ohitura afrikarrak baztertzea eta negrotasunari ihes egin nahia. Cesairèk ere antzeko zerbait egin eta uste du: " Beltzen historia hiru ekitaldiko drama da: lehenengo esklaboa izango da beltza, gero errukiz bezala begiratuko zaio eta azkenenean zuria beltza formatzen hasiko da, asimilatu egin nahi izango du. Ostera, egungo negroek ez dute asimilaziorik nahi, askatasuna baizen".
Beraz, negrotasuna sintesia da, antzinako zibilizazioaren eta kanpoko ekarpenen sintesia, beltzari mundu modernoa moldatzen lagunduko dion izateko era bat da.

Ildo horretan, Sorterriratze baten koadernoa beltzen himno bihurtu zen, Cesairè beltzen kontzientzia bilakatu zen, beltzen sufrimenduaren poeta.Hemen NIa bozgorailua da, hitz egin ezin duten beltzen bozgorailua.

"Animaliak bezala saltzen gintuzten, hortzak zenbatzen zizkiguten, gure barrabilak ukitzen, gure azalak dir-dir egiten zuen ala matea zen ikusten zuten, ukitu egiten gintuzten, pisatu egiten gintuzten, gero gure piztia etxekotuen eztarriak ezizenaren eta esklabutzaren lepokoaz hartzen zituzten".
Hau da, zibilizazioa ez da neurri bakarra. Horra Senghorrek zer dioen: "Gure hormetan benetako mozorro primitiboak hain urrun eta hain gertu". Eta Cesairèk berriro: "Eta hain gogoan nuenez Kongo, ohian txistukarizko eta ibaizko Kongo bihurtu nintzen.

Oinarrian badago batasun bat, poetaren arazoak bere herriarenak eta bere arrazarenak dira. Giza lekukotza da askatasun oinarri.

Iñigo Aranbarri, Larrabetzun 2003ko azaroaren 15ean